Zawód: rodzina zastępcza. Zarobki: 2 tys. złotych plus tysiąc za każde dziecko

Słyszysz słowa "rodzina zastępcza", a przed oczami pojawia się sielankowy serial, w którym wszyscy byli szczęśliwi, a adopcja działała tak, jak powinna. To jednak tylko fantazja twórców. I choć wiele z takich domów na pewno funkcjonuje równie dobrze, to rzeczywistość większości polskich rodzin zastępczych jest dużo bardziej szara.

Istnieją również pogotowia rodzinne, do których trafiają dzieci z tzw. "interwencji". Są to krótkoterminowe (maksymalnie cztery miesiące) pobyty do czasu, aż sytuacja w rodzinie biologicznej się unormuje lub rozwiąże prawnie.

W Pucku mieliśmy do czynienia z rodziną zawodową. Nasz rozmówca wyjaśnia, że taki status otrzymują osoby prześwietlone, przeszkolone i przygotowane do przyjęcia dzieci w różnym wieku, z różnymi problemami. – One są pracownikami centrów pomocy rodzinie, otrzymują za to wynagrodzenie i na dobrą sprawę mają ograniczone możliwości odmowy przyjęcia dziecka, ponieważ to ich praca – mówi Kuzak, który wyjaśnia od razu, że przy racjonalnej argumentacji dziecko oczywiście ostatecznie trafi pod inny dach.

Zanim dziecko znajdzie się u konkretnej rodziny, ta musi przejść serię szkoleń, testów i warsztatów. – Zdobywają tam wiedzę na temat opieki zdrowotnej, wychowywania dziecka oraz regulacji prawnych. Takie osoby są weryfikowane m.in. przez wywiad środowiskowy. Sprawdza się dokumentację, opinie, zaświadczenia o zarobkach, warunki mieszkaniowe, sytuację materialną – tłumaczy specjalista.

Są także zajęcia warsztatowe, które przygotowują kandydatów na przyjęcie dziecka. Słowo "kandydaci" jest tutaj kluczowe, bo sam fakt ubiegania się o dziecko nie znaczy jeszcze, że się je dostanie.

Ośrodek znajduje najbardziej odpowiednie dziecko i proponuje je kandydatom. – My wiemy ,jakie problemy mają dzieci, a jakie oczekiwania rodzice. Orientujemy się, czy rodzina poradzi sobie z takim dzieckiem. Wskazujemy je i wtedy oni się poznają. Do nich należy ostateczna decyzja, czy chcą wstąpić już w ten formalny okres opieki – tłumaczy Leszek Kuzak.

Jeżeli nie, ośrodek szuka dalej, jeżeli tak – następuje okres próbny, fachowo nazywany okresem styczności, podczas którego rodzice przygotowują się do przyjęcia dziecka.

Nie ma zasady, kto decyduje się na stworzenie rodziny zastępczej: bogaci czy ci biedniejsi. – Zdarzają się nawet osoby publiczne, które nie narzekają na swoją sytuację materialną. W przypadku osób spokrewnionych pieniądze nie grają roli. Z kolei rodziny zawodowe często zakładają osoby bezrobotne, które liczą, że przyjęcie dziecka pod dach będzie ich źródłem dodatkowego dochodu. One tego nie ukrywają i my zdajemy sobie z tego sprawę, to staje się ich pracą – tłumaczy pracownik Centrum Pomocy Rodzinie.

To właśnie aspekt finansowy jest jednym z najczęściej krytykowanych. Zarzuca się, że rodziny biorą dzieci tylko dla pieniędzy. A te są spore. Rodziny zawodowe otrzymują podstawę w wysokości minimum dwóch tysięcy złotych. Minimum, bo ostatecznie zależy to od ilości dzieci (maksymalnie czwórka) i stopnia trudności w wychowaniu.

Dodatkowo za każde dziecko otrzymują tysiąc złotych. – Ten tysiąc może być pomniejszony, jeżeli podopieczny np. dostaje alimenty. Wtedy maleje ona o połowę dochodu dziecka – mówi Kuzak. Przykładowo, jeżeli dziecko dostaje 200 złotych alimentów, to rodzice na konto otrzymają 900 złotych. Rodzina spokrewniona otrzymuje nieco mniej, bo maksymalnie 660 złotych. Jak mówi nasz rozmówca, to, na co zostaną przeznaczone te sumy, zależy od rodziców.

– Żyło się – nazwijmy to – średnio, nie mogliśmy się dogadać. Poza tym często miałem uczucie, że głównym powodem, dla którego zdecydowali się mnie adoptować była mimo wszystko kwestia finansowa – mówi w rozmowie z naTemat. Po chwili dodaje, że sam również znał wiele osób z rodzin zastępczych, gdzie to pieniądze były najważniejsze.

Bartek właśnie zdał maturę, dostał się na studia. Od swojej rodziny zastępczej się wyprowadził. Na stałe, wracać nie ma zamiaru. – To, że nie się nie dopasowaliśmy to jedno, ale ja po prostu wychodzę z założenia, że przez ten najcięższy okres usamodzielnienia muszę przejść sam. – wyjaśnia.

– Najgorszy przykład to wprowadzenie koordynatora, który ma pod sobą trzydzieści rodzin i po prostu nie jest w stanie odwiedzać ich regularnie. To stanowczo za mało. Poprzedni system nie był dobry, ale pozwalał chociażby na dokładniejsze szkolenie, kontrolę i nadzór – mówi w rozmowie z naTemat.pl.

Z tymi zarzutami nie zgadza się zupełnie Magdalena Kochan, posłanka z sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, która tłumaczy, że ustawa była przygotowywana w pełnym porozumieniu z samorządami i stroną społeczną. – Mówienie, że pogorszyliśmy sytuację rodzin zastępczych jest całkowicie pozbawione podstaw. Postać końcowa ustawy to efekt kompromisów. Wszystkie strony zostały wysłuchane i miały wpływ na jej kształt – przekonuje.

Jedną z nowości jest także zmiana w systemie wprowadzania koordynatorów. Jak mówi nam polityk, do tej pory było to zadanie obligatoryjne, a od 1 stycznia 2012 roku stało się fakultatywne. Nie mogąc zrozumieć, jak ta zmiana ma pomóc w kontroli rodzin zastępczych dopytuję o to posłankę. Przecież wcześniej "musieli", teraz "mogą, a nie muszą".

– Ten przepis powstał na wyraźną prośbę strony samorządowej. Bogatsze powiaty mogą realizować to w całości, biedniejszych na to nie stać. Koordynator pieczy zastępczej nie zastępuje rodziców, jest tylko osobą, która wspiera i służy pomocą jeżeli takiej potrzeba. Najlepiej spychać wszystko na ustawodawcę. Tragedie, jak ta w Pucku, mogą zdarzyć się wszędzie, zarówno wśród rodzin biologicznych jak i zastępczych. Wszędzie trafiają się ludzie kompletnie nieodpowiedzialni – wyjaśnia Kochan i dodaje, że samorządu wprowadzające zapisy są na bieżąco monitorowane.