Zapalenie płuc jest jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji osób dorosłych. Za rozwój zakażenia w dużej mierze odpowiadają pneumokoki, czyli bakterie streptococcus pneumoniae.

Jeżeli zapalenie płuc przejdzie w ciężką postać, niestety umiera aż 8 na 100 chorych, a w ciągu kolejnego półrocza, aż co piąty wcześniej chory.

– Trzeba mieć świadomość, że zapalenie płuc to nie jest cięższe przeziębienie, tylko bardzo poważna choroba ogólnoustrojowa, która zawsze może wiązać się z fatalnymi następstwami dla życia i zdrowia – ostrzega dr Piotr Ligocki, który kieruje Kliniką Chorób Wewnętrznych 10. Klinicznego Szpitala Wojskowego z Polikliniką w Bydgoszczy.

Szczególnie dotyczy to osób po 65. roku życia, gdy układ immunologiczny już nie działa tak sprawnie, a odporność osłabiona jest także przez inne choroby współistniejące.

Dlatego tak ważne jest szczepienie przeciw pneumokokom osób z tej grupy wiekowej, a nawet młodszych dorosłych już po 50. roku życia, zwłaszcza z upośledzoną odpornością.

Chodzi m.in. – jak wyjaśnia dr Ligocki – o osoby po przeszczepach narządów, które przyjmują leki immunosupresyjne, pacjentów z chorobami nowotworowymi, osoby z zakażeniem HIV, po usunięciu śledziony, a także z chorobami autoimmunologicznymi.

Co to za bakteria?

Bakterie określane jako dwoinka zapalenia płuc (pneumokoki, z łac. Streptococcus pneumoniae) niestety są wszędobylskie i świetnie czuja się w temperaturze pokojowej.

Jak wyjaśniał specjalista na spotkaniu z dziennikarzami - powodować mogą szereg różnych zakażeń.

To te bakterie odpowiadają za najczęściej za zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, a także zapalenia płuc.

Najcięższą postacią zakażenia pneumokokowego jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP), która obejmuje sepsę czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Zdarza się rzadziej niż pneumokokowe zapalenie płuc, jednak odpowiada też za większą liczbę zgonów.

Grupy ryzyka

Zakażenia pneumokokami dotyczą osób w każdym wieku. Jednak ciężki przebieg dotyczy w największym stopniu dzieci do 2. roku życia oraz osób dorosłych po 65. roku życia. To właśnie w tej grupie seniorów zapalenie płuc spowodowane przez pneumokoki jest najczęstszą przyczyną hospitalizacji i czwartą przyczyną zgonów.

Co jeszcze powoduje większe ryzyko?

W grupie osób szczególnie narażonych na pneumokokowe zapalenie płuc są też osoby z obniżoną odpornością, ale także pacjenci z chorobami przewlekłymi takimi jak POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc), choroby układu krążenia, wątroby, nerek, z cukrzycą. Ryzyko rośnie także u osób, które palą papierosy, nadużywają alkoholu czy są otyłe.

Pneumokokowe zapalenia płuc w przypadku osób z chorobami przewlekłymi może zaostrzyć jej stan. – Powikłaniem zapalenia płuc wywołanego przez pneumokoki może być np. zaostrzenie niewydolności serca, wystąpienie arytmii serca. Rośnie też ryzyko zawału i udaru – wyjaśniał dr Piotr Ligocki.

Co ważne, pneumokokowe zapalenie płuc często jest następstwem innej infekcji wirusowej np. z grypy, gdy organizm jest już osłabiony.

– Infekcja wirusowa powoduje, że układ odpornościowy skupia się na walce z wirusami. To stwarza przestrzeń do uaktywnienia się bakteriom, bo komórkom odpornościowym trudniej walczyć na kilku frontach jednocześnie, zwłaszcza w sytuacji osłabienia organizmu. (...) Nadkażenia bakteryjne w przypadku wirusów, a w szczególności zakażenia SARS-CoV-2 czy też wirusem grypy, mają ciężki przebieg kliniczny – tłumaczył specjalista.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć

Dr Piotr Ligocki przyznał, że nie zawsze udaje się skutecznie wyleczyć pneumokokowe zapalenie płuc antybiotykami, bo rośnie zjawisko antybiotykooporności.

– Co więcej, jeśli jest się nosicielem jakiegoś serotypu pneumokoka i podaje się antybiotyki, które nie są celowane, to przyczyniają się one do mutowania bakterii i niestety powoduje to ich oporność.Wówczas ostatnią deską ratunku, nie zawsze skuteczną, jest podanie choremu antybiotyków o tzw. szerokim spektrum działania w formie dożylnej – wyjaśnia specjalista.

Można jednak skutecznie zapobiegać chorobom wywoływanym przez pneumokoki poprzez szczepienie. W ten sposób można wspomóc układ odpornościowy, a szczepionka chroni przed zakażeniem lub ciężkim przebiegiem.

Wnuki i dziadkowie

Szczepienie przeciw pneumokokom jest szczególnie istotne w przypadku dziadków, którzy opiekują się wnukami. To dzieci w większości są nosicielami tej bakterii.

– Prawdopodobieństwo nosicielstwa pneumokoków u dzieci szacowane jest na ok. 60 proc. a nawet 80 proc. (...) Dziecko w wieku przedszkolnym, które jest nosicielem, może nie mieć żadnych objawów, nie zachoruje, ale może łatwo "przekazać" patogen babci czy dziadkowi – mówił dr Piotr Ligocki.

A tu już prosta droga do poważnej w przebiegu i skutkach infekcji.

Dotyczy to także wszystkich osób dorosłych z osłabionym układem odpornościowym. Szczepienie jest więc najlepszym sposobem ochrony i przerwania drogi transmisji tej bakterii.

Jakie szczepienie?

W Polsce dostępnych jest kilka szczepionek przeciw pneumokokom: szczepionki skoniugowane 13- i 20-walentna oraz szczepionka polisacharydowa 23-walentna.

W przypadku szczepionek skoniugowanych wystarczy jedna dawka u osób dorosłych, aby uzyskać u nich trwałą odpowiedź immunologiczną. Chronią one przez serotypami 3 i 4, najbardziej rozpowszechnionymi w naszym kraju, jak też przed serotypem 19 A, który z kolei wykazuje dużą odporność na antybiotyki.

Obecnie w Polsce bezpłatne szczepienia przeciw pneumokokom przysługują dzieciom zgonie z kalendarzem szczepień oraz osobom po 65. orku życia. Refundowana jest dla tych grup szczepionka 13-walentna, a jeżeli chcą skorzystać z innego preparatu, wówczas muszą zapłacić za to z własnej kieszeni.