Sławomir Sierakowski: Wcale nie mam nabożnego stosunku do słowa „lewica” [wywiad]

Nie da się stworzyć środowiska na jedności przekonań. To, co łączy ludzi, to postawy, typ zaangażowania, emocje. Dopiero w środowisku, w dyskusjach i we wspólnym działaniu wytwarza się „linia”, krystalizuje się mniej więcej wspólny światopogląd, choć nie bez rozmaitych różnic. Siłą rzeczy największy podział w środowisku „Krytyki Politycznej” dotyczy nie tyle poglądów, co bezpośredniej odpowiedzialności za instytucje, którą mają osoby pracujące w Stowarzyszeniu Brzozowskiego i większość pozostałych także zaangażowanych w nasze działania, ale nie pracujących w Stowarzyszeniu. Kilkadziesiąt osób pracujących w „centrali” (właśnie przeprowadzającej się na Foksal 16) plus ludzie zatrudnieni w świetlicach muszą najpierw myśleć o bieżącym funkcjonowaniu organizacji, a później o innych sprawach. Idee nie żyją bez instytucji i cała sztuka polega na tym, jak wypracować równowagę między jednym i drugim. I jak stworzyć przekładalność perspektyw między ludźmi, którzy znajdują się w bardzo różnej sytuacji w tym samym środowisku, ze względu na rodzaj obowiązków, geografię, doświadczenie, wiek, zainteresowania.

Właściwie „z ulicy” i „po charakterze”. Nie ma żadnych zapisów ani legitymacji. Ponieważ w środku staramy się wytwarzać bardzo silne więzi, to pilnujemy, żeby się nie zamknąć. Dużym zaufaniem obdarzamy każdego, kto do nas trafia i dajemy od razu jakąś poważną robotę. Rdzeń środowiska stworzyły trzy grupy osób. „Etosowcy” interesujący się najnowszą historią Polski, przede wszystkim opozycją demokratyczną w PRL; „akademicy” obcykani we współczesnej humanistyce i „pozarządowcy” z doświadczeniem w trzecim sektorze. Dziś to chyba już anachroniczne rozróżnienie, bo z czasem dołączyło do nas wielu artystów, kulturoznawców, bardzo istotny wpływ mają na nas feministki i feminiści, ale nie brakuje jeszcze innych osób.

Skoordynować współpracę – to jest wykonalne, choć niełatwe. Wytworzyć jednorodny przekaz – niewykonalne, choć nie jest też tak, żeby wydobywał się z nas po prostu chaos. Inny odbiór „Krytyki” będzie miał ktoś, kto mieszka na przykład w Gnieźnie i przychodzi na organizowane przez nas wydarzenia kulturalne, niż ktoś, kto zna nas głównie poprzez książki, które wydajemy. Jeszcze inaczej może patrzeć na KP osoba znająca nas głównie z publicystyki i ten, kto zna nas poprzez kawiarnię w „Nowym Wspaniałym Świecie”. Wiele sfer zaangażowania pod wspólnym szyldem to ryzyko, że dla każdego jesteśmy czymś innym i łatwo nas zredukować tylko do wydawnictwa albo kawiarni, albo samych działań w Warszawie.

Wcale nie mam nabożnego stosunku do słowa „lewica”. To słowo może oznaczać tak wiele różnych rzeczy, szczególnie w obecnej Polsce, że często prowadzi do nieporozumień. „Lewica” to tylko skrót myślowy. Prawicowość oznacza, najkrócej mówiąc, większe zaufanie do tradycji i tradycyjnych instytucji, takich jak Kościół, rodzina czy religia i ograniczone zaufanie do samodzielności człowieka. Lewicowość to wiara w możliwość upodmiotowienia człowieka wobec wymienionych instytucji, a także wszystkich innych, które potrafią go zniewolić (jak państwo, Kościół czy wolny rynek). Za jednym i drugim stanowiskiem stoją racje i nie ma żadnego ostatecznego dowodu, po której stronie należy stanąć. Uzasadnieniem dla dokonanego wyboru może być tylko działanie i to jakie owoce przynosi.

Istnieją światopoglądy, według których są wartości wyższe niż podmiotowość człowieka, religijne na przykład.

Istnieje takie zagrożenie, wiem o tym. Prawdziwy dogmatyzm po doświadczeniach XX wieku jest w kulturze zachodniej raczej rzadkim zjawiskiem. Natomiast każdego ideowca można oskarżyć o protekcjonalizm. Ale zagrożeniem jest także powszechna obojętność lub eskapizm. Jeśli chodzi o samą politykę, to od zawsze polegała na tym, że ktoś wychodził do ludzi i mówił, że powinno być tak, a nie inaczej. Starał się przekonać ludzi do swoich racji. Ilu przekonasz, taka jest twoja polityczna siła. Postpolityczność polega na tym, że ta relacja się odwróciła. Dzisiaj za skutecznego polityka uchodzi ten, kto – korzystając z rozmaitych sztuczek marketingowych – lepiej wyczuje, czego chcą ludzie.

Ostatnio redaktor Machała napisał polemikę z tekstem dwóch autorek, które angażują się w działania Krytyki wrocławskiej. Zapytał mnie, czy znam je osobiście. Nie byłem pewien. Nie jesteśmy więc chyba aż tak hermetyczni, choć lojalnie wystąpiłem w ich w obronie, bo tekst Tomka Machały niepotrzebnie koncentrował się na ich atrybutach osobistych, zamiast na – nomen omen – samym temacie ich artykułu. W każdym razie, zbyt często widzimy tłumy na wydarzeniach, które organizujemy, żebyśmy mieli czuć się samotni i wyalienowani. Jak możesz tworzyć zamknięte intelektualne środowisko, a równocześnie działać w takich miejscach, jak Kalisz czy Cieszyn?

To jest inna sprawa, że media nie są w stanie zarabiać już na niczym poważnym i staczają się w rozrywkę, tak zwany „lifestyle”.

Od kilku miesięcy przygotowujemy projekt dziennika internetowego na bazie naszej dotychczasowej witryny, choć z zupełnie nową technologią i layoutem. Będziemy publikować treści, których coraz mniej jest w mediach masowych. Będzie wszystko to, co się nie opłaca: dużo długich tekstów, długich rozmów, dużo tłumaczeń [śmiech].

Nie liczymy na masowe czytelnictwo. Zdobyliśmy na dziennik (a także na jeszcze jedną instytucję, o której poinformujemy we wrześniu) spory kilkuletni grant za granicą, więc nie musimy walczyć na siłę o reklamy lub klikalność. Zresztą prawie 90% budżetu organizacji pochodzi z zagranicznych środków lub przychodów wydawnictwa. Dzięki temu możemy pozwolić sobie na niezależność, prowadzić w Polsce tyle instytucji, wydawać tyle książek, robić tyle rozmaitych przedsięwzięć i oczywiście płacić podatki. Zawistne teksty prawicowej prasy, że żyjemy z ministerialnych grantów lub pieniędzy polskiego podatnika, uspokajają nas, że konkurencja śpi.

Wyjeżdżamy co roku na zjazd koordynatorów klubów i warszawskiej centrali, są też mniejsze zjazdy. Co dwa tygodnie spotykamy się całą „centralą” poza siedzibą organizacji i gadamy o jakiejś książce przy piwie. Mamy oczywiście codzienne kolegia i kolegia działów.

Mam takie wrażenie, że to, co nam się udało i z czego się bardzo cieszymy, to życie na własnych warunkach. Udało nam się wybić taki korytarz w zastanej rzeczywistości i poszerzać go. Nie zarabiamy dużo, zarabiamy mniej więcej podobnie w całej organizacji, nie potrzebujemy zbyt wielu przedmiotów do szczęścia. Jesteśmy sami sobie pracodawcami i pracobiorcami. I dajemy radę.