Chińczycy wyszli na ulicę, bo Japonia to dla nich okupant. Sinolog: Na tym konflikcie stracimy wszyscy [wywiad]

Po ogłoszeniu przez japońskie władze zamiaru odkupienia od prywatnej rodziny trzech wysepek należących do mini-archipelagu Senkaku (Diaoyu po chińsku) na Morzu Zachodniochińskim, pojawiły się napięcia na linii Tokio-Pekin. Chiński rząd ma roszczenia terytorialne wobec tych wysp, potępił więc te działania i wysłał okręty marynarki wojennej.

Chińska opinia publiczna zareagowała jeszcze ostrzej. Zaczęła atakować mieszkających w ich kraju Japończyków, plądrować japońskie sklepy i palić japońskie samochody. W wyniku tych działań japońskie koncerny, takie jak Panasonic, Canon, Honda, Nissan, Mazda, Toyota czy Sony, wstrzymały produkcję w niektórych lub wszystkich swoich fabrykach w Chinach.

Zdaniem Mariusza Dąbrowskiego, specjalisty od Japonii z Centrum Studiów Polska Azja, reakcja zarówno chińskiej opinii publicznej, jak i ta władz tego kraju, była nieuzasadniona. Wyspy Senkaku zostały podbite przez Japonię w 1895 roku. Chiny w ogóle nie interesowały się tymi wyspami przez dłuższy czas. Dopiero pod koniec lat 1960 zaczęły do nich przywiązywać jakąś wagę głównie ze względu na złoża naturalne i wtedy pojawiły się ich roszczenia terytorialne. Z oficjalnej argumentacji chińskiego rządu wynika, że wysepki zostały nielegalnie zaanektowane.

Krzysztof Gawlikowski, sinolog z SWPS, tłumaczy w rozmowie z naTemat, że ten konflikt ma szerszy kontekst.

Przede wszystkim trudno mówić o jakiejś jednej „reakcji Chin”. Należy odróżnić reakcję władz i chińskiego MSZ, z jego notami dyplomatycznymi, od reakcji chińskiej opinii publicznej. Podobnie jest w Polsce, co było widać wyraźnie, na przykład, przy okazji katastrofy smoleńskiej.

Trudno sobie wyobrazić, aby ktoś z władz chińskich dawał dyspozycje, żeby palić, albo niszczyć sklepy czy inne obiekty będące własnością japońską. A takie akty wandalizmu miały miejsce w trakcie masowych, ogólnochińskich demonstracji trwających od kilku dni.

W związku z nierozliczoną w pełni II wojną światową, podczas której Japończycy popełnili liczne zbrodnie na Chińczykach, kwestii Japonii towarzyszą duże emocje w Chinach. W ostatnich dziesięciu latach umocniły się tendencje nacjonalistyczne po obu stronach, a w Japonii jeszcze w dodatku coraz więcej zwolenników mają tezy negacjonistyczne. Np. różne ugrupowania negowały wielokrotnie sławną masakrę nankińską z 1937 r., podczas której wojska japońskie wymordowały – wedle wyliczeń chińskich – około 300 tys. cywilów – mieszkańców zdobytej stolicy.

18 września, co roku, studenci pekińskich uczelni urządzają na kampusach gorące manifestacje, aby upamiętnić zajęcie Mandżurii przez Japończyków w 1931 roku. W związku z gorącą atmosferą tej daty, policja i wojsko zazwyczaj blokują wszystkie ulice wokół ambasady japońskiej, aby uniemożliwić ataki na nią, zaś władze chińskie czynią wszystko, co mogą, by nie dopuścić do manifestacji ulicznych. W tym roku, w związku ze zbiegiem tej daty z próbami rządu japońskiego prawnego umocnienia swoich pretensji do grupki niezamieszkanych wysp, protesty wylały się na ulice i ogarnęły ponad 100 miast. Najwidoczniej ktoś po stronie japońskiej zupełnie zapomniał, kiedy zaczęła się agresja przeciwko Chinom.

Mają pewne znaczenie gospodarcze (chodzi o zasoby ryb i owoców morza, a prawdopodobnie i ropę na szelfie), ale mają jeszcze większą wartość symboliczną. To odbierane jest przez Chińczyków jako atak na suwerenność kraju, i to ze strony historycznego największego wroga i okupanta! Trzeba polskiemu czytelnikowi przypomnieć, że symboliczne „zajmowanie” tych wysp i wieszanie na nich flag chińskich przeprowadzały wielokrotnie w przeszłości różne ugrupowania i ruchy chińskie, zwłaszcza z Hongkongu i Tajwanu (występując „w imieniu narodu chińskiego”). Nie jest to zatem tylko sprawa ChRL, ale budzi emocje wśród wszystkich Chińczyków, ponad granicami politycznymi.

Stracą na tym przede wszystkim Japończycy. Japonia jest od lat w ciężkiej sytuacji gospodarczej, pogorszyła ją jeszcze ubiegłoroczna fala tsunami i katastrofa elektrowni jądrowej w Fukushimie. Dzięki fabrykom japońskim w Chinach, które zbijają koszty utrzymując jakość, i dzięki dużemu eksportowi do Chin japońska gospodarka odnotowała ostatnio minimalną poprawę koniunktury.

Trzeba pamiętać, że w Chinach zaczyna się tej jesieni delikatna faza przejmowania władzy przez młodsze pokolenie przywódców, a pozycja rządu japońskiego też jest słaba. Z obu stron możliwe są też jakieś prowokacje i manipulacje polityczne. Np. w 1998 roku jakaś grupka nacjonalistów japońskich ciągała chińską flagę „po tokijskim bruku” za ciężarówką, co w Chinach wywołało gorące protesty młodzieżowe. Pokazała to chińska telewizja. Wtedy jednak konflikt zażegnano.

Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa, sytuacja będzie stopniowo się uspokajać i tym razem, ale pewności nie ma. W dodatku Japonia przeżywa kryzys polityczny i drastyczny spadek autorytetu rządu, w obu krajach jest kryzys gospodarczy, co powoduje wzrost napięć społecznych. Zarówno w Japonii jak i w Chinach mogą się pojawić pomysły kanalizowania niezadowolenia przez wzmaganie nastrojów i protestów nacjonalistycznych.

Bez wątpienia odbije się to też i na nas. W Chinach produkuje się liczne komponenty do japońskich produktów, więc będzie to miało konsekwencje dla całej gospodarki światowej. Na pewno i w Polsce można nabyć dużo produktów japońskich marek produkowanych w Chinach. Obecne wstrzymanie produkcji może spowodować problemy z zaopatrzeniem.

Japończycy wybudowali w ostatnich dziesięcioleciach wiele zakładów kooperacyjnych w Chinach. To w nich produkuje się liczne elementy i urządzenia elektroniczne dla japońskiego przemysłu. W zasadzie, Japonia unika tylko wprowadzania do Chin najnowszych technologii, których nie chce pokazywać Chińczykom.