Groźna dla życia choroba. Można się przed nią ochronić jedynie poprzez szczepienia

Dawid Wojtowicz

27 września 2021, 12:51

Na naszych oczach jesień przechodzi metamorfozę. Deszczowe i chłodne dni ustępują miejsca coraz cieplejszym i suchym miesiącom. Wyższe temperatury zachęcają do wizyt w parkach, spacerów z domowymi pupilami, wędrówek po lasach i innych form spędzania czasu na świeżym powietrzu. Ale są też ciemne strony takiej aury. Bo korzystają na niej również kleszcze

Podstawą profilaktyki kleszczowego zapalenia mózgu (KZM), choroby wirusowej roznoszonej przez kleszcze, są szczepienia ochronne • natalyaa / 123rf.com

Z powodu ocieplenia klimatu żywiące się krwią pajęczaki zyskują dłuższą aktywność i szybciej się rozmnażają. Efekt? Rośnie ich liczba, a co za tym idzie, zagrożenie związane z groźnymi dla życia i zdrowia, roznoszonymi przez nie chorobami.. Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest drugą najczęstszą po boreliozie chorobą odkleszczową w naszym kraju. Może prowadzić do wielu powikłań, a na którą nie ma lekarstwa.

KZM typowo przebiega w dwóch fazach. Pierwsze objawy przypominają grypę. W przypadku wystąpienia drugiej, neurologicznej fazy choroby najczęściej konieczny jest pobyt w szpitalu. Dominujące powikłania neurologiczne to porażenia i niedowłady. Występują też powikłania psychiatryczne (zaburzenia koncentracji, nastroju, pamięci, uwagi, przewlekłe bóle głowy, przemęczenie, zaburzenia snu). Stosuje się tylko leczenie objawowe, a rehabilitacja po infekcji trwa długo.

TBEV, wirus kleszczowego zapalenia mózgu (KZM), na obrazie z mikroskopu elektronowego•Karin Stiasny, Christian Kössl, Jean Lepault, Félix A Rey, Franz X Heinz / Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0

Nawet co 6. kleszcz w Polsce może być zakażony wirusem KZM. Zakazić się można bardzo łatwo – ponieważ wirus bytuje w gruczołach ślinowych pajęczaków wnika do organizmu wkrótce po wkłuciu. Dlatego skutkiem już jedno ukłucia może być zachorowanie na kleszczowe zapalenie mózgu. By doszło do zakażenia, wystarczy zaledwie kilka minut. Jeżeli organizm nie zwalczy KZM, zwykle po 7-14 dniach pojawiają się pierwsze grypopodobne objawy infekcji ze strony wirusa, który po kilku dniach może zaatakować ośrodkowy układ nerwowy.

Ponieważ nie ma leku, który można zastosować, by zahamować postęp choroby, bardzo ważną rolę odgrywa profilaktyka. Doraźnie podczas leśnych wędrówek warto wyrobić w sobie nawyk noszenia jesienią ubrań grubszych oraz zakrywających preferowane przez kleszcze miejsca na ciele (szyja, skóra głowy, pachy, zgięcia stawowe). Właściciele zwierząt domowych, zwłaszcza psów, powinni po powrocie do domu ze spaceru z czworonożnymi przyjaciółmi obejrzeć dokładnie skórę nie tylko swoją – ale również swoich pupili.

– Z naszych badań wynika, że obecnie kleszcze są aktywne przez cały rok. A więc wracając z jesiennego spaceru, możemy je złapać zarówno my sami, jak i nasze zwierzęta. Oczywiście o tej porze roku kleszczom trudniej dotrzeć do naszych ciał, bo po prostu jesteśmy grubiej ubrani, a przedostanie się przez te warstwy bywa dla tych pajęczaków zbyt trudne. Dobrze jednak pamiętać, że do naszych domów kleszcze często docierają właśnie na zwierzętach – przypomina zoolog i leśnik dr inż. Anna Wierzbicka.

– Jeśli samica, która pożywiła się na psie czy kocie, odczepi się w domu i zdoła w jakiejś szparze złożyć jajeczka, to możemy mieć w domu wysyp małych kleszczy. Że nie wspomnę już o zwierzętach, które śpią z nami w łóżkach. Tu droga do przeniesienia się na człowieka jest bardzo krótka. A warto pamiętać, że na ludziach i domowych zwierzętach żerują te same gatunki – tłumaczy ekspertka z Katedry Łowiectwa i Ochrony Lasu Wydziału Leśnego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Podstawą profilaktyki przeciwko KZM są szczepienia ochronne. WHO rekomenduje je wszystkim osobom mieszkającym w regionach, w których rocznie zgłaszanych jest 5 lub więcej przypadków KZM na 100 tys. mieszkańców. Polska Grupa Ekspertów dodaje, że profilaktykę w postaci szczepień przeciw KZM na terenach o wysokiej endemiczności według definicji WHO należy zapewnić w szczególności dzieciom i osobom w wieku podeszłym.

Najwięcej przypadków KZM jest rozpoznawanych w Polsce północno-wschodniej i wschodniej. Duże populacje pasożytów będących wektorami tej choroby wirusowej notuje się na Suwalszczyźnie, Mazurach, w okolicach Lublina oraz we wschodnim Mazowszu. Jednak pajęczaki zakażone wirusem KZM występują na terenie całej Polski.

– Przenoszący chorobę kleszcz pospolity powszechnie występuje w Polsce i wielu innych krajach Europy i Azji. Badania wskazują, że liczba oficjalnie zgłaszanych przypadków KZM w Polsce jest niedoszacowana i rzeczywiste zagrożenie tą chorobą dotyczy prawie całej Polski, a nie tylko regionów tradycyjnie uważanych za endemiczne dla KZM – zwraca uwagę lek. med. Agnieszka Motyl, specjalista medycyny rodzinnej i epidemiolog Medicover.

Dlatego na terenach o niższej endemiczności (1-5 przypadków na 100 000 os./rok) szczepienia zaleca się wszystkim osobom z grupy ryzyka. Jak wynika z Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020, taką grupę tworzą osoby, które szczególnie często podejmują aktywność fizyczną na zewnątrz (np. biegacze, spacerowicze, grzybiarze, właściciele psów, myśliwi, rodziny z małymi dziećmi), oraz inne osoby podejmujące aktywność na świeżym powietrzu, zwłaszcza turyści.

Na KZM nie ma lekarstwa, a jedynym sposobem, aby uniknąć tej choroby jest profilaktyka w postaci szczepień ochronnych•adiruch / 123rf.com

– Osoby pracujące w środowisku, gdzie istnieje duże narażenie na ukłucia przez kleszcze, w tym pracownicy Lasów Państwowych, żołnierze, pracownicy Straży Granicznej, Straży Pożarnej oraz Parków Narodowych, podlegają zalecanemu szczepieniu przez pracodawcę. Osoby uprawiające sporty, działkowicze, posiadacze działek przy lesie, szczepią się na własne życzenie, jest to ok 1-1,2 proc. populacji. W krajach sąsiednich jest to od kilkunastu do kilkudziesięciu procent więcej – podkreśla prof. dr hab. n. med. Joanna Zajkowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku.

Szczepienia rekomendowane są również osobom pracującym na terenach zielonych, także w miastach, ze względu na wysokie skumulowane ryzyko zachorowania na KZM. Jeśli chodzi o wiek, to przeciw KZM szczepić można już dzieci – od ukończenia 1. roku życia. W kalendarzu szczepień jest to szczepienie zalecane. Górnej granicy wieku zaś nie ma.

Aktywna jesień w zmieniającym się klimatycznie świecie pozwala nam wszystkim odkrywać piękno spędzania czasu na świeżym powietrzu. Ale pamiętajmy o kleszczach czających się w lasach czy miejskich parkach. Dlatego okres jesienny to również idealny moment, aby rozpocząć szczepienie i w ten sposób zabezpieczyć się przed wirusem kleszczowego zapalenia mózgu zarówno na trwający sezon, jak i cały przyszły rok.

Artykuł powstał na potrzeby kampanii "Nie igraj z kleszczem"

Zobacz także :