"Czytając o nich, czyta się o Lechu i Jarosławie". Zapomniane ciotki Kaczyńskich w książce Mariusza Szczygła

Mariusz Szczygieł, reporter, felietonista, wydawca: – To nie jest do końca prawda. Napisałem w książce rozdział o dwóch pisarkach: Zofii i Ludwice Woźnickich pt. "Nieznajomy wróg jakiś”. Postanowiłem, że będzie to najdłuższy rozdział, bo ich nawet nie ma w świadomości jako pisarek. Ich książki zostały powyrzucane z publicznych bibliotek. Nie w takim sensie, że zostały ocenzurowane, tylko "zubytkowane”, jak mówią bibliotekarki. A "ubytkuje” się książki nieczytane i niewypożyczane. One były popularne jako pisarki w latach 60, zwłaszcza jako pisarki dla dzieci.

Tak. Były bliźniaczkami, żydowskiego pochodzenia, w czasie okupacji ukrywanymi po aryjskiej stronie. Prawdopodobnie przeszły na katolicyzm, bo jedna z nich została matką chrzestną prezydenta Lecha Kaczyńskiego. To jest opowieść, która odtwarza ich życie. W dawnych listach Zofii Woźnickiej do przyjaciółki wiele razy wspomina ona o - jak ich nazywa - Jarku i Leszku. Te wspomnienia kończą się, gdy bliźniacy dostają się na studia. Pani Zofia wkrótce potem umiera. A dokładnie popełnia samobójstwo, czym dokładnie powtarza czyn siostry. A więc siłą rzeczy, gdy odtwarzałem ich życie, musiałem zacytować te listy, które dotyczyły braci Kaczyńskich, którzy znajdowali się w ich kręgu i którymi Woźnickie bardzo się interesowały.

Ale tam nie ma żadnych sensacji, poza takimi, że Leszek odmroził sobie uszy. Czasami one wychodziły na spacer z Jarkiem i Leszkiem i jak pisała pani Zofia, ludzie robili szpaler na ulicy nie mogąc zrozumieć, jak dwie identyczne kobiety mogą prowadzić dwóch identycznych chłopców. To jest opowieść o tym, że one i oni byli jednością, że bliźnięta są ze sobą tak bardzo zespolone psychicznie, iż nie mogą bez siebie żyć. Mam nadzieję, że czytając o siostrach, czyta się o Jarosławie i Lechu. Rozmawiam też w tym rozdziale z przyjacielem obu sióstr, który także pochodzi z bliźniaczego związku i on mi powiedział, że jak umiera jedno z bliźniąt, to umiera też drugie. I tak było z Zofią i Ludwiką. Ale jeszcze raz podkreślę, że tam nie ma politycznych wątków.

Oczywiście, bo to jest właśnie książka o życiu z "nie ma”. Ktoś w życiu nie ma miłości, ktoś inny penisa, jeszcze ktoś nie ma grobu ojca, albo nie ma właściwej odmiany optymizmu. Ernest Skalski, który był kiedyś wicenaczelnym "Gazety Wyborczej”, zawsze mówił, że "dobry reporter upędzi bimber nawet z nogi od krzesła”. A nasza wieloletnia szefowa reportażu Małgorzata Szejnert dodaje: "ale z cukru bimber lepszy”. Można więc napisać książkę o "nie ma”, tak jak można napisać o "jest”.

Zaczynam od opowieści o czeskiej poetce Violi Fischerovej, która nagle "nie ma” męża, bo on popełnia samobójstwo. Kiedy ona śpi, on do siebie strzela. Ale jej "nie ma” zamienia się w "ma”. W ten sposób, że nagle wytryskuje z niej nieprawdopodobny talent. Zaczyna pisać wiersze i w wieku 57 lat debiutuje w Czechach tomikiem poezji o swoim zmarłym mężu, o swojej traumie.

Czechy są obecne poprzez postać Violi Fischerovej, ale dla czechofilów jest też opowieść pt. "Gwiazda wszystkich willi" o najbardziej awangardowej willi w Czechach. Powstała w 1930 roku w Pradze i jej właściciele zatrudnili wiedeńskiego architekta Loosa, który miał im "uszyć dom na miarę”. Muszę przyznać, że sam opis tego domu sprawił mi wiele kłopotów. W książce nie ma ilustracji. Ale Filip Springer, świetny reporter, który dużo pisze o architekturze i którego poprosiłem o konsultacje, aż trzy razy był niezadowolony z mojego opisu i mi go odsyłał. To jest taka willa, w której każdy pokój jest na innym poziomie niż pozostałe. To jest willa modernistyczna, ale patrząc na jej okna nie można sobie w ogóle wyobrazić wnętrza.