Wyjaśniamy, czym jest afazja, na którą cierpi Bruce Willis. Czy można ją leczyć?

Na całym świecie - według Międzynarodowego Związku Afazji (Association Internationale Aphasie- AIA) - cierpi na tę dolegliwość więcej niż 5 milionów ludzi. Ostatnio o afazji zrobiło się głośno za sprawą Bruce'a Willisa. Aktor przez chorobę musiał zakończyć karierę.

Co istotne, afazja może mieć różnej przyczyny i objawy. Może wyglądać zupełnie inaczej u każdego. Mogą to być częste sytuacje, gdy po prostu "brakuje" odpowiedniego słowa po zupełny zanik mowy i rozumienia słów.

Mówienie czegoś innego niż to, co ma się na myśli, to dla ludzi z afazją codzienność.

Rodzaj afazji oraz to, jak jest ona poważna, zależą między innymi od lokalizacji urazu mózgu oraz od tego jak poważny jest ten uraz, od wcześniejszych umiejętności językowych, a nawet od charakteru danej osoby.

Niektóre osoby z afazją mogą rozumieć język doskonale, lecz mają problemy ze znalezieniem właściwych słów i konstruowaniem zdań. Z drugiej strony, inni mówią dużo, ale jest to mowa trudna albo nawet niemożliwa do zrozumienia. Te osoby mają też zazwyczaj problem z rozumieniem języka.

Należy też pamiętać, że ktoś, kto cierpi na afazję, ma zazwyczaj takie same zdolności intelektualne, jak przed jej wystąpieniem.

Afazja zaliczana jest do zaburzeń komunikacji językowej. Mogą one dotyczyć różnych aspektów mowy, czyli tworzenia, rozumienia czy odtwarzania. Objawy afazji mogą więc istotnie różnić się u poszczególnych osób. Wpływ na to może mieć rodzaj uszkodzenia mózgu, dynamika i etiologia choroby, ale też rozległość uszkodzenia mózgu.

Czym właściwie jest afazja?

To częściowa lub całkowita utrata umiejętności posługiwania się językiem, czyli systemem znaków i reguł gramatycznych, spowodowana uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych.

Afazja to utrata zdolności mowy u osoby, która do tej pory nie miała z nią problemów. U zdrowej osoby może też nagle wystąpić problem z pisaniem czy czytaniem i wtedy także mamy do czynienia z afazją.

Jak mówi w rozmowie z naTemat.pl dr Michał Sutkowski, co istotne, sama afazja to nie jednostka chorobowa, a grupa objawów, które wywoływane są jakimś uszkodzeniem mózgu lub ośrodkowego układu nerwowego.

Najczęstszą przyczyną - jak wyjaśnia - bywa udar mózgu lub jakiś uraz mózgu w wyniku wypadku, ale mogą być to też nowotwory, procesy zapalne, procesy neurodegeneracyjne, np. choroba Alzheimera czy uszkodzenia mózgu w wyniku zatrucia toksynami.

Jakie są rodzaje afazji?

Dr Michał Sutkowski podkreśla, że stosuje się kilka klasyfikacji afazji. Jednak podstawowy podział dzieli afazję na ruchową i czuciową.

Afazja ruchowa oznacza, że nie można mówić. Rozumie się słowa, wie się, co się chce powiedzieć, chciałoby się coś powiedzieć, ale nie można tego zrobić. Nie jest się w stanie wypowiedzieć słów i zdań.Dr Michał Sutkowskiprezes Warszawskich Lekarzy Rodzinnych

To utrata zdolności tworzenia mowy spontanicznej lub znaczne upośledzenie mówienia.

Charakteryzuje się zaburzeniami wszystkich form mowy ekspresyjnej: powtarzania, spontanicznego wypowiadania się, nazywania na głos.

Osoby z tą odmianą afazji są zazwyczaj świadome swoich trudności komunikacyjnych.

Często osoby takie są w stanie zrozumieć większość tego, co się do nich mówi. Jednak mają problemy, aby odnieść się do tego czy udzielić odpowiedzi.

Osoby z afazją ruchową mogą też ograniczyć mowę do kilku słów, pomijać przyimki, przedimki czy spójniki, mieszać konstrukcję zdań, mylić słowa i wstawiać inne podobne. Afazja ruchowa powoduje też, że mowa może nie być płynna, bo mówienie wymaga od chorego wysiłku i przerw.

Afazja czuciowa, czyli przypadkowe słowa

Drugim głównym rodzajem afazji, jest afazja czuciowa. Jak wyjaśnia dr M. Sutkowski, wówczas "mówi się, ale nie rozumie się tego, co się mówi".

Często taka osoba wypowiada słowa niezrozumiałe, używa słów niewłaściwych, w innym kontekście. Ten rodzaj afazji nazywany jest też afazją Wernickego (uszkodzeniu ulega obszar Wernickego, czyli część mózgu odpowiedzialna za rozumienie języka), sensoryczną lub receptywną.

To głównie zaburzenia rozumienia słyszanych wypowiedzi wynikające z braku możliwości różnicowania i utożsamiania dźwięków mowy.

Mowa w większości jest płynna, ale wypowiedzi pozbawione są sensu, bo stanowią zestawienie przypadkowych słów i wyrażeń. W wypowiedziach pojawiają się też neologizmy lub wymyślone słowa.

Osoby z tym rodzajem afazji często są nieświadome swoich błędów w wypowiadanych zdaniach. Dochodzą do tego również zaburzenia rozumienia języka mówionego, jak też trudności ze zrozumieniem tekstów pisanych oraz z pisaniem.

Inne rodzaje afazji

Według różnych klasyfikacji może być też afazja mieszana: ruchowo-czuciowa, gdy osoba chora ma problemy z mówieniem i rozumieniem mowy.

Kolejna odmiana to afazja nominalna (amnestyczna), gdy występują głównie problemy z nazywaniem i odnajdywaniem słów.

Można mówić też o przypadkach afazji globalnej, gdy dochodzi do całkowitej utraty zdolności mówienia i rozumienia.

Według innych klasyfikacji występuje też afazja przewodzenia, gdy głównym upośledzeniem jest niezdolność do powtarzania słów lub zwrotów. Chory rozumie komunikaty mówione i pisane, ma umiejętność czytania, pisania i mówienia, ale niekiedy pojawia się trudność w znalezieniu właściwych słów. To łagodna postać afazji.

Inną łagodną postacią jest afazja anomiczna, która charakteryzuje się częstym brakiem precyzyjnego znalezienia określeń na to, o czym dana osoba chce powiedzieć. Zdania są płynne, jednak zamiast precyzyjnie określających rzeczowników i czasowników pojawiają się słowa podstawowe, jak rzecz lub omówienia.

Leczenie i rokowania w afazji

W wypadku afazji nabytej, np. u pacjentów po udarze mózgu, oprócz leczenia farmakologicznego konieczna jest rehabilitacja i terapia logopedyczna lub neurologopedyczna.

Rozpoczęcie takiej rehabilitacji wymaga postawienie indywidualnej diagnozy i opracowania ścieżki terapii w zależności od przyczyn i rodzaju afazji, z uwzględnieniem stanu i możliwości chorego.

U większości pacjentów przynosi dobre efekty; poprawia się sposób wymowy, na nowo odbywa się nauka słów i ich sensu.

W niektórych przypadkach afazja potrafi cofnąć się samoistnie po pewnym czasie od udaru. Może też przejść w łagodniejszą formę.