Złamanie kości kojarzy nam się z konkretnym urazem, wypadkiem, uderzeniem. I takie są zazwyczaj przyczyny złamania kości. W przypadku stopy, może jednak dojść do złamania zmęczeniowego.

Inaczej nazywane jest też złamaniem marszowym, stresowym lub przeciążeniowym.

W odróżnieniu od typowego, urazowego złamania kości, kiedy to jednorazowa duża siła działa na kość prowadząc do złamania, np podczas wypadku na nartach lub rowerze, w złamaniach zmęczeniowych jest to nałożeniu szeregu drobnych mikrourazów, do których dochodzi podczas długotrwałych biegów i skoków. Nie dzieje się to w jeden dzień, jest to proces rozłożony w czasie.dr n. med. Paweł Walasekspecjalista ortopeda-traumatolog

Dr Paweł Walasek kieruje oddziałem Urazowo-Ortopedycznym Szpitala Bielańskiego w Warszawie. Prowadzi też stronę i profil na Facebooku biegajacyortopeda.pl. Jest pasjonatem biegania i lekarzem w jednym – ukończył 19 maratonów.

Jak podkreśla ortopeda, zwykle jest to kontuzja osób intensywnie trenujących, szczególnie w sportach wytrzymałościowych, biegaczy, triathlonistów. Tego typu złamania zdarzają się też u zawodników gier zespołowych np. siatkarzy, piłkarzy czy koszykarzy.

Może też zdarzyć się u osób niezwiązanych profesjonalnie ze sportem, ale u każdego z nas, w wyniku dłuższego biegania. A od kilku lat bieganie to jeden z "narodowych sportów" Polaków. Warto więc pamiętać, że istnieje również taki rodzaj kontuzji i w razie dolegliwości zgłosić się do lekarza.

- Złamania zmęczeniowe w sporcie amatorskim nie zdarzają się często, ale należy o nich pamiętać. Nie ulegajmy jednak fobii, że każdy ból może być złamaniem - przestrzega ortopeda.

Specjalista przypomina, że kość jest to żywa tkanka, która podlega nieustannej przebudowie. Gdu czynnik uszkadzający działa na nią cały czas, a proces naprawczy nie nadąża, dochodzi wówczas do powstania złamania zmęczeniowego. Szczególnie w sytuacjach, gdy metabolizm kości jest zaburzony, na skutek różnego rodzaju zaburzeń hormonalnych, zaburzeń odżywiania i pewnych predyspozycji biomechanicznych.

Żołnierze byli pionierami

Pierwszym medykiem, który opisał takie złamanie - jak przypomina dr P. Walasek - był pruski lekarz wojskowy Briethaupt. Zwrócił on uwagę na obrzęk i ból śródstopia u żołnierzy piechoty, którzy maszerowali dziesiątki kilometrów.

Jednak złamania zmęczeniowe, jak się okazuje, mogą dotyczyć nie tylko stopy, ale również szyjki kości udowej, kości piszczelowej (najczęstsza lokalizacja złamań zmęczeniowych), kości strzałkowej, ale także kości łokciowej u osób trenujących rzut oszczepem.

Jakie są objawy?

Objawem takiego złamania - jak w przypadku wielu innych urazów - jest ból o różnym stopniu nasilenia. Może pojawić się też wyczuwalne zgrubienie, które jest bolesne.

- Cechą złamania zmęczeniowego jest, że ból, który początkowo może być niewielki, narasta z czasem trwania treningu, aż do momentu, kiedy jego kontynuowanie jest niemożliwe. W przypadkach bardziej zaawansowanych, ból może występować w spoczynku - wylicza lekarz.

Jak zdiagnozować złamanie zmęczeniowe?

Co istotne, nie zawsze popularny rentgen pokaże ten rodzaj złamania.

Rozpoznanie opieramy na rozmowie z pacjentem i jego zbadaniu. W czasie rozmowy możemy dowiedzieć się od kiedy trwa ból, czy ból występuje w nocy, czy narasta w ciągu treningu, czy zmniejsza się w czasie rozgrzania organizmu. Już te informacje pozwolą nam na postawienie pewnych podejrzeń. Ważną informacją dla lekarza jest występowanie problemów hormonalnych, szczególnie u kobiet zaburzenia miesiączkowania.dr n. med. Paweł Walasekspecjalista ortopeda-traumatolog

Ponadto złamania zmęczeniowe mają swoją charakterystyczne lokalizacje i to może sugerować ten rodzaj urazu.

Jeżeli zdjęcie RTG nie ujawni problemu, a zdarza się tak na wczesnym etapie, dla potwierdzenia złamania mogą być konieczne inne badania, m.in. rezonans magnetyczny lub scyntygrafia kości. Rezonans magnetyczny pozwala wykryć problem w kości już na wczesnym etapie złamania. W pewnych złamaniach przydatne może się okazać także badanie usg.

Leczenie w zależności od dolegliwości

Złamanie marszowe różni się od złamań urazowych także sposobem leczenia. W większości przypadków konieczna jest przerwa w treningu i odpoczynek.

Początkowo chodzi o powrót do chodzenia bez bólu. Aby odciążyć bolesne miejsce, lekarz może zalecić chodzenie o kulach, ortezy czy odpowiednie wkładki.

Jednak w przypadku złamań zmęczeniowych, w odróżnieniu do tych urazowych, nie ma ścisłych kryteriów czasu leczenia.

Długość leczenia zależy od utrzymywania się dolegliwości bólowych. Gdy ból się zmniejsza i obciążanie stopy już nie boli, wówczas lekarz stopniowo pozwala na większą aktywność.

- Niestety wśród złamań zmęczeniowych są takie, które cieszą się złą sławą z powodu problemów z gojeniem, opóźnionych zrostów, powtórnych złamań. Są to złamanie szyjki kości udowej, niektóre złamania piszczeli zlokalizowane z przodu i górnej części kości, złamania V kości śródstopia typu Jonesa, złamanie podstawy II kości śródstopia. W tych przypadkach konieczne bywa leczenie operacyjne - wylicza ortopeda.

Wyjaśnia, że w przypadku tych złamań stosuje się też leczenie wspomagające gojenie kości m.in. ultradźwieki o niskim natężeniu.

Jakie są przyczyny złamań zmęczeniowych?

• Zbyt duże obciążenia treningowe!
• Brak regeneracji
• Brak rozciągania i rozgrzewki przed treningiem
• Nieprawidłowa biomechanika, zaburzenia osi kończyn
• Nieprawidłowo dobrane obuwie treningowe
• Twarda nawierzchnia
• Zaburzenia hormonalne, szczególnie u kobiet
• Nadwaga

Istotne jest więc, aby po zagojeniu takiego złamania, gdy będziemy chcieli powrócić do treningów, nie popełniać błędów, które mogły doprowadzić do urazu. W ramach profilaktyki nie można m.in. zwiększać zbyt szybko obciążeń treningowych i wydłużać przesadnie czasu treningu, bagatelizować bólu,jeżeli się pojawi. Trzeba zadbać o przerwy między treningami i poświęcić je na regenerację, a także pamiętać o ćwiczeniach ogólnorozwojowych.