"Nasi" w zachodnim kinie. Jaki obraz Polaków kreują amerykańskie i europejskie filmy?

"Tramwaj…" opowiada historię niezwykle delikatnej, znerwicowanej, szukającej swojego miejsca na świecie młodej Blanche Dubois (w tej roli Vivien Leigh), która odwiedza w Nowym Orleanie swoją siostrę. Na miejscu poznaje jej męża – Stanleya Kowalskiego, którego brawurowo zagrał Marlon Brando. To nieobliczalny, gwałtowny i wiecznie pijany macho, który traktuje swoją żonę skandalicznie, bije ją i poniża. Nie czuje się "polaczkiem", mówi o sobie jako o stuprocentowym Amerykaninie. Czyżby cierpiał na syndrom samonienawidzącego się Polaka?

Kolejnego Kowalskiego w wielkiej, amerykańskiej produkcji zagrał Barry Newman w filmie "Znikający Punkt" z 1971 roku (absolutny klasyk drogi obecnie). Produkcja doczekała się remake'u w 1997 roku, wtedy główną rolę zagrał Viggo Mortensen. W tym obrazie Kowalski był twardym, silnym, bezwzględnym i tajemniczym byłym rajdowcem, który zatrudnił się w firmie przewozowej. Założył się, ze przewiezie białego, sportowego Doge'a Challengera z Kolorado do Kalifornii w mniej niż 15 godzin. Reżyser filmu z 1971 roku, Richard C. Sarafian uzasadnił wybór polskiego nazwiska bohatera filmu tym, że "nikt inny nie zgodziłby się na tak szalony zakład, jaki zaproponowano w scenariuszu".

Silnego, bezwzględnego króla testosteronu zagrał również Clint Eastwood w filmie "Gran Torino" z 2008 roku. Walt Kowalski – bo tak nazywał się główny bohater – jest emerytowanym weteranem, który żyje w swoim własnym, nad wyraz poukładanym świecie. Jest burkliwy, złośliwy i aspołeczny, ponadto jest rasistą i ksenofobem. Pewnego dnia w najbliższym sąsiedztwie zamieszkuje wietnamska rodzina – najmłodszy z nich próbuje ukraść mu tytułowego forda Gran Torino. Od tego momentu rozpoczyna się brawurowo zagrana historia wielkiej przemiany zgorzkniałego twardziela w empatycznego filantropa.

Pozostaje jednak pytanie, czy amerykańskich Kowalskich z Polską łączy tylko nazwisko?

Polkę zagrała również Meryl Streep w fantastycznym filmie z 1982 roku zatytułowanym "Wybór Zofii". Film wyreżyserował Alan Pakula, a scenariusz powstał na bazie powieści Williama Styrona. Tytułowa Zofia jest ocalałą z Auschwitz młodą kobietą, która po wojnie przyjeżdża do Stanów i tam wiąże się z ocalałym z Holocaustu Żydem. Meryl Streep mówi w tym filmie kilka słów po polsku w momencie, w którym akcja wyjaśnia jej wielki dramat – podobno przygotowując się do roli Zofii wnikliwie obserwowała Elżbietę Czyżewską – fantastyczną i niedocenianą polską aktorkę, która od lat 60. mieszkała w Nowym Jorku.

Andrzej Wajda wspominał: "U mnie (czyli w teatrze uniwersyteckim Yale Reportery Theatre) grała taka skromna dziewczyna, Meryl Streep, która była tak zafascynowana Elżbietą, że wręcz chodziła za nią. Miało się wrażenie, że 'uczy się' jej. Gdy Meryl Streep niedługo potem zagrała główną rolę w 'Wyborze Zofii', to jakby z jej akcentem mówiła po angielsku; może to wizerunek Elżbiety sprawił, że tak wyraziście zbudowała rolę Polki zgarniętej przypadkowo do Auschwitz?"

Polscy robotnicy to również jeden z głównych motywów uwielbianego przez miliony filmu "Pod słońcem Toskanii" z 2003 roku. Świeżo rozwiedziona pisarka Frances w przypływie emocji kupuje starą willę w Toskanii. Wynajmuje grupę polskich robotników, którzy robią jej kapitalny remont całości, a przy okazji zajadają się przygotowanym przez nią spaghetti i czytają Miłosza. To bardzo ciekawy i nad wyraz dołujący obraz polskiego pracownika fizycznego – w grupie trzech mężczyzn tylko jeden, najmłodszy, jakkolwiek mówi po angielsku, nie ma rodziny i domu, przez co traci w oczach włoskich sąsiadów. Wśród robotników jest miłośnik Miłosza z tytułem profesora filozofii i "polski kochanek" po czterdziestce, który rozmarzonym wzrokiem wpatruje się w amerykańską pisarkę. Oczywiście o żadnym uczuciu nie ma mowy – byłby to filmowo nieatrakcyjny mezalians.

Swego rodzaju nieudacznikiem jest również Gary Grabowski ze "Sztuki zrywania", którego zbytnia "duma z ojczyzny" i pop nacjonalizm stanowią jedną z głównych osi wątku komediowego w filmie.

Rodzime obyczaje, w tym picie wódki, tradycjonalizm i ekstremalna wręcz religijność stały się motywem przewodnim kilku amerykańskich filmów, również tych, które były realizowane przez Polaków. Jednym z nich był obraz "Trzy serca" Yurka Bogayevicza (już wrócił do Polski, jest więc Jerzym Bogajewiczem), w którym jednym z głównych motywów jest polskie wesele. Lesbijka Connie nie może pogodzić się z odejściem swojej partnerki, Ellen – wynajmuje więc przystojnego żigolaka, Joeya, który miałby rozkochać w sobie a następnie brutalnie porzucić dziewczynę. Po drodze pojawia się również huczne, polskie wesele, na które Connie zabiera wynajętego przez siebie "pana do towarzystwa"– nie chce bowiem, żeby tradycyjna rodzina dowiedziała się o jej homoseksualizmie.