Złoty chłopak polskiej sztuki: Mirosław Bałka znów najcenniejszym artystą

Kompas Sztuki to zestawienie publikowane od pięciu lat przez dziennik “Rzeczpospolita”. Ma służyć wszystkim zainteresowanym – kolekcjonerom i koneserom – w zorientowaniu się w “rynkowej wartości” artystów. Każda z kilkudziesięciu zaproszonych galerii, zarówno prywatnych, jak i państwowych, typuje dziesiątkę najważniejszych jej zdaniem twórców. Następnie wszystkim przyznaje od jednego do 10 punktów. Często zdarza się, że galerie promują w ten sposób własnych artystów. Dane te są automatycznie zliczane, a efekty – publikowane w rankingu Kompas Sztuki. Twórcy zestawienia doszli do wniosku, że metoda ta najlepiej pasuje do polskich realiów, chociaż analogiczne podsumowania publikowane zagranicą uwzględniają często więcej czynników, np. liczbę wystaw indywidualnych, udział w ważnych ekspozycjach zbiorowych czy recenzje we wpływowych magazynach artystycznych w ciągu 12 miesięcy poprzedzających stworzenie rankingu.

W taki sposób powstaje np. jeden z najpoważniejszych rankingów w świecie sztuki, tworzony przez serwis Artfacts.net. Krytyczka i historyczka sztuki, dyrektorka lokalu_30 Agnieszka Rayzacher mówi o nim tak: – Ten ranking też nie jest do końca miarodajny, choć nie polemizuję z jego rangą, a raczej generalnie z mechanizmem. Jest tworzony na podstawie dokonań artystów – wystaw w instytucjach, wystaw indywidualnych – ale jest tworzony przez ludzi, a nie maszyny (oczywiście dane są przetwarzane przez program), w związku z tym bardzo często nie wszystkie ważne wystawy są w nim brane pod uwagę. No i działa z pewnym "poślizgiem". Od kilku lat lokal_30 zamieszcza na swojej stronie internetowej zestawienie – ranking polskich artystów, tworzony na podstawie danych z rankingu Artfacts.net.

Czy bieżące wydarzenia przenikają też jakoś do polskiego zestawienia? Wydaje się, że niedawna śmierć Romana Opałki i Jerzego Nowosielskiego przyczyniła się do ich mocnej pozycji w tegorocznym rankingu (odpowiednio trzecie i drugie miejsce). Pomijając tę zmianę przepływ pomiędzy pięcioma pierwszymi miejscami w stosunku do zeszłego roku właściwie jest niewielki, chociaż spadła trochę pozycja Henryka Stażewskiego – nie tylko na rzecz Opałki i Nowosielskiego, ale także powracającej do pierwszej piątki Magdaleny Abakanowicz. Abakanowicz i zmarła przed prawie czterdziestoma laty Alina Szapocznikow to jedyne kobiety w ścisłej czołówce stawki. Do pierwszej dwudziestki najcenniejszych artystów w tym roku przebiła się jeszcze tylko Katarzyna Kozyra, w ciągu pięcioletniej historii nagrody udało się to też Zofii Kulik. W pierwszej trzydziestce zazwyczaj plasuje się także Katarzyna Kobro, ale generalnie kobiety stanowią tylko 15% pierwszych dwudziestu nazwisk. Żeby odnieść sukces w świecie polskiej sztuki, najlepiej być sędziwym mężczyzną. Z obecnych na niej żyjących artystów tylko Sasnal i Kozyra nie przekroczyli jeszcze pięćdziesiątki, a statystyczny przedstawiciel tej listy ma 67 lat. Stawkę zaniżają 30-letni w momencie śmierci Andrzej Wróblewski i 47-letnia Szapocznikow.

Jak kolekcjonować sztukę?

Ranking Kompas Sztuki w zasadzie odzwierciedla to, jak rynek reaguje na prace polskich artystów, chociaż zdarzają się zabawne i smutne zarazem odstępstwa od zwyczajowych cen, osiąganych na aukcjach przez prace Kantora, Opałki czy Stażewskiego. Podczas oprowadzania po wystawie “Skontrum” w Królikarni, która pokazuje sposób, w jaki Muzeum Narodowe w Warszawie organizuje swoje zbiory, ekspert rynku sztuki Izabela Jabłońska opowiadała, jak pewne amerykańskie muzeum, czyszcząc magazyny, wystawiło na aukcję za tysiąc dolarów pracę mało dlań znaczącego Henryka Stażewskiego (miejsce 12. w tegorocznym rankingu, 5. w 2010 r., reliefy sprzedawane za 80 tys. zł w 2006 r.). Kuratorka goszczącego wystawę “Skontrum” Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, Agnieszka Tarasiuk, wspominała zaś, w jakim stanie znalazła rzeźbę Aliny Szapocznikow (4. miejsce, prace poliestrowe sprzedawane za sumy do 200 tys. zł w 2004 r.) w ogrodzie Muzeum. Wobec tych dowodów ewidentnego niedocenienia artystów obecnych w zestawieniu, zapytaliśmy Agnieszkę Rayzacher, jaką opinią cieszy się Kompas Sztuki w środowisku artystycznym. – Zdania są podzielone i niektóre środowiska go ignorują. Moim zdaniem niesłusznie, bo sprawia to, że ten ranking (jak zresztą wiele innych) nie jest miarodajny. My wychodzimy z założenia, że jeśli nie bierze się w nim udziału, to tym samym skazuje się swoich artystów na niefunkcjonowanie w nim. Gdyby żadna z poważniejszych galerii i instytucji nie chciała w nim uczestniczyć, to na pierwszym miejscu mógłby się znaleźć artysta nie mający zupełnie żadnego znaczenia – wyjaśniała nam dyrektorka galerii lokal_30, biorącej udział w typowaniu. I dodała: – Zresztą jest to tak naprawdę jedyny ranking w Polsce, tworzony w ten sposób i na taką skalę. Być może, a właściwie jestem tego pewna, autorzy powinni dokonać większej selekcji w doborze galerii i instytucji do których się zwracają.

Polecamy pod rozwagę twórcom rankingu, a czytelnikom radzimy kupować prace Mirosława Bałki niezależnie od pozycji w rankingu. To i tak jeden z największych polskich artystów XXI wieku.

KOMPAS SZTUKI – PODSUMOWANIE ZA ROK 2011
(w nawiasie pozycja w ubiegłym roku)
1. Mirosław Bałka (1)
2. Jerzy Nowosielski (2)
3. Roman Opałka (6)
4. Alina Szapocznikow (4)
5. Magdalena Abakanowicz (8)
6. Wilhelm Sasnal (20)
7. Andrzej Wróblewski (7)
8. Tadeusz Kantor (3)
9. Władysław Strzemiński (17)
10. Wojciech Fangor (14)
11. Stefan Gierowski (10)
12. Henryk Stażewski (5)
13. Katarzyna Kozyra (18)
14. Tadeusz Brzozowski (46)
15. Zbigniew Libera(16)
16. Franciszek Starowieyski (40)
17. Leon Tarasewicz(13)
18. Jan Lebenstein (39)
19. Józef Robakowski (19)
20. Stanisław Fijałkowski (15)
Źródło: strona Kompasu Sztuki