Antropologia dotyku, czyli dlaczego tak bardzo boimy się kontaktu fizycznego z ludźmi, którzy nie są naszymi partnerami

Kilkuletnie dzieci chętnie okazują swoim kompanom z placu zabaw sympatię przez dotyk. Głaszczą się po twarzach czy trzymają się za ręce, kopiując gesty rodziców. Przychodzi jednak moment, kiedy zaczynają kwestionować to, co wydawało im się najnaturalniejsze pod słońcem. Pamiętam, że w pierwszej klasie podstawówki zaprzyjaźniłam się z Martą, z którą tak jak wcześniej z przyjaciółkami z przedszkola przytulałyśmy się i chodziłyśmy po boisku pod rękę. I nie byłyśmy wcale jedynymi dziewczynkami, które hołubiły w ten swoje nowe koleżanki z ławki. Do czasu, aż grupa chłopaków ze starszych klas zaczęła wykrzykiwać za nami słowo „lesby”. Nie bardzo wiedziałyśmy co mieli na myśli, ale jak większość 7-latek nie chciałyśmy być obiektem kpin, więc po prostu przestałyśmy chodzić pod rękę. Piętnowanie kontaktu fizycznego, nawet tego ewidentnie pozbawionego podtekstu erotycznego to doświadczenie, które jest udziałem wielu osób, zazwyczaj jeszcze na długo przed burzą i naporem hormonów, które każą nastolatkom redefiniować stosunek do własnych ciał, a co za tym idzie także do dotyku.

W niektórych kulturach dystans intymny jest znacznie skrócony w stosunku do europejskiego, po prostu ze względu na liczebność populacji. W zatłoczonych miastach Chin czy Indii ludzie są przyzwyczajeni do ścisku ciał innych ludzi w pobliżu, dlatego często w nieświadomy sposób skracają odległość dzielącą ich od rozmówcy. Dla Julii to jednak zupełnie inny, nieprzyjemny typ dotyku, niż ten znany jej z podróży po Ameryce Południowej. –Dotyk jest ważny także dlatego, że za jego pośrednictwem uznajemy czyjeś istnienie, doceniamy obecność. Niesie komunikat „ wiem, ze jesteś”. Tego sygnału brakuje kiedy ktoś mimowolnie skraca dystans nie nawiązując z tobą żadnego kontaktu – komentuje różnice kulturowe psycholożka.

– Zapytałam kiedyś moich znajomych z Rapa Nui, co chcieliby dostać ode mnie w prezencie, kiedy odwiedzę ich następnym razem. Zdziwiłam się, kiedy usłyszałam, że zegarek, albo iphone'a. Oczywiście nie kupiłam im tego, o co prosili, tylko polskie słodycze i alkohol. Ucieszyli się i podziękowali, bez żadnego komentarza. Ten przykład może wydawać się drastyczny dla osoby wychowanej w Polsce, ale w Ameryce Południowej ludzie wychodzą z założenia, że o wszystko można poprosić, ponieważ każdy ma prawo odmówić. Podobnie sprawa wygląda z dotykiem. Jeśli wyciąga do ciebie ręce południowiec, a ty czujesz się z tym nieswojo, po prostu mówisz, że nie masz na to ochoty i to jest komunikat, który jest natychmiast respektowany – opowiada blogerka.

Polacy zdają się przełamywać swoją niechęć do dotykania obcych tylko po alkoholu. Pełni on w naszej kulturze ważną funkcję społeczną, ponieważ pozwala pozbyć się irracjonalnego lęku przed fizycznym i emocjonalnym zbliżaniem się do ludzi, w których towarzystwie nie czujemy się jeszcze do końca pewnie. Doświadczenie przełamania lodów z dawno niewidzianą znajomą po drugim piwie nie należy do rzadkości. Znam nawet parę, która jest ze sobą od 6 lat i w zasadzie można nazwać ich abstynentami. Mimo to przez pierwsze dwa miesiące znajomości byli tak speszeni swoim towarzystwem, że za każdym razem podpijali na początku spotkania, przerażeni, że nie będą mieli ze sobą o czym rozmawiać.

Julia wychowywała się na Ukrainie, pierwszym zetknięciem z odmiennym podejściem do kontaktu fizycznego był dla niej przyjazd do Polski, kraju mniej otwartego na dotyk niż wschód Europy. Kolejnym wstrząsem była podróż do Stanów. Julia była opiekunką na obozie dla dzieci, gdzie okazało się, że Amerykanie, jakkolwiek kordialni i spontaniczni, wzbraniają się przed kontaktem z dziećmi, obawiając się, że zostaną posądzeni o molestowanie.

Okazuje się, że równie wiele kobiet nie dotyka swoich przyjaciółek, mimo że nie jest to obostrzone żadnymi konsekwencjami, jak w przypadku mężczyzn. Najczęściej kontakt fizyczny utrzymują panie, które znają się jeszcze z czasów szkolnych, rzadziej te, które poznały się na późniejszym etapie życia. Kilka kobiet z którymi rozmawiałam przyznało, że nie miałoby nic przeciwko przytulaniu się z przyjaciółką, a nawet miałyby ochotę na sporadyczny fizyczny kontakt z bliską im kobietą. Tyle, że dotychczas go nie miały, więc dziwnie czułyby się inicjując go ni stąd ni zowąd po latach znajomości.

Julia opowiada o imprezie, na której była kiedyś na Gujanie Francuskiej. Taniec miejscowej ludności do złudzenia przypominał stosunek intymny. –Początkowo wstydziłam się nawet przyglądać tańczącym, więc udawałam, że nie patrzę. Potem zdałam sobie sprawę, że tylko dla mnie to coś nieprzyzwoitego i to nie tańczący robią coś niewłaściwego, tylko ja mam takie wrażenie z perspektywy kultury w której się wychowałam i która w swoim tradycyjnym wydaniu potępia erotyzm – zauważa Julia.

Ludzie w Ameryce Południowej, mimo swojego katolicyzmu wyłączają seksualność z rozumienia religii. Waga przywiązywana do dziewictwa jest dla nich w znacznym stopniu niezrozumiała. Szybciej dojrzewają seksualnie, a fakt, że 13-letnie dziewczynki mają partnerów seksualnych nikogo szczególnie nie dziwi.

Cywilizacja obrazków z podpisami to cywilizacja, która poskramia dotyk i inne zmysły, jako podrzędne (wszak można je zastąpić opisem). Być może pozornie panujący nad innymi zmysł wzroku, w czasach, w których wszystko oglądamy na ekranach staje się zmysłem najmniej zaspokojonym. Patrzymy na reklamy perfum, których nie możemy powąchać, na jedzenie, którego nie możemy spróbować czy na ciała, których nie możemy dotknąć. Zamknęliśmy się w więzieniu wyświetlaczy, coraz bardziej tracąc kontakt ze światem, który możemy poznać najpełniej dzięki ciału i zmysłom.

Zgoda na dotyk to tak naprawdę zgoda na bliskość, otwarcie się przed drugim człowiekiem. Naturę tego trudnego kroku znakomicie obrazuje angielski czasownik „expose”, który oznacza zarazem danie dostępu, odsłonienie się, ale także narażenie się na niebezpieczeństwo. Każda próba otworzenia się niesie ze sobą potencjalną możliwość odrzucenia, tak jak dopuszczenie do kontaktu fizycznego potencjalne zranienie. W dzisiejszych czasach chodzi w pierwszej kolejności o zranienie metaforyczne, a nie cios nożem w brzuch, co nie znaczy, że lęk, który odczuwamy jest mniejszy.

Ludzi, którzy z niejaką dumą podkreślają, że są „niedotykalscy” i jak ognia unikają kontaktów fizycznych ze wszystkimi poza partnerem czy najbliższą rodziną nie stanowią wcale małej grupy. Często ich niechęć do bycia dotykanymi to nie tyle rzeczywisty powód oddalenia fizycznego od innych ludzi, co symptom głębszego problemu. Może nim być np. lęk przed bliskością, potrzeba kontrolowania sytuacji, skrajny brak zaufania do otoczenia, ale też histeryczne strach przed otworzeniem się na drugiego człowieka. Podejście do dotyku, może być w istocie odwzorowaniem tego, jaki mamy kontakt z własnymi emocjami.

W czasach, w których nerwowo staramy się ukryć wszelkie zapachy fizjologiczne, stosujemy dziesiątki sztuczek mających poprawić nasz wygląd i uczymy się modulować głos, być może to właśnie dotyk pozostaje jedynym zmysłem, którego nie jesteśmy w stanie zwieść. To on wyznacza naszą przestrzeń życiową. To nim mianujemy bezwiednie w naszym życiu ludzi ważnych i ważniejszych.