Masz więcej niż 35 lat, ktoś w rodzinie chorował na jaskrę, chorujesz na cukrzycę, miewasz migreny, przeszedłeś uraz oka, cierpisz na krótkowzroczność, miewasz często zimne dłonie i stopy, masz za wysoki cholesterol, nadciśnienie lub zbyt niskie ciśnienie krwi? Koniecznie zbadaj oczy, bo to czynniki, które sprzyjają jaskrze, chorobie prowadzącej do ślepoty. Choruje na nią 750 tys. osób w Polsce. Prawie połowa z nich nie wie o tym.
Operacyjne leczenie jaskry. Jakub Orzechowski / Agencja Gazeta
– Jedna na sto osób po 40 roku życia ma szansę zachorować na jaskrę - chorobę, która nieleczona prowadzi do ślepoty. W Europie żyje 160 tys. osób, które straciły wzrok właśnie z powodu jaskry. Na świecie na tę chorobę cierpi 70 mln ludzi. Zapada na nią od 2,5 do 7,5 mln osób rocznie – mówiła dr hab. n. med. Anna Kamińska podczas konferencji prasowej w Warszawie. Liczba zdiagnozowanych przypadków jaskry wzrasta z wiekiem. Po 40-tce dotkniętych tą chorobą jest ok. 2-3 proc. populacji. Odsetek ten zależy od wieku i mieści się w przedziale od 0,5 proc. przed 50. rokiem życia. do 10 proc. po 80. urodzinach.
Można się zbadać za darmo, bez skierowania
W najbliższą sobotę 18 marca z okazji obchodów Światowego Tygodnia Jaskry odbędzie się ogólnopolska akcja bezpłatnych badań przesiewowych w kierunku jaskry, której inicjatorem i organizatorem jest Polskie Towarzystwo Okulistyczne (PTO). Tego dnia wszyscy ci, którzy nie odwiedzili okulisty od przynajmniej roku i nie chorują na jaskrę, będą mogli skorzystać z bezpłatnych badań okulistycznych oferowanych w ponad 60 ośrodkach w całym kraju. Lista placówek, które włączyły się do akcji, dostępna jest na stronie www.pto.com.pl
To kwestia ciśnienia
Jaskrą nazywana jest grupa chorób oka o charakterze chronicznym i postępującym, w których dochodzi do stopniowego niszczenia nerwu wzrokowego. Efektem jest ograniczenie pola widzenia i obniżenie ostrości wzroku. Jaskra jest drugą po zaćmie najczęstszą przyczyną ślepoty w krajach rozwiniętych, jednak zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia groźniejszą, ponieważ uszkodzenie nerwu wzrokowego jest nieodwracalne.
Istnieją 2 podstawowe odmiany jaskry o zbliżonym mechanizmie powstawania - jaskra otwartego kąta i jaskra zamykającego się kąta przesączania. Ciecz wodnista, która jest stale wytwarzana w oku i zapewnia prawidłowe jego funkcjonowanie, opuszcza gałkę oczną i dostaje się do krwiobiegu w miejscu nazywanym kątem przesączania. Jeżeli odpływ płynu jest blokowany, wzrasta ciśnienie wewnątrzgałkowe, co prowadzi do ucisku na nerw wzrokowy. W konsekwencji włókna nerwowe są niszczone, a nerw wzrokowy zanika, ograniczając pole widzenia i w końcowym etapie powodując ślepotę.
W jaskrze otwartego kąta przesączania odpływ cieczy wodnistej jest ograniczony. Ciśnienie wzrasta powoli, tym samym nerw wzrokowy jest niszczony stopniowo. Ta odmiana jaskry stanowi około 90 proc. przypadków w Europie. Zazwyczaj nie daje wyraźnych objawów. Okresowo mogą wystąpić bóle gałek ocznych, bóle głowy, zamazanie widzenia określane jako obraz "tęczowych kół" wokół źródeł światła. Objawy te często nie są kojarzone ze schorzeniem oczu.
Zdarza się również, że chorzy w zaawansowanym stadium jaskry zgłaszają się do okulisty w celu dobrania okularów, nieświadomi prawdziwej przyczyny trudności z widzeniem.
W przypadku jaskry zamykającego się kąta przesączania specyficzna budowa przedniej części oka powoduje, że odpływ cieczy wodnistej jest blokowany przez tęczówkę. Do zaburzenia może dojść np. w wyniku silnego stresu albo poszerzenia źrenicy. Wtedy w krótkim czasie mogą zanikać włókna nerwowe, powodując ślepotę. W jaskrze zamykającego się kąta możliwe jest wystąpienie silnych objawów bólowych głowy i oczu, przekrwienie gałek ocznych, nudności, wymiotów, pogorszenie widzenia, wrażenie "tęczowej poświaty". Z powodu wzrostu ciśnienia gałki oczne są twarde jak kamień. Taki stan wymaga natychmiastowej interwencji lekarza.
Nieświadomość choroby wynika ze stopniowego rozwoju i braku wyraźnych objawów, np. bólowych. Początkowe uszkodzenie wzroku może być kompensowane przez drugie oko lub ośrodkowy układ nerwowy. Dopiero przy utracie znacznej części komórek zwojowych uszczerbek jest zauważany przez chorych, jednak często jest już za późno by zachować wzrok. Około 70 proc. przypadków jaskry jest wykrywana zbyt późno, by uratować widzenie, nawet przy intensywnym leczeniu.
Grupy ryzyka
O prawdopodobieństwie wystąpienia jaskry decyduje wiele czynników. Występowanie choroby wśród najbliższych członków rodziny zwiększa ryzyko zachorowania nawet 8-krotnie.
Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby w jaskrze z otwartym kątem przesączania:
- dziedziczność - podwyższony poziom ciśnienia w oku - krótkowzroczność - cienkie rogówki - wiek po 35 r.ż. - zaburzenia gospodarki tłuszczowej (hipercholesterolemia i hiperlipidemia) - niskie ciśnienie ogólne krwi lub zbyt intensywnie leczone nadciśnienie krwi - objawy naczyniowo-skurczowe (zimne stopy i dłonie) - cukrzyca - migreny - stres
Badaj się!
Badanie w kierunku jaskry należy wykonać co 2 lata, a w przypadku osób z grupy podwyższonego ryzyka co 6-12 miesięcy.
Etiologia jaskry jest wieloczynnikowa, jednak podstawowym wskaźnikiem określającym ryzyko zachorowania jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe. Średnia jego wartość (IOP) wynosi 16 ± 3 mmHg. Ciśnienie powyżej 21 mmHg jest uznawane za podwyższone. Im wyższe ciśnienie wewnątrzgałkowe, tym wyższe jest prawdopodobieństwo wystąpienia jaskry. Ponadto obecność dużych wahań ciśnienia sprzyja postępowi choroby.
Badania w diagnostyce jaskry
Stereoskopowa ocena tarczy n. II - podstawową metodą obrazowania tarczy nerwu wzrokowego jest oftalmoskopia, która służy ocenie ewentualnych jego ubytków. Lekarz bada kształt tarczy, zagłębienia, proporcje ich wielkości i symetrię Tonometria - pomiar ciśnienia wewnątrz gałki ocznej Pachymetria - pomiar grubości rogówki w jej centrum Gonioskopia - metoda badania kąta przesączania przy pomocy gonioskopu (specjalnej soczewki). Pozwala ocenić czy kąt przesączania jest otwarty i szeroki czy też wąski i zamknięty, a także wskazuje ilość barwnika w kącie Perymetria - jest jednym z podstawowych badań czynnościowych funkcji widzenia, wskazuje ewentualne ubytki w polu widzenia spowodowane jaskrą (ograniczenie pola widzenia, mroczki)
Celem leczenia jest zatrzymanie postępu choroby. Podstawową metodą terapii jest obniżanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i tym samym zatrzymanie procesu uszkadzania nerwu wzrokowego za pomocą leczenia zachowawczego.
Zazwyczaj pacjenci, którzy poddają się leczeniu są w stanie zachować wzrok na funkcjonalnym poziomie do końca życia.
Terapia głównie opiera się o leki w postaci kropli obniżających wartość ciśnienia wewnątrzgałkowego. W przypadku gdy leczenie zachowawcze nie przynosi efektu w postaci zahamowania progresji degeneracji nerwu wzrokowego, należy przejść do leczenia operacyjnego. W Polsce wykonuje się tylko 5 tys. operacji w ciągu roku. Dotyczy to zaledwie ok. 1 proc. osób chorych na jaskrę.
Kierownik Kliniki Okulistyki Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego SPSK im. prof. dr W. Orłowskiego w Warszawie, konsultant wojewódzki w dziedzinie okulistyki, prezes Polskiego Towarzystwa Okulistycznego
Około 70 procent przypadków jaskry w naszym kraju jest wykrywana zbyt późno, by uratować widzenie, nawet przy intensywnym leczeniu. Polacy nie badają profilaktycznie swojego wzroku mimo, że jest to jeden z najważniejszych zmysłów. Trafiają do okulisty dopiero wtedy, gdy zauważą objawy w postaci ograniczenia pola widzenia. Chcemy to zmienić. Stąd pomysł na akcję ogólnopolskich bezpłatnych badań przesiewowych.
Prof. dr hab. n. med. Iwona Grabska-Liberek