W obronie Machcewicza - Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

Upraszczanie, że odwołanie dyrektora tej placówki (w końcowej części realizacji wystawy stałej) następuje na skutek braku identyfikacji obecnej ekipy rządzącej, z inicjatywą premiera Donalda Tuska, jest co najmniej płytkie, choć nie wykluczam, że prawdziwe. Faktem natomiast jest, że kroki podjęte w odniesieniu do prawie skończonego muzeum klasy światowej to skandal, z szansą na wymiar międzynarodowy.

Ale po kolei. Po pierwsze, rzeczywiście decyzję podjął premier Donald Tusk (2008 r.), ale konstruowanie tego pomysłu, potem projektu, miało wielu ojców i to niezwykle znamienitych. Po drugie, wybór Gdańska, a w Gdańsku – miejsca tuż obok historycznego obiektu Poczty Gdańskiej, w dużej bliskości do Muzeum Westerplatte, poprzedziły analizy, badania, ale także działania, pozwalające ocenić atrakcyjność lokalizacji, uwzględniając wszelkie potrzeby w tym zakresie. Po trzecie, wybór koncepcji architektonicznej nastąpił w wyniku przeprowadzonego międzynarodowego konkursu, na który zgłoszono blisko 130 prac, a którego jury kierował Daniel Libeskind. Po czwarte, także wybór koncepcji scenograficznej został poprzedzony międzynarodowym konkursem, który wygrała firma z Belgii – Tempora SA (2009 r.). Kolejne lata to wybór znakomitej krakowskiej firmy NoLabel (2013 r.) do realizacji elementów multimedialnych i firmy QUMAK z Warszawy do ostatecznej realizacji wystawy stałej.
Wspomnę jeszcze tylko o istotnych krokach w celu wyłonienia zespołu archeologów, realizatorów etapu I i całego obiektu budowlanego. Jak wszyscy doskonale pamiętamy, trzeba było się uporać z przeszkodami przewidywalnymi i takim, które były niemiłą niespodzianką.
Prof. Paweł Machcewicz, niemający doświadczenia w tego typu przedsięwzięciach (trudno się dziwić), sklejał te elementy z niezwykłą sprawnością, koncentrując się z oczywistych powodów przede wszystkim na efekcie finalnym, merytorycznym i przede wszystkim przyszłej sile samego przekazu, nietaniej przecież inwestycji.

Organizowane konferencje naukowe, analizy zbliżonych instytucji w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, USA czy też Japonii dawały wiedzę ekskluzywną, wielkiego znaczenia, a przede wszystkim nieosiągalną w krótkim okresie. Wszystko to próbuje się dziś wysadzić w powietrze. Na razie bez odpowiedzialności.
Trzeba przypomnieć analizy dokonywane przez rozmaitych historyków, którzy starali się dla Polski, naszej narracji, znaleźć najbardziej optymalną lukę, najkorzystniejszy punkt widzenia. Byli przy tej pracy nie tylko najwybitniejsi historycy naszych uniwersytetów, PAN-u, ale także profesorowie: Urlich Herbert, Timothy Snyder, Jack Lohman, Norman Davies i wielu innych. Muzeum miało szansę stać się miejscem klasy światowej o niezwykle silnym oddziaływaniu międzynarodowym. Co zostanie zniszczone, jeszcze nie wiemy. Liczne jednak sygnały wskazują na sporą determinację w obniżeniu rangi, klasy, siły przekazu, a zwłaszcza ponadlokalnego znaczenia.

Nie wiem, co ekipie w tym projekcie aż tak przeszkadza? Inicjator, realizator, kierownictwo muzeum czy grupa opiniująca sam projekt historyków. Gdyby tak było, nieszczęście byłoby spore, ale ograniczone. Jednak jeśli przeszkadza przesłanie muzeum, wskazywanie na grozę procesów związanych z ekspansją totalitaryzmów (osobna część wystawy) czy też czystek etnicznych, a może także tragicznych losów 3 mln radzieckich jeńców zamordowanych przez Niemców, to zdecydowanie gorzej.
Nie da się na skutek kompleksowości prac, wielowątkowych, złożonych elementów scenograficznych układanych w określoną całość dokonać istotnych zmian bez uszczerbku dla jakości Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
Cieszy postawa samego prof. Machcewicza – dla prawdy, spójnej wizji stałej wystawy, interesów Polski, widzianej w szerokiej perspektywie, kompromisów nie ma.