O dynamice przyjaźni. Dlaczego się kończą i czy warto zerwać liche znajomości do których się przyzwyczailiśmy?

Przyjaźnie niewiele mają w sobie ze spontaniczności. Owszem, decyduje o nich pierwsze wrażenie, tak jak o każdej innej relacji – raczej nie będziemy skorzy zbliżyć się do osoby, której tembr głosu czy wygląd nas odstręcza. Na tym przypadkowość się jednak kończy. W utrzymywaniu przyjaźni niebagatelne znaczenie ma geograficzna bliskość, pozwalająca na bezpośredni kontakt (w przypadku kobiet najistotniejsze są rozmowy twarzą w twarz i fizyczna bliskość, u mężczyzn wspólnie podejmowane aktywności, np. granie w piłkę czy wędkowanie). Kolejną istotną zmienną jest działająca również w marketingu zasada „częstotliwości ekspozycji”. Im częściej kogoś widujemy, tym ta osoba wydaje się nam sympatyczniejsza. Zaczynamy odczuwać w stosunku do niej rodzaj przywiązania, które łatwiej przekuć w przyjaźń, niż znajomość z osobą teoretycznie nam bliższą, ale rzadziej spotykaną.

Przyjaźń, podobnie jak związek, powinna być dla obu stron relacją rozwijającą, a nie gnuśną rutyną. Kochanie to jeszcze nie miłość, a lubienie to jeszcze nie przyjaźń. Oczywiście, można mieć masę "przyjaźni" funkcjonalnych – jedną "przyjaciółkę" od chodzenia na zakupy i gadania o nowych trendów, drugą od zakrapianych winem rozmów o seksie i trzecią z zacięciem Matki Teresy, która efektywnie pocieszy. Tyle, że jeśli kiedyś dopuściliśmy do siebie drugą osobę naprawdę blisko, późniejsze sprowadzenie jej do zaspokajania jednej z naszych potrzeb może ranić. Obie strony.

Badania pokazują, że przyjaźnimy się nie tyle z osobami, które uważamy za fajne, co z takimi, które sprawiają, że to my czujemy się fajni. To, czy w owo poczucie fajności wprawia nas cudze klakierowanie czy też umiemy zadowolić się akceptacją i szacunkiem do naszych wyborów, jest kwestią indywidualną. Stachura pisał w swoich szkicach o egoizmie, że przyjaciel to nie ten, który odwala za ciebie całą robotę, lecz ten który uświadomi ci, że wszystko masz zrobić sam, jasno wyrażając swój stosunek do przyjacielskiej pomocy, której od przyjaciół oczekuje wielu z nas.

Przyjaciele pełnią wobec siebie określone funkcje, które mogą zahaczać o role, takie jak m.in. opiekun i osoba bezbronna, czy doświadczony mędrzec i uczeń. Role te bywają jednak często tymczasowe np. rola ucznia i mędrca sprawdza się do momentu, kiedy jedna z osób zdobędzie wiedzę i doświadczenie w jakiejś dziedzinie – np. w relacjach damsko-męskich. Bywa, że pełnienie określonej funkcji nie jest już względem jednego z przyjaciół potrzebne, a mimo to osobie pełniącej ciężko wyjść z ogranej roli i pchnąć relację na nowe tory, które mogłyby ją uratować. W dojrzałej przyjaźni jednym z kluczowych wymogów jest równość. Nie można się z kimś naprawdę przyjaźnić, żywiąc jednocześnie przeświadczenie, że jest od nas mniej wartościowy. Twój przyjaciel może być od ciebie mniej zabawny czy mieć gorszy gust, ale jeśli uważasz, że jesteś kimś lepszym, to żyjesz w kłamstwie. I dotyczy ono waszej przyjaźni, a nie tego, czy faktycznie jesteś lepszy (być może lepiej radzisz sobie w ważnych dla ciebie dziedzinach życia). Negatywna ocena tego typu niestety często wiąże się z lepiej lub gorzej maskowaną pogardą, a w takim przypadku o przyjaźni nie może być mowy.

Stopień nasilenia zazdrości zależy od tego, jakie dziedziny życia są kluczowe dla naszej tożsamości i jak nasz przyjaciel się w nich odnajduje, a także od tego jak bardzo się z nim utożsamiamy (a najczęściej utożsamiamy się znacznie silniej niż np. z partnerem czy z rodzeństwem). Przykładowo, jeśli szczególnie ważna jest dla nas praca zawodowa, a przyjaciel, którego uważamy za bardzo do nas podobnego pracuje w tej samej branży i zaczyna odnosić sukcesy nieporównywalnie większe niż nasze własne jest mało prawdopodobne, że nie zaczniemy mimowolnie się z nim porównywać. Lecąca na łeb na szyję samoocena może powodować złość, rozżalenie, smutek i w efekcie doprowadzić do rozluźnienia relacji. Trudno się zresztą dziwić, chęć utrzymania wysokiego mniemania o sobie jest najsilniejszą pozabiologiczną motywacją do działania. W takiej sytuacji walkę o znajomość trzeba stoczyć nie z brakiem czasu czy niechęcią do nowego partnera przyjaciela, a z własnym, ciągle głodnym głasków ego.

Nie znaczy to, że jesteśmy gatunkiem podłym, po prostu nie lubimy czuć się źle ze sobą i będziemy chronić się przed tym cudzym kosztem. Kiedy nasz przyjaciel odnosi sukcesy np. w sporcie, a my jesteśmy utalentowanymi muzykami, będziemy dumni grzali się w cieple jego sukcesów, chwaląc się nimi innym znajomym. Jeśli płaszczyzna porównania nie jest oczywista, cieszymy się cudzymi sukcesami i chętnie się wspieramy. Badania pokazują analogię w układach między dorosłym rodzeństwem, które przyjaźni się, o ile zajmuje się różnymi, ciężkimi do porównania dziedzinami i ma podobnie ułożoną sytuację rodzinną.

Ciężko pogodzić się z tym, że każdy podąża własną drogą i że niektóre przyjaźnie są jedynie zaczerpnięciem oddechu na rozstajach i nie powinny nas na nich zatrzymywać dłużej niż to konieczne. Bywa, że ścieżki przyjaciół krzyżują się powtórnie po kilku czy nawet kilkunastu latach, a przyjaźń rozkwita na nowo. Przeważnie jest to jednak możliwe jedynie, jeśli nie wprowadzimy wcześniej znajomości w stan agonalny. Trupa bliskości nie da się już reanimować. Zamiast próbować na siłę, lepiej zostawić tlącą się iskierkę i wentyl z dobrych wspomnień.