Jeśli słuchasz Eda Sheerana na Spotify, lepiej włącz tryb prywatny. Dlaczego? Odpowiada Bartek Chaciński

A dlaczego chciałaby pani mnie podglądać?

Proszę wejść na mojego bloga. Kopiuj-wklej czyjejś playlisty tylko dlatego, że ten ktoś wydaje nam się kompetentny często zawodzi.

To bardzo miłe, co pani mówi, mimo to serdecznie odradzam zaufanie do playlist. Przekonanie w stylu "pokaż mi swoją playlistę, a powiem ci kim jesteś i czy warto z tobą gadać" może być bardzo mylące.

Bo playlisty dziś są hybrydą autokreacji (słuchamy w streamingu, dzielimy się muzyką w mediach społecznościowych) oraz algorytmów, które nam podpowiadają czego słuchać, co z kolei powoduje, że nie zawsze sami wybieramy swoją muzykę. Dla jednych słowa z piosenki Pidżamy Porno "nigdy nie pokocham dziewczyny, która słucha disco polo" są boleśnie prawdziwe, dla innych wręcz przeciwnie.

To właśnie z jednym z nich pani rozmawia (śmiech). No dobrze, może nie fanem, ale podoba mi się bardzo przynajmniej jeden album Marii.

A pani nie?

Też nie słucham, ale doceniam ten gatunek. Nie wierzę, gdy ktoś mówi, że słucha indie rocka i muzyki elektronicznej i za 20 lat będzie dokładnie tak samo. To niemożliwe.

Nie jesteśmy w stanie zapanować nad tym jak zareagujemy na dany gatunek, bo nie wiemy co nam się w życiu przytrafi. Widziała pani "Tajemnicę Brokeback Mountain"?

Na końcu słychać tam "He Was a Friend of Mine", niezwykle poruszającą i piękną piosenkę, którą śpiewa Willie Nelson – w stylu klasycznego country.

To nie jest pani sama. "La la land" dla wielu stał się filmem-wytrychem, który otworzył ich na ten gatunek, przełamał niechęć mimo że pokazuje klasyczną jego twarz. Znam też wiele osób, które jazz pokochały na koncertach trafiając na nie przypadkiem. To muzyka, która powstaje tu i teraz, muzycy nie mają scenariusza, często wszystko jest improwizacją. Na żywo wciąga nawet najtwardszych oponentów.

Mam chrześniaczkę, która do pewnego momentu w swoim życiu interesowała się tańcem, zatem wszystko wokół niej było w stylu "Tańca z gwiazdami" – dużo różu, sukienki, dziewczęcość w czystej postaci. Widywaliśmy się co roku na jej urodzinach i obserwowałem jej rozwój, ale były to zmiany w granicach konkretnej stylistyki. Aż w wieku 12. czy 13. lat, kiedy przyjechałem do niej znów po około rocznej przerwie zobaczyłem dziewczynę od góry do dołu ubraną na czarno, która ma gitarę i uczy się na niej grać utwory heavymetalowe. To była zmiana gwałtowna, ale naturalna – po prostu coś przytrafiło się w jej życiu takiego, że poczuła heavy metal całą sobą.

Dokładnie. Zmiana gustu pod wpływem jednorazowego przeżycia w dorosłości jest równie naturalnym procesem, co u nastolatków. Występuje rzadziej, ale jednak. Fakt, że jesteśmy dojrzali nie oznacza, że proces kształtowania gustu muzycznego się zakończył.

Dobre porównanie – my, by doceniać muzykę i polubić znienawidzone gatunki czy stare utwory, również potrzebujemy coverów czy filmów takich jak "La la land". Czytałem swego czasu badania naukowe gdańskich psychologów muzyki, którzy potwierdzili, że gatunkami, które najbardziej dzielą społeczeństwo są disco polo, country, jazz, heavy metal i muzyka klasyczna. Z nich wszystkich chyba tylko disco polo nie doczekało się przekonującego utworu lub filmu, który by zdjął z niego tabu i odkleił etykietę muzyki dla wieśniaków.

Trudno jest w tej muzyce znaleźć jakiekolwiek formy sztuki.

Nie przeczę, pod warunkiem, że zagra się go zupełnie inaczej. Lepiej niż oryginał brzmiał CeZik, jeszcze lepiej – Amanda Palmer z Gabą Kulką na koncercie. Koktajlowe wersje typu unplugged z gitarą akustyczną bywają tak czarujące, że ze wszystkiego da się zrobić coś fajnego. Nie słucham disco polo, bo drażnią mnie podstawowe cechy tej muzyki, np. ten nieszczęsny keyboard w każdym utworze... Albo fakt, że większość wokalistów nie potrafi śpiewać inaczej niż wypracowaną przez lata grania na weselach nieznośną manierą.

Może tak być.

Myślę, że tym brodatym mężczyznom czy modnie ubranym fanom zespołu The Dumplings wydaje się, że każdy z nich jest inny i tylko ludzie, którzy patrzą na nich z zewnątrz widzą np. aktualną kolekcję w H&M albo subkulturowe spuścizny.

Z pewnością wpływ na to, jak wyglądają fani danego gatunku muzyki, mają wokaliści kultowych zespołów. Jest tak, ponieważ robią muzykę, z którą się utożsamiamy. Czujemy, że z twórcą łączy nas niewidzialna więź, że nadajemy na tych samych falach. Traktujemy ich w duchu jak przyjaciół, powierników sekretów lub ludzi, którzy łączą z nami te same doświadczenia emocjonalne. Uwielbiamy ich, czujemy się częścią ich twórczości, więc i wyglądać zaczynamy podobnie. Wokół każdego gatunku muzycznego tą drogą uformowała się już na przestrzeni lat jakaś stylistyka, dlatego, kiedy zaczynamy odnajdywać się w danej muzyce, nawet nie znając wokalisty, który zapoczątkował ten styl, dostajemy go jakby w pakiecie. Stąd gotowe "paczki", takie jak techno – dres, disco polo – białe kozaczki, metal – czarne koszulki i długie włosy...

Dokładnie. Choć teraz "kupowanie" muzyki wraz z ubiorem nie jest tak powszechne i nasilone jak kiedyś. Dziś subkultury, które miały swoją muzykę, strój, slang i wiele innych cech przeżywają kryzys i rozbicie. Pozostało po nich porządkowanie świata na zasadzie łączenia gatunku ze stylem. Oczywiście nie brakuje od tych zasad wyjątków.

Na pewno. Tylko być może publicznie się do tego nie przyzna.

Tak, zaskakująco dużo... To nawet dość klasyczne przykłady. Przebija się przez nie jasny przekaz: obciachem jest słuchać tego, czego słuchają dzieciaki. A w przypadku brodacza – obciachem jest słuchanie Florence, bo to muzyka raczej dla młodych dziewczyn.

Niektórzy wstydzą się przyznać do tego, że byli fanami metalu. Parę lat temu ktoś założył stronę "byłem nastoletnim metalowcem", która zdejmowała wstydliwe tabu z tego, co utożsamia się stereotypowo z okresem niedojrzałości życiowej, zapuszczania włosów, przechodzenia przez gniewny okres itd. zamieniała ten fakt w żart. Chodziło o to, by przesłać swoje zdjęcie z czasów metalowej pasji i obecnie, jednocześnie zachęcając obecnych biznesmenów i urzędników do coming outu. Wyszło zabawnie. Ale metal był wtedy modny, wszyscy, którzy dorastali w czasach "czarnego albumu" Metalliki, znali go i miał on wpływ na kształtowanie ich gustu muzycznego.

Zdecydowanie nie. Teraz, gdy pojawia się nowy album, a krytycy nazwą go przełomowym w swoim gatunku, i tak nie dociera on do wszystkich.

Od zawsze wspólne słuchanie muzyki miało ogromny wpływ na nasze gusta muzyczne, ale niestety jest to kolejna rzecz, która się zmieniła na przestrzeni ostatnich 20 lat. Nie jest już tak jak kiedyś, że przychodziło się do kumpla, żeby razem przesłuchać nową płytę jakiegoś wykonawcy. Playlista jest osobista i często dostępna tylko w naszych prywatnych słuchawkach, które zawsze mamy w kieszeni. Festiwale i koncerty są jednorazowymi wyjątkami, dlatego myślę, że ich rola w kształtowaniu gustów muzycznych ich uczestników jest nie do przecenienia. Powinniśmy pielęgnować sytuacje, w których jest okazja, by skomentować muzykę. Jednak jako pierwsza ma na nas wpływ rodzina.

Skrajny przypadek, ale uzasadniony. Dziecko, które wychowuje się wśród muzyków traktujących dźwięki śmiertelnie serio dorasta w świecie silnie zdefiniowanym. Dla takich osób muzyka to wartość stojąca znacznie wyżej w hierarchii niż dla reszty społeczeństwa, dlatego wspomniana przez panią młoda skrzypaczka prawdopodobnie przyjaciół i miłość odnajdzie pewnie tylko w środowisku, w którym muzyka jest tak samo ważna jak dla niej.

Tak, jednak warto zauważyć, że mainstream w dobie internetu się przedefiniował. Liczniki odsłuchań z wszelkich serwisów muzycznych to statystyczny świat sam w sobie, opiera się na innym rodzaju słuchania i specyficznej, młodszej niż średnia grupie słuchaczy. Problem polega na tym, że ranking najbardziej popularnych utworów z tych serwisów nadal nie jest tym, co najczęściej kupujemy na płytach, a często nie jest nawet tym, co leci w radio!

Właśnie. Może pani nazwać te osoby ignorantami, ale nie będzie to sprawiedliwe. Głównym winnym zniknięcia mainstreamu, rozumianego jako piosenki najpopularniejsze i najbardziej lubiane, nie jest sam internet, lecz wspomniany już algorytm, jakim posługują się wszystkie aplikacje, strony, czy serwisy. Kiedy podsuwa nam się tylko to, co może nam się potencjalnie spodobać, możemy nigdy nie wyjść z niszy, a mainstreamowe seriale, filmy czy utwory poznawać przypadkiem, bez świadomości ich popularności. I nie ma jednego programu telewizyjnego z muzyką, jak kiedyś MTV, ani też jednego radia, jak kiedyś Trójka, którego słuchaliby prawie wszyscy.

Algorytmy mają nam pomagać rozwijać się w "naszym" kierunku, teoretycznie mają nam pomóc nie błądzić. Tymczasem, aby mogły spełniać swoją rolę powinny czytać w naszych myślach, a to oczywiście nierealne. Wciąż spotykam się z automatycznymi rekomendacjami filmów czy seriali, które zupełnie mi się nie podobają, a to dlatego, że kiedyś obejrzałem coś podobnego przypadkiem, co również mi się nie podobało... i tak w kółko. Algorytmy mogą więc pokazać nam rzeczy naprawdę fajne i nieznane, ale mogą też nam utrudnić życie.

Myślę, że tak – gust się liberalizuje, może bardziej poszerza, przynajmniej do pewnego momentu. aczkolwiek jest mi ciężko utożsamić się z tym zjawiskiem, ponieważ słucham muzyki zawodowo, jestem wszystkożerny, bo muszę być. Jednak to o czym pani mówi bardziej związałbym w pierwszej kolejności z dojrzewaniem, a nie uniwersalną wyabstrahowaną zasadą dotyczącą zachowania gustu muzycznego na przestrzeni lat. Jako dorośli, doświadczeni ludzie wiemy, że etykietowanie na zasadzie "jesteś gorszy, bo słuchasz disco polo" jest mocno na wyrost.

Nie ma za co. W młodości lubimy poszukiwać siebie w słowach, interpretować, rozmyślać i kształtować się w ten sposób, dlatego traktujemy to, czego słuchamy bardzo poważnie. Jeśli ktoś nie podziela naszych emocji i wrażeń, mamy prawo czuć się urażeni, czy niezrozumiani. Wierzę, że kategoryzowanie ludzi na podstawie playlisty mija z wiekiem, że stajemy się po prostu mądrzejsi.

Tak, kiedy jesteśmy starsi i bardziej stabilni emocjonalnie to, co kiedyś wydawało nam się wzruszające, dziś może jawić się jako tandetne i ckliwe. To, w jakim jesteśmy nastroju i stanie emocjonalnym podczas słuchania muzyki bywa decydujące o tym, jak ją odbieramy. Dlatego mimo wszelkich tabu w muzyce, na starość piosenki z młodości nas po prostu wzruszają, a czasem nawet wracają w formie modnego oldskulu. Tak się stało np. z wyśmiewanym przez nas w liceum Modern Talking.

To również się zmieniło – dziś nie wypada słuchać muzyki dla nastolatków, a kiedyś nie wypadało słuchać tego, czego słuchali nasi "starzy". Można było bez obciachu sięgać po hity naszych dziadków stylizując się w ten sposób na bycie retro czy też manifestując umiejętność docenienia klasyki, ale na piosenki z młodości naszych rodziców wypadało przewracać oczami jako na sztywniackie relikty. To może wydawać się mało poważnym wnioskiem, ale prawda jest taka, że do niedawna zmiany na rynku muzycznym były dyktowane właśnie tą tendencją – każde nowe pokolenie musiało mieć coś nowego, coś, co odróżni je od pokolenia swoich rodziców.

Sam przewracałem oczami, kiedy musiałem po raz kolejny słuchać tej samej piosenki Wodeckiego w sztywnej formule telewizyjnego „Koncertu życzeń”. A zarazem długo nie znałem jego debiutanckiej płyty, którą przez ostatnie lata grywał z grupą Mitch & Mitch, nie doceniałem go, uważając, że to archaiczna formuła, a potem – jak przy wielu wykonawcach – uświadomiłem sobie rozmiary pomyłki. Ale mogłem kiedyś kontestować ten styl, a teraz i tak – na zasadzie doświadczenia pokoleniowego – żal mi było nawet „Chałup” i wzruszały mnie płaczące pszczółki Maje wywieszane na profilach znajomych.

Tydzień temu zmarł Chris Cornell, idol młodości mojego pokolenia. Wielu moich rówieśników zareagowało myślą: "o rety, nie przypuszczałem, że to możliwe". Mamy jego płyty, ale nie słuchamy codziennie, traktujemy je po prostu jak stały element naszego życia ulokowany gdzieś w przeszłości i nagle okazuje się, że w rzeczywistości przestaje on istnieć. Że ta przeszłość się dopełniła i nie ma kontynuacji ani powrotu. Śmierć artysty powoduje, że zderzamy się z upływającym czasem i tym, co przez ten czas się w nas zmieniło. Słuchanie Chrisa Cornella było doświadczeniem pokoleniowym, które nas definiowało i odróżniało od poprzedniego pokolenia. Grunge'u słuchali wszyscy, ale nie nasi rodzice.

Dziś większość nastolatków, choć ma w nosie płyty – nie zbiera, nie uznaje ich za cenne, fajne przedmioty, to sięga po muzykę swoich rodziców często i bez wstydu. Co więcej, obserwuję, że dziś nastolatkowie chodzą z rodzicami na koncerty. To powoduje, że stali się równi jako słuchacze. Mają ten sam dostęp do muzyki i nie obowiązuje ich tabu, które obowiązywało nas, więc w konsekwencji wiedzą o muzyce więcej niż my za młodu.

Nie dziwi mnie to, ale nie jestem pewien czy to wina tabu wokół muzyki swoich rodziców. Myślę, że chodzi o fakt, że wymienieni artyści nie przystają muzycznie do współczesnych, młodych wykonawców. Współcześni nastolatkowie posługują się językiem angielskim, są zglobalizowani jeśli chodzi o wiedzę o muzyce, wydarzenia, trendy. A zatem polskie utwory porównują do zagranicznych automatycznie. Wyraźnie widać, które przystają do twórczości zagranicznego top, a które nie – wydaje mi się, że młodzi doceniają u Brodki to, że jest porównywalna. Tego samego nie można powiedzieć np. o starszej muzyce T.Love.

W latach 80. i 90. znajomość języka angielskiego nie była powszechna, a kultura z zagranicy była najpierw trudno dostępna, a potem przez nas nierozumiana. Nie oglądaliśmy zagranicznych filmów i seriali, nie mieliśmy narzędzi, by rozszyfrować kod kulturowy, zatem trudniej było nam odbierać tę muzykę jak własną. Z punkowych haseł, które zrodziły się na fundamentach kryzysu brytyjskiej klasy robotniczej wybraliśmy tylko "no future", bo mogliśmy je w dosłownym tłumaczeniu odnieść do naszych realiów. To wszystko.

Proszę zwrócić uwagę, jaka w tym serialu jest muzyka.

Właśnie, czyli to serial dla nastolatków i opowiadający o nich, jednak podlany dużą dawką sentymentu dla ich rodziców, być może dlatego, że w ten sposób przed ekranem zostaną i jedni, i drudzy.

Lata 80. były ostatnią w stu procentach telewizyjną, przedinternetową epoką, która była mocno zdefiniowana i opowiedziana wspólnym doświadczeniem. Nie wymykała się spod kontroli, tak jak to dzieje się teraz za sprawą internetu. Jeśli zapytalibyśmy setkę osób w podobnym wieku, jak wyglądała muzyka w latach 80. to 99 z nich odpowiedziałaby to samo. Gdybyśmy ten eksperyment próbowali przeprowadzić pytając o lata 90., ze zgodnością odpowiedzi będzie gorzej, a jeśli za 20 lat przeprowadzimy ten eksperyment i zapytamy o lata 2000, odpowiedzi być może całkiem się "rozejdą". Od końca lat 90. muzyka jest otwartym tyglem, nie zdarzyło się w niej wiele rzeczy, które mogłyby uwspólnić uczucia wszystkich ludzi. Przez to, że od 20 lat mamy dostęp do wszystkich piosenek świata, coraz trudniej powiedzieć nawet, czy istnieje coś takiego jak muzyka współczesna. Dlatego lata 80. są fascynującym punktem odniesienia.

Serial "13 powodów" jest dla mnie fenomenem, bo opowiada o współczesnej młodzieży przesuwając cały kod kulturowy do lat 80. To się powinno ze sobą kłócić, a gra, i to fantastycznie, choć fabularnie jest mocno teenage'owy. Nie do pomyślenia, że współczesny nastolatek, którego życie kręci się wokół smartfona i portali społecznościowych mógłby się tak efektownie umartwiać przy Joy Division. A jednak! (śmiech).

W "Stranger Things" twórcy poszli o krok dalej, bo nie tylko za pomocą stylistyki i muzyki przenieśli widzów w lata 80., ale też odnieśli się do specyfiki kina tamtych czasów. I dzięki temu odnieśli gigantyczny sukces.

Myślę, że wyłącznie do "swoich piosenek", czyli utworów, które zamknęły w sobie lata ich młodości, ale niekoniecznie powstały wtedy, gdy ich słuchali. Oglądałem jakiś czas temu animację Disneya "W głowie się nie mieści". Główne role grają w niej postaci, które są emocjami jednej dorastającej dziewczynki. Są w tym filmie sceny, które rozgrywają się w magazynach obrazujących pamięć długotrwałą. Od razu pomyślałem – tam powinien być również magazyn piosenek. To jest syndrom, który ktoś kiedyś nazwał "kochanie, grają naszą piosenkę". Leonard Cohen powiedział, że piosenka jest formą sztuki, którą my wypełniamy znaczeniem. Na odbiór muzyki wpływa wszystko – miejsce, w jakim jej słuchamy, towarzystwo i to, jakie uczucie w nas ono wzbudza. Piosenka jest dobra, gdy nie jest zamkniętą historią, tak jak literatura, skończoną i spuentowaną. To my jesteśmy bohaterami piosenek, których słuchamy. Jeśli interpretujemy je poprzez pryzmat własnych wrażeń, uczuć, przeżyć, dany utwór już na zawsze będzie tym, co w nim odnaleźliśmy, kiedy usłyszeliśmy go pierwszy raz. Uważam, że każdy z nas ma magazyn piosenek o niezwykłej archiwalnej wartości. To piosenki, które zaklinają w sobie nie tylko moment, ale też ładunek emocji. Dzięki dźwiękom można je przywołać w każdej chwili, nawet po kilkudziesięciu latach. Warto powiększać ten magazyn!