Agnieszka Holland: Nie mam marzeń

Mieszkam tam, tam pracuję - piszę scenariusze i czasem też montuję, pewnie zebrałoby się już kilka filmów. Montażysta przyjeżdża ze sprzętem, który wstawiamy do małego, kamiennego domku i tak pracujemy, trochę odcięci od świata.

Tak, nielegalnie, ponieważ nie było jeszcze Unii. W dziewięćdziesiątym piątym roku.

Polacy są bardziej kreatywni. Rzemieślnicy francuscy są przyzwyczajeni do tego, że każdy robi tam swoją działkę. Według mnie im się nie chce pracować, bo im się zwyczajnie nudzi. Nic dziwnego - jeżeli ktoś całe życie kładzie zawsze w taki sam sposób dach, zawsze w taki sam sposób kafelki, albo robi tylko i wyłącznie rury kanalizacyjne, to po dziesięciu latach takiej roboty po prostu marzy o emeryturze. A Polacy, którzy tam wyjeżdżają są bardzo kreatywni. Umieją zrobić wszystko i zawsze wymyślą jak połączyć jedno z drugim.

Rozmowa o filmach zawsze wydawała mi się trochę jałowa, to znaczy filmy lubię robić i oglądać, natomiast moje krytyczne analizy dotyczą najczęściej czego innego. Analiza filmu nie jest czymś, co mnie szczególnie podnieca.

Zaczyna mnie mierzić, szczerze mówiąc. Bardzo mnie podniecało, że po wielu dziesiątkach lat, myśmy się znaleźli w takim momencie historii, kiedy Polska ma wielką szansę: na wolność, na niepodległość i na skok cywilizacyjny, włączenie się w nurt europejski, a nie funkcjonowanie na obrzeżach, kresach. To mi się wydało wielką szansą, zwłaszcza, że w dużym stopniu była to zasługa samych Polaków. Nie było tak, że czekali aż im Gorbaczow da prezent, ten podarunek wolności był podarunkiem zasłużonym.

Od tego czasu dużo rzeczy się udało, ale myślę, że zabrakło też pewnej refleksji wspólnotowej, zamiast niej zaczęła dominować refleksja plemienna. Nie widzę tutaj ruchów, partii, czy ludzi nawet, którzy by mieli siłę sprawczą, szerszą perspektywę i odwagę, żeby się temu przeciwstawić. To groźne, bo historia pokazuje, że zawsze zwodziło Polskę na manowce.

Nie. Ja ich krytykowałam, więc oni mnie zaczęli krytykować, nie było z ich strony żadnego odruchu samorefleksji. Oni niepotrzebnie skupili się na mnie, w tym czasie powinni myśleć, dlaczego ktoś taki jak ja mówi to, co mówi. I czy jestem sama, czy może jest nas więcej? A może nie tylko mnie zawiedli, a może zawiedli też ludzi, którzy mieli zupełnie inne oczekiwania wobec nich?

Oni powinni dokonać rachunku sumienia i zastanowić się, po co właściwie są u tej władzy i gdzie są przeszkody, które uniemożliwiają im wykonywanie pewnego projektu, jak mieli na początku.

Najwyraźniej nie. Zamiast tego zachowali się, jak obrażone nastolatki. Ja dotknęłam czegoś, co było wśród ich wyborców podskórnym, bardzo już narastającym zjawiskiem. Skutki widzimy teraz. Budowanie tożsamości, jakiejkolwiek, ale szczególnie formacji politycznej, na czysto technokratycznym projekcie jest bardzo niebezpieczne.

Oni oczywiście byli bardziej ambitni, chodziło o to, żeby dużo budować i tak dalej. I ja nie zaprzeczam, że bardziej lub mniej udolnie ten kraj posunął się cywilizacyjnie. Problem w tym, że ich projekt ograniczył się do stricte technokratycznej wizji, więc kiedy coś w niej przestaje działać, oni jako całość zaczynają się sypać. Dzisiaj włączyłam na chwilę telewizor i zobaczyłam, że zalało tunel wzdłuż Wisły...

Oczywiście trudno winić PO, że gdzieś zablokowały się jakieś studzienki, ale problem w tym, że u nich wszystko się ograniczyło do tylko takich projektów. Jeśli one nie działają, to Platforma musi spotkać się z krytyką, bo nie zaproponowała niczego innego.

Całemu światu potrzeba jest w tej chwili większej idei, ale myślę, że Polsce jest potrzebne poczucie dużej odpowiedzialności, poczucie wspólnoty, zaufanie do siebie wzajemnie. Trzeba bardzo prostych rzeczy, nie jakiejś wielkiej idei. Potrzeba przede wszystkim edukacji, żeby ludzie rozumieli, co to znaczy demokracja, na czym polega równość, na czym polega solidarność społeczna, na czym polegają prawa obywatelskie, na czym polega godność obywatelska. Różne takie podstawowe rzeczy. To nie są wielkie idee, które trzeba wymyślić. Trzeba im po prostu nadać sens i ducha. Mam nadzieję, że zrobi to pani pokolenie.

Duża.

Rolą twórcy jest tworzyć. Ci, którzy mają taki temperament opisują rzeczywistość, ci którzy nie mają, tworzą kreacyjne projekcje. Rolą twórcy nie jest tak naprawdę uprawianie polityki.

Taki mamy temperament. Akurat jeśli chodzi o reżyserię filmową, to specyficzna twórczość, trzeba lubić to, że się ma jakiś rodzaj władzy, być siłą sprawczą, kreować rzeczywistość. Zwykle ludzie, którzy wykonują ten zawód mają pewien rodzaj instynktu politycznego, ponieważ w małym zakresie uprawiają rodzaj przywództwa, wskazują coś grupie ludzi, są za nią odpowiedzialni. No więc bliżej im jest do polityki, niż malarzom czy muzykom. Na ogół.

A jakbym to miała robić? Musiałabym założyć partię, bo żadna z tych, które istnieją nie wydaje mi sensowną. Więc chyba jednak nie (śmiech).

Nad kilkoma rzeczami jednocześnie. W tej chwili to głównie seriale, będę na przykład robić w Warszawie parę odcinków kolejnego sezonu „Bez tajemnic” dla HBO. Przygotowuję film fabularny, a właściwie dokumentację do ekranizacji książki Olgi Tokarczuk „Prowadź swój pług przez kości umarłych”. Film oczywiście będzie się inaczej nazywał, bo tego nikt nie jest w stanie zapamiętać. To są moje najbliższe plany.

Nie mam marzeń. Miałam kilka projektów, na których mi bardzo zależało, ale których się nie udało sfinalizować. To jak gdyby zapłodnione zarodki, które nie mają dość siły, żeby się przyczepić do macicy, więc giną. Nie płacze się za nimi, prawda? Gdybym miała marzenie, to takie, żeby przez chwilę nie pracować, bo przez ostatnie trzy lata właściwie robiłam to bez przerwy.

Nie, jeszcze się nie wybieram. Ale jestem świadoma, że reżyser musi o tym w pewnym momencie pomyśleć, zrozumiałam to patrząc na niektórych starszych kolegów. Trzeba mieć dzwonek, który w dobrym momencie odezwie się: „już nie”. Ten zawód wymaga ogromnej siły fizycznej i dużej odporności mentalnej. W pewnym momencie człowiek już nie jest taki sprawny, taka jest kolej rzeczy.

Generalnie rzecz biorąc, tak, ale nie wiem, jakbym się zachowała w skrajnych sytuacjach. Nie byłam w gułagu, ani obozie koncentracyjnym, getcie, ani w takich miejscach, gdzie muszę ryzykować swoim życiem.

Myślę, że bardzo łatwo jest historię zmienić w rodzaj kiczu, w Polsce jest do tego szczególna tendencja. Mnie się to nie podoba, bo w momencie kiedy się to wszystko ucukruje i zmieni, zakłamie, to nie jest to dla nas żadną inspiracją, albo staje się inspiracją fałszywą. Najtrudniej jest o uczciwość. Odwaga to jest duże słowo i bardzo szerokie pojęcie. Jeżeli odwaga polega na tym, żeby uczciwie konfrontować się z własnymi słabościami, to myślę, że staram się być odważna.

To jest zupełnie coś innego niż robiłam dotychczas. Bohaterka jest starszą panią, która jest zbuntowana, pełna gniewu, jest anarchistką. Można powiedzieć, że ma ekologicznego szmergla. To bardzo skrajna postać, ale elementy jej osobowości można odnaleźć właściwie w większości moich znajomych rówieśniczek. Także, myślę, że wyjdzie prowokacyjny film. Mam nadzieję.

Już zrobiłam film dla amerykańskiej telewizji, nie o mojej córce, ale o problemie nietolerancji i tożsamości. Bohaterką była transseksualistka zamordowana później przez grupę kolegów, którzy nie przeszli konfrontacji z jej innością. Z drugiej strony pokazana była matka, dla której bolesne i trudne było zaakceptować to, że jej synek nie jest tym, kim ona by chciała.

Nie był to jakiś wielki film, ale myślę, że odegrał swoją rolę, miał ogromną oglądalność. Pokazał go nawet jakiś polski kanał, zapewne późno w nocy. A szkoda, bo myślę, że byłby bardzo pouczający.

Media też nie pomagają, parują ze sobą dwie skrajne postawy, puszczają je przed kamerą, jak wściekłe psy. To agresywny jazgot a nie jakakolwiek debata. Nie ma płaszczyzny, na której można o tym spokojnie rozmawiać i pokazywać ciemne i jasne strony takich, czy innych rozwiązań. Taką platformę powinny stworzyć media publiczne, szkoła. I parlament, który reprezentuje wszystkich obywateli, a nie tylko katolickich heteroseksualnych mężczyzn.

Największy szok przeżyłam, jak wróciłam z Czech po roku pracy nad „Gorejącym krzewem”. To nie jest raj, bo panuje tam straszna korupcja, ale stosunki międzyludzkie, nastawienie do innego człowieka, jego praw, tożsamości są bezporównywalne. Nie ma tam tej zapiekłej nienawiści i zawiści.

Zresztą, kiedy robił ze mną wywiad polski korespondent czeskich mediów, przyznał, że przyjeżdżając tu miał nadzieję na kontakt ze społeczeństwem głęboko religijnym, chrześcijańskim, wierzącym. Miał nadzieję, że odnajdzie tu coś, czego jemu – ateiście – brakowało w domu, pewną busolę moralną. Tymczasem siedzi tu trzy lata i chce uciekać gdzie pieprz rośnie. Powiedział mi, że nie może wytrzymać tej agresywnej nienawiści, z którą bez przerwy jest konfrontowany.

Także wystarczy przyjechać z Czech...