Jarosław Kaczyński zadzwonił kiedyś do jej drzwi. A Marta Kaczyńska chciała chodzić do jej szkoły

Z Krystyną Starczewską, założycielką i pierwszą dyrektorką "Bednarskiej", rozmawiamy o fenomenie jej szkoły, ale i o reformie edukacji. O Marcie Kaczyńskiej, która chciała uczyć się w tym liceum, ale również o Jarosławie Kaczyńskim, którego wprowadzała w świat opozycji, i o Marii Kaczyńskiej, z którą współpracowała. Wstyd ogromny, że twórcy zmian w edukacji nie słuchają takich autorytetów. O ileż lepsza byłaby dziś szkoła.

Tak, zdawała do naszego liceum egzamin wstępny, ale nie dostała się. Nie dostała się też wtedy do naszej szkoły córka prezydenta Kwaśniewskiego.

Wyraził swoją opinię o tej sprawie opisując w swojej książce, jak spotkał po egzaminie do naszego liceum na Krakowskim Przedmieściu mnie i mego męża Stefana Starczewskiego. Znaliśmy się, więc gdy nas zobaczył, podszedł się przywitać. Wtedy, jak napisał, Krystyna Starczewska zaczerwieniła się i odeszła - widać, nie śmiała spojrzeć mi w oczy po tym, jak skrzywdziła córkę mego brata.

Napisał, że jego rodzina była prześladowana przez tych, którzy w opozycji byli w innym obozie, ale nikt nie skrzywdził ich tak dotkliwie jak Krystyna Starczewska, nie przyjmując córki jego brata do szkoły, o której marzyła.

To, że celowo ze złośliwości nie przyjęłam córki jego brata do naszej szkoły jest oczywiście jakąś kompletną bzdurą.

Mieliśmy w pierwszych latach istnienia Bednarskiej bardzo dużo kandydatów, 5-10 osób na jedno miejsce. Żeby uniknąć stronniczości, bo zdawały do nas dzieci wielu znanych ludzi, przeprowadzaliśmy rekrutację anonimowo. Każdy kandydat miał swój numer, wyniki też były podane numerami.

O reakcji Jarosława Kaczyńskiego dowiedziałam się, gdy "Polityka" poprosiła mnie o komentarz do fragmentu jego książki. Odpowiedziałam, że nic nie mogę powiedzieć, bo nawet nie pamiętam tego spotkania z Jarosławem na Krakowskim Przedmieściu. Marta Kaczyńska po prostu słabo zdała egzamin wstępny i dlatego do naszej szkoły się nie dostała.

No nie pamiętam.

Znałam jego matkę, bo pracowałyśmy obie w Pałacu Staszica - ja w Instytucie Filozofii i Socjologii, a ona w Instytucie Badań Literackich PAN i spotykałyśmy się na kawie. Bliźniaki czasami przychodziły do mamy.

Nastolatki, w okolicach matury, a potem na studiach. Z tych dawnych czasów mam takie wspomnienie o Jarosławie. Pewnego dnia dzwonek do drzwi, otwieram, a tam stoi jeden z braci Kaczyńskich, Pyta, czy może wejść, bo chce ze mną porozmawiać. Mówię: "Bardzo proszę, tylko ja nie wiem, czy pan jest Lech czy Jarosław, bo ja panów nie odróżniam". "Jestem Jarosław i wiem, że pani zna moją mamę".

Powiedział, że chciałby podjąć działania opozycyjne w Komitecie Obrony Robotników, a wie, że możemy mu pomóc w podjęciu tej działalności. Poleciła mu zgłosić się do nas także żona Jacka Kuronia.

Oczywiście od razu wprowadziliśmy go w nasze działania, mój mąż wysłał go w ważnej interwencyjnej sprawie do Torunia, a potem poleciliśmy go Romaszewskim. Jarosław uczestniczył w działaniach Biura Interwencyjnego KOR organizowanego przez nich. Wspomina o tym w swojej książce "Porozumienie przeciw monowładzy – z dziejów PC".

Można powiedzieć, że ponoszę odpowiedzialność za działalność pana Jarosława, bo w pewnym sensie wprowadzałam go do opozycji (śmiech).

To był rok 1977. Prowadziłam pierwsze biuro interwencyjne dla osób wyjeżdżających z pomocą dla robotników w Radomiu, potem przejęli je Romaszewscy. W czasie mojej dalszej działalności opozycyjnej nie spotykałam już Jarosława, nie współpracowaliśmy ze sobą, czasem jedynie gdzieś go widywałam.

Nie miałam żadnych zastrzeżeń. Robił na mnie dobre wrażenie i dlatego chętnie go poleciłam KOR-owcom.

Myślę, że jest zdominowany przez chęć władzy, pragnienie decydowania osobiście o wszystkim, co się w kraju dzieje. Taka autorytarna postawa jest bardzo niebezpieczna. Zwłaszcza dlatego, że kierują nim różnego typu obsesje. Drobnym przykładem tego obsesyjnego nastawienia wobec ludzi, jest przekonanie, że jego bratanicy celowo nie przyjęłam na Bednarską, aby mu osobiście dokuczyć.

Jak Lech Kaczyński był prezydentem, kontaktowałam się z jego żoną. To była bardzo mądra kobieta. Ona, kiedy zaczęliśmy przyjmować do szkoły dzieci uchodźców, bardzo popierała naszą działalność. Nie miała żadnego żalu ani pretensji o córkę.

Myślę, że są ludzie, którzy zawsze będą przeciwni samodzielności dzieci i młodzieży, którzy piętnować będą ich niezależne od odgórnych nakazów działania. Uczniowie mają robić jedynie to, co nakazane przez władze oświatowe. A więc nie myśleć samodzielnie, nie podejmować działań, które wykraczałyby poza przyjęte stereotypy.

Natomiast założeniem naszej szkoły od początku było to, żeby młodzież mogła wyrażać swoje poglądy, podejmować samodzielne działania, żeby była tolerancyjna i otwarta na dialog z innymi.

Na przykład uczniowie naszego gimnazjum, gdy chciano deportować z kraju ich koleżankę - Ukrainkę, zorganizowali manifestację pod Urzędem ds. Cudzoziemców, zebrali w jej obronie kilkadziesiąt tysięcy podpisów w internecie, i tak walczyli o tę dziewczynkę, że jej rodzinie pozwolono zostać w Polsce. Sami zorganizowali te akcje, nie pytali o pozwolenie dorosłych.

Tak było. W naszej szkole od początku była tendencja, że jeśli jakaś mniejszość – wszystko jedno czy to narodowa, seksualna, czy wyznaniowa – jest gdzieś piętnowana i prześladowana, to robimy co możliwe, żeby się temu prześladowaniu i piętnowaniu przeciwstawić.

Powiedziałabym, że jednym z elementów dobrego programu wychowawczego powinno być uczenie tolerancji, akceptacji kulturowej różnorodności i otwartości na inność , a przede wszystkim przeciwstawianie się wszelkim formom agresji wobec innych. Polonez odtańczony przez uczniów naszego liceum na studniówce był symbolicznym przekazem takiej właśnie postawy.

To przykre, przychodzą do nas rodzice z prośbą o przyjęcie uczniów z innych krajów, o innym wyglądzie. Mówią, że ich dzieci są bite i prześladowane w szkołach publicznych, do których chodzą.

Od samego początku przyjmowaliśmy do naszej szkoły uchodźców, którzy zaczęli przyjeżdżać do Polski po pierwszej wojnie czeczeńskiej, na początku lat 90-tych. Do tej pory przez nasz zespół szkół przewinęła się młodzież z 16 różnych krajów.

Aby z góry zapobiec wszelkim przejawom agresji i nietolerancji wobec obcych, Sejm Szkolny podjął uchwałę , że każdy uczeń przyjmowany do szkoły ma podpisywać deklarację „Zero tolerancji” mówiącą o tym, co w szkole nie będzie tolerowane. A więc nie będzie się tolerować przemocy i agresji wobec kogokolwiek z powodu jego pochodzenia, poglądów itp.

Wprowadziliśmy obowiązek podpisywanie deklaracji "zero tolerancji" dlatego, żeby dla wszystkich było oczywiste, jak ważną rzeczą jest tolerancja i umiejętność współżycia bez nienawiści, bez wyśmiewania i dokuczania. Kto złamie tę zasadę będzie zobowiązany do złożenia w obecności rodziców i dyrektora zobowiązania, że nigdy więcej takie zachowanie z jego strony się nie powtórzy. Jeśli złamie to zobowiązanie, będzie musiał szkołę opuścić.

Oczywiście. W dziejach szkoły było kilka takich przypadków. Uczeń usunięty ze szkoły mógł jednak zawsze odwołać się do Sądu Szkolnego.. Mieliśmy jeden przypadek, gdy chłopiec się odwołał i sąd zdecydował, żeby został w szkole.

Przyjęliśmy zasadę, że podstawowym zadaniem szkoły jest uczenie zasad demokracji w praktycznym działaniu. W szkole był trójpodział władzy. Władza ustawodawcza należała do Sejmu Szkolnego, do którego wchodzili rodzice, uczniowie i nauczyciele wybierani w wyborach powszechnych każdego roku.

Władza wykonawcza należała do Rady Szkoły, pełniącej funkcje szkolnego rządu. Do Rady Szkoły w wyborach powszechnych wybierano także z obywateli z trzech szkolnych stanów. Władzę sądowniczą sprawował Sąd Szkolny, do którego sędziowie wybierani byli także w wyborach powszechnych. Każdą sprawę sądziło trzech sędziów – rodzic, nauczyciel i uczeń. Zasady funkcjonowania szkolnej demokracji wpisane były do szkolnej Konstytucji, którą uchwalał Sejm Szkolny.

Tak, były "Bednary", waluta szkolna. "Bednary" były wypłacane uczniom za prace na rzecz szkoły, za sprzątanie klas, działania w wolontariacie, organizowanie szkolnych imprez. Uczniowie sami malowali swoje klasy, robili dekoracje. Każdy uczeń miał obowiązek zarobienia ustalonej przez Sejm liczby "Bednarów", które wpłacał na zakończenie roku szkolnego do szkolnej kasy.

W 1967 roku zostałam wyrzucona z pracy w liceum i pozbawiona prawa do nauczania na terenie całego kraju.

Tak, zostałam usunięta z pracy w Liceum im. Juliusza Słowackiego za dwie prace maturalne moich uczennic. Temat dotyczył patriotyzmu. Jedna z uczennic przyjęła za motto swego wypracowania słowa ze sławnego wówczas i potępianego przez władze listu biskupów polskich do biskupów niemieckich: "Wybaczamy i prosimy o wybaczenie" i napisała piękną pracę w duchu chrześcijańskim. Oceniłam ją bardzo dobrze.

Druga maturzystka, anarchistka, zaczęła swoje wypracowanie od zdania: "Słowo ojczyzna, czy to w ataku, czy zagrożeniu, zawsze cuchnie mordem" i uzasadniała, że wszystkie najgorsze zbrodnie na świecie rodziły się z wojen, których źródłem był patriotyzm przeradzający się łatwo w szowinizm i nacjonalizm, rodzący nienawiść między narodami. Pisała, że naszą ojczyzną jest ziemia. Ponieważ zrobiła kilka błędów ortograficznych postawiłam jej ocenę dobrą i bardzo pochwaliłam za oryginalność i samodzielność myślenia.

Moi uczniowie byli przyzwyczajeni, że mają myśleć samodzielnie i umieć uzasadniać swoje poglądy. Dyrekcja kazała wystawić im za te prace oceny niedostateczne. Nie mogłam się na to zgodzić. Za odmowę obniżenia ocen usunięto mnie z pracy.

Zapewne pierwszą dobrze, ale drugą fatalnie. (śmiech).

Od 1967 roku do 1989 nie miałam prawa uczyć i dlatego tak bardzo mi zależało, żeby mogły powstawać szkoły autonomiczne, mające prawo do realizowania własnych programów wychowawczych i dydaktycznych. Brałam udział w obradach Okrągłego Stołu przy "podstoliczku edukacyjnym". Główny postulat, o który walczyłam to uzyskanie zgody na powstawanie szkół niezależnych, które mogłyby być prowadzone przez inne niż państwo podmioty i miały prawo do realizowania własnych programów wychowawczych i dydaktycznych.

Takie prawo wprowadzono. I już we wrześniu 1989 roku rozpoczęła pracę nasza szkoła – I Społeczne Liceum Ogólnokształcące. Było bardzo dużo kandydatów, nie mieliśmy budynku, było trudno, ale mogliśmy zacząć realizować nasze pomysły wychowawcze i dydaktyczne.

Dziś szkoły pękają w szwach. Przeciążeni są siódmo- i ósmoklasiści, którzy pracują ponad siły. Podwójny rocznik będzie ubiegać się o przyjęcie do szkół średnich. Z jednej strony wielu nauczycieli po likwidacji gimnazjów traci pracę, z drugiej nauczycieli brakuje. Niektórzy muszą brać pracę w 3 szkołach, żeby mieć pełen etat.

Jest ideologizacja programów nauczania. To zmierza do tego, co znamy jeszcze z czasów PRL. Do centralizacji zarządzania szkolnictwem, braku autonomii w nauczaniu, podporządkowania wszystkiego dyrektywom idącym odgórnie. Sytuacja w szkolnictwie jest fatalna. To co wprowadza „dobra zmiana”, idzie w odwrotnym kierunku niż rzeczywiste potrzeby szkół.

Brakuje właściwie prowadzonego wychowania, uczenia odpowiedzialności uczniów za wspólnotę, którą razem tworzą, praktycznego uczenia zasad demokracji. W Szkołach nie kładzie się nacisku na rozwijanie samodzielnego myślenia dzieci, na uczenie umiejętności prowadzenia dialogu, na oduczanie agresji. Czyli brakuje tego, co jest podstawą wychowania dobrego obywatela, człowieka, który będzie odpowiedzialnie funkcjonował w życiu społecznym.

Myślę, że nowo mianowany Rzecznik Praw Dziecka reprezentuje postawę zgodną z intencjami obecnej władzy. Nie można liczyć na poparcie ze strony obecnych władz dla inicjatyw edukacyjnych, które są nastawione na wychowanie w duchu tolerancji, życzliwości wobec innych, otwarcia, dialogu.

Przykre prawda? Rzecznik Praw Dziecka odmawia wsparcia inicjatywy wychowawczej ważnej z punktu widzenia szeroko rozumianych praw dziecka.

W 2007 roku nasze gimnazjum otrzymało od belgijsko-francuskiej organizacji Evens Fundation prestiżową nagrodę za program wychowania w duchu tolerancji i akceptacji mniejszości etnicznych i wyznaniowych. Międzynarodowe jury uznało, że nasze działania wychowawcze w tym zakresie mogą służyć za wzór szkołom europejskim. Nagrodę wręczono na uroczystości zorganizowanej w Paryżu.

Organizatorzy zaprosili na tę uroczystość Panią Prezydentową Marię Kaczyńską. Tam się poznałyśmy. Pani Maria Kaczyńska była otwarta na wychowanie w duchu tolerancji i popierała nasze działania wobec dzieci uchodźców i imigrantów.

Myślę, że to, co obecnie dzieje się w polskiej edukacji nie byłoby zgodne z jej przekonaniami.