Po tej wyprawie życie już nigdy nie będzie takie samo. Podróżnik zdradza, co w praktyce oznacza "mieć święty spokój"

50 dni. Było to na Antarktydzie, zdobywałem wówczas biegun południowy.

Jednak nie czuję się ukarany (śmiech). To mój wybór, wiem na co się decyduję wyruszając w samotną wyprawę.

Wyprawa na biegun południowy nie polegała na niczym poza stawianiem jednej nogi za drugą po największej na świecie lodowej pustyni.

W dużym uproszczeniu, ale tak. Cisza to dla mnie nie brak dźwięków wokół – nawet na Antarktydzie jakieś są. To również nie obcowanie z naturą, to stan bycia tu i teraz bez żadnych myśli. Trwanie, odczuwanie, bez żadnych myśli. To z jednej strony stan pustki, a z drugiej wyjątkowo głębokiej refleksji.

Za bardzo cenię ciszę, by celowo ją zagłuszać, co nie oznacza jednak, że nie sięgałem po walkmana w trakcie podróży. Wędrując po Antarktydzie, a było to w latach 1992-1993, musiała zadowolić mnie godzina słuchania dziennie – na tylko wystarczało mi baterii.

Wybrałem operę.

Słuchałem muzyki głównie gdy czułem się bardzo zmęczony, a wiedziałem, że muszę utrzymać tempo marszu. Wybrałem operę, bo ciężkie rytmiczne brzmienia napędzały mnie, by dalej iść mimo bólu. Muzykę traktowałem więc nie jak rozrywkę, lecz sposób na wprowadzenie ciała i umysłu w stan, który pozwoli mi przetrwać.

Jest naukowo potwierdzone, że to cezury, czyli odstępy między dźwiękami generują intensywną i pozytywną aktywność mózgową. U Beethovena to bardzo czytelne – pauzy wywołują napięcie, iskrzenie w głowie. Dlatego myślę o ciszy jako o praktycznej metodzie odkrycia niektórych rozwiązań fascynującej zagadki, którą jesteśmy my sami. Dzięki ciszy możemy zobaczyć, co skrywa się za horyzontem i naprawdę bardzo się zdziwić.

Stan niepokoju, który odczuwamy zostając sami jest naturalny i znany był już w czasach Pascala [XVII wiek – przyp. red.]. To on napisał, że "...całe nieszczęście ludzi pochodzi z jednej rzeczy, to jest, że nie umieją pozostać w spokoju i w izbie". Zatem to, co dziś nas zagłusza, czyli telewizja, internet i smartfony jest wynikiem naszej potrzeby, a nie winowajcą nieumiejętności przebywania w ciszy i samotności, jak zwykliśmy myśleć. Oczywiście przez lata zrobiliśmy ogromne postępy w zagłuszaniu własnego spokoju – według badań, my, ludzie mamy gorszą zdolność koncentracji niż... złota rybka. Obecnie ludzie tracą koncentrację po ośmiu sekundach (w 2000 roku mogliśmy się pochwalić wynikiem 12 sekund), a złota rybka po dziewięciu... Wszystko przez to, że teraźniejszość nigdy nie była naszym celem, a to błąd. Bo gdybyśmy próbowali przetrzymać ten stan niepokoju, nudy i pustki, gdybyśmy nie podłączali się do wszystkiego, nie zajmowali myśli byle czym, tuż po poczuciu, że doprowadza nas to do obłędu, doznalibyśmy wielkiej ulgi. Mur, który odgradza nas od ciszy zacząłby kruszeć.

To znaczy, że dotarlibyśmy tam, gdzie nigdy dotąd nie byliśmy. Nikt z nas tak naprawdę nie zna prawdziwej bezczynności. Kiedy się nudzimy, zaczynamy coś robić, by to zwalczyć i nudzimy się jeszcze bardziej. Kręcimy się w kółko, a bycie zajętym staje się celem samym w sobie. Jeśli jednak pozwolimy sobie na nudę, pokonamy lęk przed niepokojem, możemy odkryć rzeczy niesamowite. Życie pełnią życia to życie w ciszy.

Moim zdaniem wynika to z faktu, że wielu ludzi nie docenia swojego potencjału i możliwości. Ludzie mają tendencję do niedowartościowania tego, co mają w środku, tego, co sami mogą sobie dać niekoniecznie wydając pieniądze, wciąż zmieniając miejsce pobytu czy fundując sobie wymyślne atrakcje. Często bywa tak, że ten cały szum jaki wokół siebie robią, setki zajęć, jakich się łapią wynika właśnie z tego, że nie chcą przyglądać się temu co mają w sobie, tak jakby się tego bali lub twierdzili, że to niegodne uwagi. Tymczasem kierunek dochodzenia do największego życiowego bogactwa, do poczucia spełnienia jest w moim odczuciu odwrotny.

Mówię to wszystko z perspektywy człowieka, który łączy w swoim życiu rolę ojca, wydawcy, mieszkańca norweskiego miasta, z rolą podróżnika, outsidera. Dzięki tej drugiej roli nauczyłem się, że to, co poza nami jest o wiele mniej istotne, i tak naprawdę wcale nas nie dotyczy. Swoją książkę napisałem po to, by podzielić się tym wnioskiem i zachęcić czytelnika do poszukiwania własnej ciszy.

Oczywiście, choć wiem, że również kluczowe decyzje biznesowe najlepiej podejmuje się w stanie ciszy. Bez wpływu innych osób, bez zgiełku myśli o przeszłości, tylko na podstawie tego, o czym sami jesteśmy przekonani. Przykładem może być chociażby Elon Musk. Ma on szczególny talent do wykorzystywania tego, co w filozofii nazywane jest "pierwszą zasadą": zamiast ufać przyjętym prawdom, dociera do prawdy fundamentalnej i od niej wychodzi. Wyłącza świat, a to właśnie jest droga do ciszy, w której kryją się nasze najlepsze pomysły i cały nasz potencjał. Jeśli Musk zacznie płynąć z prądem, przestanie się skupiać na tym, co ma w sobie, a zacznie słuchać doradców i ekspertów, zatrzyma się, nie zrobi już nic nowego.

Podobnie mają artyści – by tworzyć muszą się odcinać. Z kolei zwykłym ludziom ich najlepsze pomysły przychodzą podczas zmywania naczyń czy wizyt w toalecie. To dla nich dobry znak!

Tak sądzę, mimo że jest darmowa, dostępna dla wszystkich, to jest trudno osiągalna i tak bardzo nam potrzebna, że okazuje się być najcenniejsza. Luksus w sensie materialnym nie ma swojej definicji, bo dla każdego oznacza coś innego, dlatego wiele mądrego do powiedzenia mają ci, którzy finansowo zdobyli już wszystko – mam takiego znajomego, który powiedział mi, że nie ma nic ponad święty spokój. Przyzwyczailiśmy się do myślenia o luksusie, jako o czymś do czego dochodzimy wciąż dokładając, wydając kolejne pieniądze, gromadząc coraz więcej dóbr, a święty spokój, czyli ciszę, osiąga się odejmując. Odejmować nie jest łatwo, to nie jest od początku przyjemne doświadczenie. Ale w moim odczuciu prawdziwy luksus jest trudno osiągalny, inaczej nie jest luksusem, dlatego cisza jest dla każdego z nas uniwersalnym dobrem luksusowym.

Tak, dobrym na to przykładem są ptaki. Przeprowadzono badania nad reakcją ptaków na coraz głośniejsze dźwięki w rejonach zurbanizowanych. Okazało się, że ptasi śpiew się zmienia, znikają niższe tony, zastępowane wyższymi, które są w stanie konkurować z dźwiękami wytworzonymi przez człowieka. Konsekwencją dla ptaków są większe trudności w znalezieniu partnera. Dlatego składają mniej jaj. Zmiany te następują od niedawna, dlatego zdaniem naukowców nie są to zmiany ewolucyjne. Przyczyna jest bardziej konkretna – ptaki żyjące na terenach zurbanizowanych stają się pod wpływem odgłosów miasta bardziej nerwowe. Co prawda w tym wypadku cisza występuje jako zjawisko dźwiękowe, nie stan ducha, jednak dla ptaków brak ciszy ma konsekwencje ostateczne...

Rzeczywiście, moim zdaniem hałas przyczynia się do tworzenia podziałów klasowych. Mniej zamożni mają też większy hałas w miejscu pracy, ściany ich domów słabiej izolują ich od sąsiadów. Poza tym zamożni mieszkają często na odludziach, tam gdzie jest cicho, a natura jest blisko. Cisza jest towarem luksusowym gdy wybieramy miejsce na wakacje – stała się wyznacznikiem dobrego, zdrowego życia. Ale jest też symbolem szacunku i stanu najwyższej powagi.

Nie tylko. Kiedy podziwiamy dzieło sztuki – milczymy. Zresztą np. w bardzo znanym obrazie Muncha, pt. "Krzyk" cisza to sedno. Gdy jesteśmy w muzeum i chcemy je skomentować robimy to szeptem. W ogóle kiedy szepczemy to najczęściej oznacza, że mówimy coś ważnego, godnego uwagi bardziej niż zwykle słowa. Nawet gdy patrzymy w ogień, lub w gwiazdy wolimy ciszę, bo tylko dzięki niej będziemy mogli doświadczyć przeżyć metafizycznych.

Bo ciszę jako stan ducha, o którym wspomniałem na początku naszej rozmowy, można wyćwiczyć. Złapać raz, a potem do niego wracać i niekoniecznie trzeba po ten stan jechać aż na Antarktydę.