Nie nazywał się Jan Karski i nie urodził się 24 kwietnia? 9 rzeczy, których być może nie wiesz o polskim bohaterze

W dniu, w którym tak dużo mówi się o dziedzictwie słynnego emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego, przypominamy kilka faktów dotyczących tej postaci, o których zapewne nie wszyscy mieli okazję słyszeć.

Zacznijmy od podstaw – Jan Karski nie jest prawdziwym nazwiskiem słynnego kuriera, który starał się poinformować zachodnich Aliantów o Holokauście. W rzeczywistości nazywał się on Jan Romuald Kozielewski. Nowe nazwisko-pseudonim przyjął w 1942 roku, wyruszając na swoją najważniejszą misję do Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Wcześniej działając w podziemiu używał także innych pseudonimów: „Witold”, „Piasecki”, „Kwaśniewski”, „Znamierowski”, „Kruszewski”, „Kucharski”.

24 IV 1914 i 24 VI 1914 – zapis tych dat wyglądają dość podobnie. Nietrudno więc było o pomyłkę, do której najprawdopodobniej doszło sto lat temu, gdy jakiś urzędnik (lub ksiądz?) uzupełniał dokumenty dotyczące nowonarodzonego Jana Romualda Kozielewskiego. Niestety, pomimo upływu stu lat, kontrowersje wokół faktycznej daty urodzin trwają i dziś.

Choć oficjalne uroczystości zawsze odbywają się w kwietniu, rodzina Karskiego zapewnia, że urodził się on w czerwcu. Jadwiga Lenoch-Bukowska, siostra stryjeczna Jana Karskiego, mówiła “Dziennikowi Wschodniemu”: – To był fakt w rodzinie powszechnie znany. Przedmiot rozmaitych żartów i dowcipów. Janek zawsze obchodził urodziny w Świętego Jana. Nie raz brałam w tym udział. Zawsze podawał prawdziwą datę urodzin – mówiła krewna Karskiego.

Karski po wojnie osiadł w USA. W 1952 roku obronił doktorat na Georgetown University, na którym wykładał aż do swojej śmierci. Wśród studentów, którzy uczęszczali na jego zajęcia o Europie Środkowo-Wschodniej, był Bill Clinton. W jednym z przemówień na Georgetown University prezydent USA wspominał Karskiego “jako wzór heroizmu, siły charakteru oraz bezkompromisowej charyzmy”.

– Pamiętam, że krew zaczęła sikać, potem coraz mniej, a potem skrzepła i zemdlałem – mówił Karski w wywiadzie-rzece z Maciejem Wierzyńskim, opowiadając o tym, jak w czerwcu 1940 na Słowacji wpadł w ręce Gestapo.
– Złamali mi żebra, złamali mi szczęki, wybili mi zęby. Bałem się, że wygadam. Ale ja jestem przezorny - opuszczając Nowy Sącz, do buta włożyłem zwyczajną żyletkę. Kiedy po kolejnym biciu przenieśli mnie do celi, gdy zapadła noc, zdjąłem but i zacząłem ciąć – opowiadał o tym, jak próbował podciąć sobie żyły. Przeżył i trafił do szpitala w Nowym Sączu.

Karski został oswobodzony ze szpitala przez oddział ZWZ. Wedle źródeł organizatorem akcji był Józef Cyrankiewicz – wówczas socjalista i działacz PPS–WRN, a w przyszłości komunistyczny premier, odpowiedzialny m.in. za krwawe stłumienie robotniczych wystąpień w Poznaniu w czerwcu 1956 r. W odwecie za akcję uwolnienia Karskiego Niemcy zabili 32 polskich zakładników...

Choć Karski dokonał w swoim życiu cudów odwagi, do końca swoich dni miał poczucie, że jego misja pozostała “niedokończona”. “Nie był dumny z wypełnionych misji. Dręczyło go – co potwierdzają ci, którzy go bliżej znali – poczucie winy, że zawiódł Żydów, którzy pokładali w jego misji tak wielkie nadzieje” – pisał we wspomnieniu o Karskim ks. Adam Boniecki.

– Byłem nikim. Byłem młodym człowiekiem. Anonimowym. Nie byłem przywódcą politycznym. Byłem kurierem jednej z wielu antyhitlerowskich organizacji w Europie – mówił o sobie po latach sam Karski.

Mimo że Karski miał ogromne zasługi w informowaniu emigracyjnego rządu o tym, co dzieje się w okupowanej Polsce, nigdy nie brał udziału w czynnej walce z bronią w ręku. Jako żołnierz w 1939 roku do radzieckiej niewoli dostał się nie oddając ani jednego strzału. – Proszę pana, ja całą wojnę przeżyłem i nie tylko, że nie walczyłem, ale nigdy Niemca w mundurze nie widziałem! – mówił w rozmowie z Wierzejskim, której fragment ukazał się w "Tygodniku Powszechnym".

Karski dobrze zdawał sobie sprawę ze zbrodniczego charakteru komunizmu: będąc krótko w radzieckiej niewoli nazywał swoich ciemiężycieli “bolszewicką bandą” i gdy nadarzyła się okazja, wystarał się o to, by w ramach wymiany jeńców trafić do niemieckiego obozu jenieckiego. Ale po latach mówił: “Przecież Rosjanie bardziej ucierpieli od komunizmu niż Polacy. Stalin urządził nam Katyń, ale Rosjanie mieli sto Katyniów”.

Karski, do dziś będący we wdzięcznej pamięci nie tylko Polaków, ale również Amerykanów i Żydów, został już kilkukrotnie upamiętniony – na przykład w Nowym Jorku skrzyżowanie Alei Madison i 37. Ulicy nazwano Jan Karski Corner. Co ciekawe, najchętniej bohatera upamiętniano stawiając mu monument w formie pomnika–ławki, na której siedzi sam Karski. Takie właśnie “ławeczki Karskiego” stoją w Nowym Jorku, Georgetown, Kielcach, Łodzi i Tel Awiwie.