Wykrywaczem kłamstw w pracownika. Metoda skuteczna, ale niezgodna z prawem?

Jan Wnęk prowadzi swój biznes od 1990 roku. W sieci sklepów "Zielony Koszyk" ma ponad 20 dyskontów spożywczych, w których zatrudnia kilkaset osób. Od dłuższego czasu zaobserwował, że na koniec dnia w kasach jego sklepów coraz częściej brakuje sporych sum pieniędzy, co w branży określa się mianem "manka". Podejrzenie padło więc na pracowników, którzy - zdaniem właściciela - najprawdopodobniej okradali swojego pracodawcę. Jeszcze w ubiegłym roku Wnęk wpadł na pomysł, jak wytropić złodzieja i pozbyć się manka. Wypożyczył wariograf i pracownikom kilku sklepów zaproponował poddanie się badaniu. "Zaproponował", bo teoretycznie każdy z nich musiał na badanie wyrazić zgodę. W praktyce nie mieli jednak wyjścia. - Gdybym tylko miała gdzie odejść - powiedziała mi kasjerka jednego ze sklepów.

Jak wyszły wyniki? Najwyraźniej pomyślnie dla oskarżanych pracowników, bo żaden z nich nie został zwolniony. Metoda, trzeba przyznać, bardzo kontrowersyjna. I niestety w polskiej rzeczywistości nie niespotykana.

Takich przypadków jak ten na Podkarpaciu, ten pana Krzysztofa i wielu kandydatów na pracowników, jest w polskich przedsiębiorstwach więcej.Państwowa Inspekcja Pracy (sprawuje nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy) nie prowadzi co prawda statystyki firm, w których wykrywacze kłamstw idą w ruch, ale inspektorzy pracy w poszczególnych województwach dostają takie zawiadomienia. Rzecz jasna nieoficjalnie, bo pracownicy boją się donieść na pracodawcę, a trudno złapać takiego za rękę. - Inspektorat pracy w ogóle nie musi o tym wiedzieć, bo to sprawa między pracodawcą a pracownikiem - mówi naTemat Katarzyna Pietraszak, rzecznik Okręgowego Inspektora Pracy w Bydgoszczy.

O skali zjawiska sporo powiedzieć mogą właściciele firm, które zajmują się wypożyczaniem wariografów do "celów komercyjnych". To właśnie do nich zgłaszają się zdesperowani ubytkami w kasie przedsiębiorcy. - Rocznie prowadzimy kilka tysięcy badań. Czasem nawet do pięciu tysięcy - mówi naTemat Jacek Giermek, prezes Instytutu Bezpieczeństwa Biznesu, który od 1994 roku na zlecenie przedsiębiorców bada pracowników wykrywaczem kłamstw.

W drugiej kategorii mieszczą się badania przeprowadzane wtedy, kiedy doszło do kradzieży, wycieku informacji czy sabotażu w zakładzie pracy.

- A trzecia to badania profilaktyczne, przeprowadzane bez szczególnej przyczyny na losowo wybranych pracownikach firmy - dodaje prezes Instytutu Bezpieczeństwa Biznesu.

Jacek Giermek twierdzi, że badania na wykrywaczu kłamstw są bardzo skuteczne. - Drobne kradzieże były zmorą dużej fabryki papierosów, której nazwy nie mogę wymienić, dopóki nie zaczęliśmy z nimi współpracować. Podobnie w sieci jubilerskiej - zaznacza.

- Już na pierwszy rzut oka widać, ze korzystanie przez pracodawcę z wykrywacza kłamstw jest niezgodne z ogólnymi zasadami prawa pracy. Jeżeli pracownik jest poddawany presji i przez to zmuszony do korzystania z wariografu, przysługują mu roszczenia z tytułu mobbingu, dyskryminacji, a także naruszenia dóbr osobistych. Poza tym badanie wariograficzne nie może być dowodem, a pracodawca po badaniu nie ma prawa wyciągnąć konsekwencji wobec pracownika - mówi Bartosz Kozłowski, ekspert prawa pracy z Wielkopolskiej Grupy Prawniczej.

Pracodawcy odpowiadają, że im wolno, bo prawo nie mówi wprost o zakazie stosowania wariografu. Charakterystyczna jest tutaj wypowiedź prezesa Jacka Giermka, który na pytanie, czy to zgodne z prawem odpowiedział: - Co nie jest zabronione jest dozwolone. A czy jest moralne? - A moralnie jest kraść, moralnie jest dawać się okradać? - pyta Giermek.