Lekarze nadużywają klauzuli sumienia?

Lekarz ma ratować życie. Leczyć, badać, diagnozować i pomagać. Są jednak doktorzy, którzy niektórych rzeczy nie chcą robić, bo kłóci się to z ich światopoglądem. I, co więcej, wcale nie muszą robić niechcianych rzeczy - mają bowiem do dyspozycji klauzulę sumienia.

W swoim raporcie Komitet Bioetyki przy PAN stwierdził właśnie, że odczuwa "głęboki niepokój związany ze sposobem korzystania przez niektórych polskich lekarzy" z tego prawa. Jak podkreślono w raporcie, Komitet nie kwestionuje zasadności i potrzeby istnienia takiego zapisu w ustawie, ale "stanowczo sprzeciwia się przypadkom nadużywania i korzystania z klauzuli wbrew przepisom". KB wzywa też do debaty na temat "autonomii moralnej lekarzy". Jednak, by debatować, trzeba najpierw wiedzieć, o czym mówimy.

Przede wszystkim, klauzuli nie można używać w sytuacji, kiedy występuje "niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki." Jeśli pacjentowi nie zagraża śmierć, a lekarz chce odmówić, to może to zrobić tylko, jeśli "wskaże realne możliwości

uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub podmiotu leczniczego". Świadomość tego warunku jest niska, dlatego bardzo często medycy odsyłają swoich pacjentów do domu, zamiast do innego lekarza. A problem pozostaje nierozwiązany. To właśnie jedno z nadużyć, których dopuszczają się doktorzy, a wynikające w dużej mierze z niewiedzy pacjentów.

Doktor musi też swoją decyzję uzasadnić i odnotować w dokumentacji medycznej. Dodatkowo, jeśli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, ma obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

Oczywiście, w myśl ustawy, ma do tego prawo, jeśli tylko spełni szereg warunków. Problem jednak polega na tym, że lekarze często tych warunków nie spełniają i dochodzi, w ten sposób, do nadużyć. To jednak przypadki, kiedy istnieje jakakolwiek możliwość wskazania winnego nadużycia. Artykuł 39 rodzi też inne problemy.

Kiedy przyjrzymy się np. sprawie wypisywania recept na środki antykoncepcyjne, pojawia się kilka problemów. Po pierwsze, artykuł drugi ustawy o planowaniu rodziny zakłada, że administracja i samorządy mają obowiązek zapewnienia swobodnego dostępu do metod służących świadomej prokreacji. Czyli, de facto, w każdej publicznej placówce medycznej powinien pracować lekarz, który zgodzi się na wypisanie takich leków. Nie zawsze taka możliwość istnieje, kto więc ponosi winę za sytuację, w której pacjentka nie może otrzymać recepty na leki antykoncepcyjne? Administracja samorządowa, placówka medyczna czy bezpośrednio lekarz?

Idąc dalej: kiedy lekarz odmówi nam udzielenia konkretnego świadczenia zdrowotnego, wskazuje inną placówkę bądź lekarza, który to świadczenie nam zapewni. Musimy wówczas iść na kolejną wizytę. Kto miałby za nią zapłacić? Wszak pacjent nie może ponosić winy za sumienie lekarza, a tym bardziej nie powinien ponosić za to kosztów. Z drugiej strony - lekarz działa w imię prawa, w związku z czym czemu on miałby płacić za coś, co robi legalnie i w myśl prawa?

W KEL zaś, w artykule 7, jasno napisano: lekarz w szczególnie uzasadnionych przypadkach może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego. Leczenia, a nie

wykonywania świadczeń zdrowotnych. Podział wydaje się być jasny: w myśl KEL można odstąpić od leczenia, zaś w myśl art. 9 z ustawy o zawodzie lekarza - od całej reszty świadczeń. Który dokument jednak powinien być nadrzędny?

Jeśli bowiem doktor miałby postępować priorytetowo według KEL, i zgodnie z nim interpretować inne przepisy, to zakres świadczeń zdrowotnych, których może odmówić w myśl klauzuli sumienia, znacznie się zmniejsza. Zgodnie z takim założeniem, lekarz nie mógłby odmówić np. właśnie wypisania recepty na leki antykoncepcyjne. O ile problem ten każdy doktor może rozwiązywać w ramach swojego sumienia i światopoglądu, to u pacjentów może to budzić liczne wątpliwości: jakich świadczeń lekarz może mi odmówić?

Dodatkowo, niektóre placówki, w ramach klauzuli, deklaruję publicznie o tym, że nie wykonują np. zabiegów aborcji. Co stoi w sprzeczności z artykułem 30 ustawy o zawodzie lekarza, bo lekarze nie mogą odmówić wykonania świadczenia, jeśli pacjentowi zagraża życie. Przerwanie ciąży jest zaś dozwolone, jeśli zagraża ona życiu matki. Przykłady te pokazują, że przepisy z różnych ustaw i dokumentów nie są ze sobą zgodne i scalone. A co najgorsze - nieprecyzyjne, na czym głównie tracą pacjenci niezdolni do wyegzekwowania swoich praw.

Przepisy tworzy się jednak bez udziału osób najważniejszych w całym tym zamieszaniu - pacjentów. Wszak to oni muszą ponosić konsekwencje światopoglądu lekarzy i sprzeczności praw. Dobrze, że Komitet wzywa do debaty - może czas najwyższy, by to leczeni dopowiedzieli co powinno się stać, kiedy już zostaną przez lekarza spławieni.