Chcesz wiedzieć więcej? Oto 7 książek o Afganistanie, które pomogą ci lepiej zrozumieć sytuację

Pierwsza propozycja nie jest stricte związana z obecną sytuacją w Kabulu, jednak dołoży istotną cegiełkę w zrozumieniu historii tego regionu i życia mieszkańców. Szkocki historyk opisuje pierwszą wojnę angielsko-afgańską i nienachalnie szuka analogii pomiędzy nią a współczesnymi interwencjami zbrojnymi w Afganistanie.

"Powrót króla" to przede wszystkim książka historyczna o tym, jak Anglicy i Rosjanie walczyli o wpływy na tym terenie, znajduje się w niej jednak duża warstwa reportażowa i analityczna, a bogata bibliografia ucieszy co bardziej dociekliwych. Bez wątpienia lektura pozwoli lepiej zrozumieć specyfikę tego kraju i realia nim rządzące.

"Autor dowodzi, że Zachód wciąż tak samo nie rozumie Afganistanu, a mimo to próbuje przekonać tamtejsze plemiona do swoich wyobrażeń o godziwym życiu, choć mentalność Afgańczyków w gruncie rzeczy niewiele się zmieniła przez ostatnie sto kilkadziesiąt lat. Jest to zarazem książka o paranoi jako sile sprawczej w polityce: interesy Anglików w Afganistanie były całkowicie niezagrożone, póki nie doszli oni do wniosku, że zagraża im Rosja" – czytamy w zapowiedzi wydawnictwa.

2002 rok. Jest chwila po zburzeniu WTC, Afganistan po inwazji amerykańskiej wrze, kraj rozdzierają konflikty. A 29-letni wtedy Rory Stewart postanawia wyruszyć w pieszą podróż. I to nie przez bajkowe, zachwycające i spokojne tereny, a przez centralny Afganistan. Niewielu by się na to zdecydowało.

A on, nie dość, że się zdecydował, to za środek lokomocji wybrał własne nogi. Stewart pokonał ponad 800 km, szedł przez mało dostępne górskie szlaki, szedł śladami cesarza Babura, założyciela dynastii Wielkich Mogołów, szedł pomimo przeciwności i niebezpieczeństwa. Niektórzy przewidywali, że nie da rady, umrze, ale jednak... Udało mu się dzięki życzliwości napotkanych ludzi i wiernemu towarzyszowi. Efektem jest książka, a celem próba zrozumienia tego regionu.

Młoda norweska dziennikarka trafiła do Kabulu jesienią 2001 roku, w ostatnich dniach panowania talibów. Tam poznała Sułtana Chana – kochającego kulturę i sztukę księgarza i wydawcę; człowieka, który od lat trwa przy swym zawodzie, mimo nieustannych represji ze strony kolejnych reżimów.

Chan zaproponował Seierstad, żeby zamieszkała z jego rodziną. Norweżka przyjęła zaproszenie i przez trzy miesiące żyła w afgańskim domu. Tak powstała niezwykła książka o obyczajach, tradycjach i codzienności Afgańczyków. Asne miała również okazję obserwować, jak elegancki i wykształcony mężczyzna wkłada swoją drugą maskę. Maskę tyrana napędzanego patriarchalnymi, plemiennymi zasadami.

Kobieta była również świadkiem przygotowań do kolejnego ślubu Chana, obserwowała dramat, jaki przeżywa jego pierwsza żona, wysłuchała zwierzeń. Życie tej rodziny staje się dla niej punktem wyjścia do refleksji na temat dzisiejszego Afganistanu.

Nie jest to propozycja ani historyczna, ani reportażowa. "Chłopiec z latawcem" to powieść o przyjaźni i próbie naprawienia błędów przeszłości, w której sytuacja w Afganistanie jest bardziej tłem niż "głównym bohaterem" – historia jednak rozgrywa się od lat 70., przez sowiecką inwazję, aż do przejęcia rządów przez talibów.

Książka opowiada o losach Amira, chłopca z zamożnego domu i Hasana, który w tym domu jest służącym. Dzieci się przyjaźnią, jednak gdy Husana napada banda miejscowych chłopaków i robią mu potworną krzywdę, Amir, który jest świadkiem zajścia, nie pomaga koledze. A później doprowadza do tego, że kolega musi opuścić jego dom.

Zdarzenie z przeszłości ma na chłopców ogromny wpływ. Amir nie może pozbyć się poczucia winy. Jako dorosły mężczyzna mieszka w USA, gdzie wyemigrował z ojcem po wkroczeniu wojsk radzieckich do Afganistanu. Gdy dostaje szansę, by dokonać zadośćuczynienia, musi wrócić do zajętego przez talibów Kabulu i zmierzyć się nie tylko z przeszłością.

Na podstawie książki powstał film, a jej autor zdobył międzynarodową sławę.

Reportaż Aleksijewicz po raz pierwszy opublikowany był w 1991 roku, jednak pełnego, nieocenzurowanego wydania doczekał się po kilkunastu kolejnych latach.

"Cynkowi chłopcy" skupiają się na oddziałach radzieckich, które przez dziesięć lat wysyłane były do Afganistanu, by "udzielać narodowi afgańskiemu braterskiej pomocy". Żołnierze jechali, by zostać bohaterami. Wracali bez nóg, bez rąk, bez złudzeń, wracali z koszmarami, które trudno zapomnieć, inni wracali w cynkowych trumnach.

Po co? Dlaczego? Na te pytania szuka odpowiedzi reporterka, rozmawiając z pielęgniarkami, weteranami, żonami, matkami. Aleksijewicz stara się rozwalić wielką wojnę na małe kawałki. Skupia się na pojedynczych głosach. Na człowieku. Jednym, a potem kolejnym.

Jej książka to opowieść o dramacie człowieka. O odwadze, która idzie pod rękę z okrucieństwem. O bezsensownej i niepotrzebnej wojnie, na którą wysyłani byli młodzi chłopcy.

Brak syna to nieszczęście i hańba dla rodziny, a winą i odpowiedzialnością za "tę tragedię" obarczana jest matka. Dlatego społeczność wybiera, która z córek (najczęściej najmłodsza) ma udawać chłopca – chodzić w męskim ubraniu i zachowywać się, jak chłopiec. To nieszczęsna pułapka, bo dzieciństwo chłopca jest inne – pełne praw i wolności, których nie zaznają dziewczynki.

Gdy jednak bacza pusz zaczyna dojrzewać i miesiączkować, nabierać kobiecych kształtów wraca do roli kobiety. Traci przywileje. Musi wyjść za mąż, nieraz czeka ją domowa niewola. Takie metamorfozy nie są odosobnionymi przypadkami, a społecznie akceptowanym zjawiskiem. Autorka traktuje jednak to "przybieranie męskiej tożsamości" przez dziewczynki w Afganistanie, jako pretekst do szerszego opowiedzenia o sytuacji kobiet i o tym, jaką wolność daje "bycie facetem".

"Dręczy mnie, że potrafię przewidzieć, co się stanie, ale nie mogę tego powstrzymać, że jestem członkiem najbardziej nowoczesnej, bogatej i wyrafinowanej cywilizacji na świecie, zajętej właśnie bombardowaniem najbardziej zacofanego i najbiedniejszego kraju na świecie. Dręczy mnie, że należę do najgrubszej i najbardziej sytej rasy, która w tej chwili zajmuje się dokładaniem bólu i cierpienia do ogromnego już brzemienia rozpaczy najchudszych i najbardziej głodnych na planecie. Jest w tym wszystkim coś niemoralnego, bluźnierczego, ale też głupiego" – pisze autor.

I chociaż jego książka wydana została w 2012 roku, to trudno się nad nimi nie zadumać i teraz. Same listy zostały napisane w 2001 i 2002 roku, czyli w pierwszych latach interwencji Sojuszu Północnoatlantyckiego w Afganistanie i są efektem podróży autora po Bliskim Wschodzie, ale także niezgody z poglądami Oriany Fallaci, krytykującej islam.

Terzani przyjmuje inną taktykę – zamiast bomb proponuje dialog. Nawołuje do otwarcia się na inną kulturę, zauważenie we wrogu nie tylko dzikiego terrorysty, ale i człowieka; autor uważa, że wojna nie rozwiązuje konfliktu, a jedynie go zaostrza, odpowiada na pełne nienawiści hasła, które płyną z każdej strony. I ze Wschodu, i z Zachodu.