Czym są zaparcia?

Zaparcia wiążą się ze zmniejszeniem częstotliwości oddawania stolca. Wydalaniu towarzyszy uczucie dyskomfortu i parcie. Ten rodzaj zaburzeń dzielimy na zaparcia wtórne oraz pierwotne. Ich przyczyny należy upatrywać w zaburzeniach metabolicznych, neurologicznych lub psychicznych.

Kryteria diagnostyczne zaparć:

• występowanie dolegliwości przynajmniej przez 12 tygodni rocznie;
• wzmożone parcie na stolec przynajmniej podczas jednego wypróżnienia na cztery;
• uczucie niepełnego wypróżnienia przynajmniej podczas jednego wypróżnienia na cztery;
• twarde lub zwiększone stolce przynajmniej podczas jednego wypróżnienia na cztery;
• wypróżnienia rzadsze niż trzy razy w tygodniu.

Za odprowadzanie kału do odbytnicy odpowiadają skurcze jelit. Kiedy skurcze są za słabe, by wyprowadzić kał, mówimy o zaparciach pierwotnych. Jest to najczęściej spotykana forma zaparć. Występują ona na tle zaburzeń motoryki okrężnicy lub dysfunkcji struktury dna miednicy. Zaparcia pierwotne to powszechna dolegliwość wśród osób starszych.

Z zaparciami wtórnymi mamy do czynienia, gdy niemożność wypróżnienia ma swoją przyczynę w zmianach organicznych jelita grubego. Może to być choroba nowotworowa, ucisk na jelito grube, zrosty uniemożliwiające skurcze jelit. W takim przypadku najlepszy efekt da leczenie operacyjne, jednak większość zaparć można leczyć zachowawczo.

Jakie są przyczyny zaparć?

Naukowcy szacują, że problem zaparć dotyczy do 28 proc. Polaków. Przede wszystkim są to osoby w podeszłym wieku. Dzieje się tak, ponieważ wraz z wiekiem motoryka jelit ulega osłabieniu. Kolejną przyczyną zaparć u seniorów są choroby struktury dna miednicy.

Równie często zaparcia obserwuje się u kobiet w ciąży. Perystaltyka jelit ulega osłabieniu w wyniku zmian hormonalnych zachodzących w ciele ciężarnej oraz zmiany warunków anatomicznych. Płód może uciskać na jelita, wpływając na ich motorykę.

Trudności z wydaleniem stolca to problem, który dotyczy również dzieci. Zaparcia u dzieci mogą mieć swoje źródło w przyjmowanych lekach i suplementach diety, np. w preparatach z dużą ilością wapnia, żelaza lub witaminy C. Kolejną przyczyną zaparć u dzieci jest nieprawidłowa dieta i blokada związana z zawstydzeniem.

Zaparcia u dorosłych mogą powstawać w wyniku przebytych operacji i zabiegów, np. cesarskiego cięcia lub leczenia chirurgicznego w obrębie odbytnicy. Istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zaparć jest otyłość. Około 70 proc. osób chorujących na otyłość zmaga się z zaparciami.

Jednak u większości ludzi przyczyną zaparć są nieprawidłowe nawyki żywieniowe: spożywanie przetworzonej żywności, dieta uboga w błonnik, nieregularne spożywanie posiłków. Takie zaparcia występują okresowo, ale są równie uciążliwe, jak te przewlekłe. Na szczęście do ich wyleczenia wystarczy zmiana nawyków.

Do pozostałych czynników powodujących zaparcia należy przyjmowanie niektórych leków i przebyte choroby. Nie bez znaczenia jest niska aktywność fizyczna i depresja. Badania naukowe dowodzą, że zaparcia występują częściej u osób chorujących na depresję i zaburzenia lękowe.

Choroby powodujące zaparcia:

• nowotwór jelita grubego;
• zwężenie jelita;
• niedokrwienie jelita;
• cukrzyca;
• niedoczynność tarczycy;
• stwardnienie rozsiane;
• choroba Parkinsona;
• niski poziom potasu;
• wysoki poziom wapnia;
• choroby jelit;
• alergie pokarmowe, np. na gluten.

Leki, które mogą powodować zaparcia:

• antybiotyki;
• leki przeciwdepresyjne;
• leki na chorobę Parkinsona;
• neuroleptyki;
• leki przeciwhistaminowe;
• niesteroidowe leki przeciwzapalne;
• leki z wapniem.

Jak diagnozuje się zaparcia?

Kluczową znaczenie w diagnostyce zaparć ma wywiad lekarski i badanie podmiotowe. Jednak samo zdiagnozowanie i wyeliminowanie zaparć to nie wszystko. Zawsze należy odnaleźć ich przyczynę — tylko to pozwoli na wygranie tej nierównej walki.

W trakcie wywiadu lekarskiego specjalista może pytać o częstość oddawania stolca i jego wygląd. Śluz lub krew na stolcu może wskazywać na poważne choroby, m.in. raka jelita grubego lub owrzodzenie odbytnicy. Bóle brzucha w przebiegu zaparć mogą wskazywać na zespół jelita drażliwego.  

Lekarz może zlecić badania krwi w celu ustalenia poziomu wapnia, żelaza i witaminy D oraz wykonać badanie per rectum uzupełnione o ocenę napięcia zwieraczy odbytu. Osłabienie zwieraczy może wskazywać na uszkodzenia nerwów obwodowych. W celu dokładnej diagnostyki wykonuje się wlew kontrastowy jelita grubego lub kolonoskopię.

Jeśli wyniki podstawowych badań nie będą jednoznaczne, lekarz może skierować pacjenta na badania specjalistyczne, do których zaliczamy: wykładniki wydolności nerek, badanie poziomu hormonów tarczycy, defektografie i manometrię anorektalną. Po ustaleniu przyczyny, możliwe jest leczenie zaparć w formie zachowawczej lub chirurgicznej.

Jak wygląda leczenie zaparć?

Podstawowym zaleceniem w przypadku leczenia zaparć jest wzbogacenie diety w błonnik, picie dużej ilości płynów (min. 1,5 l dziennie) i zwiększenie aktywności fizycznej. Chory powinien próbować wypróżniać się przynajmniej dwa razy dziennie niezależnie od efektu. Leczenie zachowawcze zaparć powinno dać efekt w ciągu 2-3 miesięcy.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, można rozważyć leczenie farmakologiczne. Pomocne mogą być leki na zaparcia bez recepty oraz osmotyczne środki przeczyszczające, które udrożnią jelita. Do środków o najwyższej skuteczności należy glikol oraz laktuloza.

Pacjenci odporni na leczenie zachowawcze i farmakologiczne mogą zdecydować się na chirurgiczne leczenie zaparć. Dotyczy do osób z niedowładem jelita, uchyłkiem odbytnicy lub obniżonym dnem miednicy. Zabieg jest ostatecznością, ponieważ wiąże się z dużym ryzykiem, m.in. z bolesnymi zrostami jelit, ich niedrożnością i koniecznością wyłonienia stomii.

Jakie są domowe sposoby na zaparcia?

Jednym z najlepszych domowych sposobów na zaparcia jest wzbogacenie diety w błonnik. Produkty zawierające duże ilości błonnika to produkty zbożowe i otręby. Błonnik można znaleźć też w niektórych owocach i warzywach, np. w czerwonej fasoli i morelach.

Kolejnym produktem, który pomaga na zaparcia, jest siemię lniane – jeden z najskuteczniejszych naturalnych środków przeczyszczających, które nie powoduje skutków ubocznych. By zniwelować objawy zaparć, wystarczą 2-3 łyżeczki namoczonego w wodzie siemienia lnianego dziennie.

Jeśli szukasz szybkiego sposobu na zaparcia, dobrym pomysłem jest spożycie roztworu sody oczyszczonej z wodą. Soda oczyszczona neutralizuje kwas żołądkowy i wspiera prawidłową motorykę jelit. Aby przygotować roztwór, wsyp łyżeczkę sody do szklanki wody i dokładnie zamieszaj.

Na zaparcia mogą pomóc niektóre owoce, przede wszystkim śliwki i borówki. Te dary natury zawierają duże ilości błonnika i pektyn, które przyspieszają perystaltykę jelit i czas przejścia treści pokarmowej z jelit do odbytnicy. Mają zatem działanie delikatnie przeczyszczające.

Wśród naturalnych sposobów na zaparcia dużą popularnością cieszą się zioła. Na zaparcia pomaga olejek rycynowy, kora kruszyny, aloes i nasiona babki jajowatej. Te produkty nabędziesz w większości sklepów zielarskich. Jednak, jeśli zmiana nawyków żywieniowych nie pomoże, koniecznie skonsultuj się z lekarzem.