Drzewa cedrowe. Gdzie rośnie cedr i jakie właściwości ma drewno?

Co to jest cedr?

Cedr to nazwa rodzaju drzew iglastych z rodziny sosnowatych obejmującego trzy gatunki. Historycznie najbardziej znanym z nich jest cedr libański (drzewo to znajduje się nawet na fladze tego bliskowschodniego kraju).

Pozostałe gatunki cedrów to cedr himalajski i cedr atlaski. Czasem dodatkowo wyróżnia się także cedr cypryjski.

Gdzie rosną drzewa cedrowe?

Cedry są drzewami górskimi, rosną na wysokości od 1100 do 3000 metrów nad poziomem morza, wywodzą się z bliskiego wschodu i obszaru morza śródziemnego.

W starożytności rosły między zachodnimi podnóżami Himalajów, w Pakistanie, Afganistanie i północno-zachodnich Indiach (cedr himalajski), poprzez Iran i tak zwany Lewant (region historyczny obejmujący dzisiejsze terytoria Syrii, Libanu, Jordanii, północnego Iraku, południowo-wschodniej Turcji, Izrael i Palestynę) oraz Kaukaz, aż do północnego wybrzeża Afryki, szczególnie w górach Atlas w Maroko (cedr atlaski).

Wyodrębniany czasem jako osobny gatunek cedr cypryjski rośnie głównie, bez niespodzianki, na Cyprze.

Drzewa cedrowe: charakterystyka

Cedr to wysokie, osiągające wysokość nawet 60 metrów (cedr libański) drzewa iglaste posiadające gruby pień (nawet do 3 m średnicy w przypadku cedrów himalajskich), poziomo rosnące konary, spłaszczony wierzchołek i charakterystyczne, okrągłe szyszki, przypominające ule pszczół.

Igiełki zbierają się w pęczki, podobnie jak w przypadku modrzewi, ale cedr jest rośliną wiecznozieloną. Igły cedrowe przybierają barwę od jaskrawozielonej do bladej, niebiesko-zielonej.

Drewno cedrowe: właściwości

Drewno cedrowe posiada intensywny, czerwono-brązowy kolor, jest wyjątkowo odporne na gnicie, lekkie i bardzo aromatyczne.

Do tego proste, szerokie pnie znakomicie nadają się na materiały konstrukcyjne. Z tego względu już w starożytności o cedrach mówiło się jako o Boskim Drzewie, a cywilizacja grecko-rzymska używała nazwy "cedr" (rzym. cedrus; gr. kedros) jako określenia wszelkich drzew iglastych.

Z drewna cedrowego budowano świątynie i pałace, sarkofagi egipskich faraonów, Wielką Świątynię w Jerozolimie, Świątynię Artemidy w Efezie (jeden z 7 cudów starożytnego świata) i, co bardzo istotne, okręty, w czym specjalizowali się Fenicjanie (o czym za chwilę).

Dodatkowo drewno i olejek cedrowy charakteryzują się unikatową właściwością: działają odstraszająco na ćmy i mole. Ta wyjątkowa cecha spowodowała, iż cedr wykorzystywany był (i do pewnego stopnia wciąż jest) do wykładania szaf i kufrów w celu zabezpieczenia przechowywanych w nich ubrań przed owadami.

Cedr w Polsce

Klimat Polski jest, niestety, raczej mało przyjazny dla drzew cedrowych, ale odpowiednie podgatunki, o ile dobrze się o nie zadba, są w stanie wytrwać w naszym kraju.

Cedr libański najlepiej znosi niskie temperatury, z którymi możemy mieć do czynienia w zimie, himalajski i atlaski są mniej mrozoodporne, szczególnie atlaski, ale, o ile posadzimy je w miejscu osłoniętym od wiatru i młode rośliny okryjemy na zimę, powinny z powodzeniem wzbogacić nasz ogród.

W przypadku cedru himalajskiego uważać zwłaszcza należy na wiosenne przymrozki, wyjątkowo niebezpieczne dla tego gatunku.

Warto tu zaznaczyć, iż cedry są też popularnymi roślinami wykorzystywanymi jako bonsai.

Drewno cedrowe: historia

Niezwykle cenione w starożytności, powszechnie wykorzystywane przez cały okres średniowiecza i oświecenia, a następnie używane przemysłowo w epoce industrialnej, drzewo cedrowe ma dramatycznie węższy zasięg dzikiego występowania.

Cedr był jednym z kluczowych elementów rozwoju i potęgi cywilizacji Fenickiej. Fenicjanie byli ludem semickim, podobnie jak Żydzi i Arabowie.

W starożytności stworzyli handlowe imperium, założyli liczne kolonie (w tym, między innymi Kartaginę i Barcelonę), rozprowadzili w całym regionie Morza Śródziemnego wynalazki takie jak pieniądz i pismo, zbijali fortunę na handlu drzewem cedrowym i tak zwaną purpurą tyryjską – barwnikiem dającym niezwykle żywy kolor, uzyskiwanym z pewnego gatunku morskich ślimaków.

Drzewa cedrowe, rosnące w wielkich lasach w górskich obszarach dzisiejszego Libanu i południowo-wschodniej Turcji, wykorzystywane były przez Fenicjan zarówno do budowy świątyń i pałaców, jak i okrętów handlowych przewożących w swych ładowniach deski i pnie cedrowe na sprzedaż w Egipcie, zachodniej Turcji czy Grecji.

Równocześnie Fenicjanie masowo eksportowali też drewno cedrowe do Mezopotamii (Irak) i potężnych cywilizacji tego regionu.

Nadmierna wycinka, szybki rozwój rolnictwa i osadnictwa i zmiany klimatyczne, zarówno naturalne, jak i wywołane przez rabunkową gospodarkę ludzką, doprowadziły do dramatycznego spadku areałów lasów cedrowych.

Ich transport z obszarów położonych coraz dalej od morza stawał się dla Fenicjan coraz bardziej nieopłacalny, a wywołane wycinkami pustynnienie doprowadziło do problemów w rolnictwem.

Równocześnie nadmierny połów szkarłatników, owych ślimaków, z których Fenicjanie pozyskiwali swój niezwykły barwnik, doprowadził gatunek na skraj wymarcia.

Potęga handlowa Fenicji chyliła się ku końcowi i wkrótce miała ona zostać zastąpiona przez Greków, własnych dziedziców z Kartaginy, a potem Imperium Romanum.

Wszystko z powodu nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych.

Historia ta zresztą wcale się na tym nie skończyła. Wraz z rozwojem technologicznym wycinka trudniej dostępnych lasów cedrowych stawała się ekonomicznie opłacalna.

Niszczenie tych drzew trwało w najlepsze aż do połowy XX wieku, a w niektórych regionach trwa nadal, tym bardziej, że w epoce przemysłowej, jak już pisaliśmy, drzewo cedrowe stało się popularnym elementem mebli, zwłaszcza szaf, a napędzany mechanizacją XIX-wieczny przemysł pochłaniał wcześniej niewyobrażalne wręcz ilości tego drewna.

Obecnie cedr atlaski ma status gatunku zagrożonego wyginięciem, a cedr libański status gatunku narażonego na wyginięcie.