Potop, Targowica i goralenvolk. Kim byli zdrajcy, którzy nie wahali się szkodzić Polsce?

Nie oczekujmy jednak dziś od parlamentarzystów takich poświęceń, do jakich zdolny był poseł ziemi nowogródzkiej Tadeusz Rejtan – niezależnie od tego, ile w jego czynach romantycznej legendy. Z obrazu Jana Matejki "przemawia" do nas leżący szlachcic w rozdartej koszuli, protestujący przeciw pierwszemu rozbiorowi kraju. Któż nad nim stoi? Ludzie, którzy są po dziś dzień synonimem działania na szkodę ojczyzny.

Antybohaterów uwiecznił XIX-wieczny mistrz pędzla w kontekście wydarzeń, do których doszło dwie dekady wcześniej. Między innymi Stanisław Szczęsny Potocki i Franciszek Ksawery Branicki patrzą na leżącego w progu Rejtana, który chce zapobiec podpisaniu traktatu rozbiorowego. Obaj w 1792 roku przystąpili do konfederacji. Obok nich jedenastu innych magnatów zabiegało o rosyjską pomoc. Wśród nich m.in. Seweryn Rzewuski, kolejny zdrajca, którego nazwisko kojarzy się wyłącznie z czynami niechlubnymi.

Z czasem inni wpływowi poparli magnatów. Także ludzie Kościoła – do Targowicy przystępowali biskupi i prymas Michał Jerzy Poniatowski. Do poparcia targowiczan przekonywał króla także... Hugo Kołłątaj. – Dziś jeszcze, Miłościwy Panie, przystąpić potrzeba do konfederacji targowickiej, nie jutro; każdy moment jest drogi, bo krew Polaków go oblewa – zwrócił się do Stanisława Augusta Poniatowski ksiądz i czołowy oświeceniowy publicysta. W końcu władca uległ rosyjskim bagnetom. Doprawdy tragiczny był to król – przeżył upadek państwa, którym rządził. Niektórzy i w nim widzą zdrajcę.

Od Targowicy minęły dwa lata, drugi rozbiór stał się faktem, ale lud warszawski nie zapomniał o tych, którzy chcieli widzieć Rosjan na polskiej ziemi. W 1794 roku wybuchła insurekcja pod przewodnictwem Naczelnika Tadeusza Kościuszki – powstały warunki ku temu, aby rozliczyć się z targowiczanami. W Warszawie na szubienicach zawiśli biskupi, hetmani i inni. Tych, których akurat w mieście nie było, skazano na śmierć przez powieszenie. Wyroki wykonano publicznie... na obrazach.

Dzieje polskiej zdrady są jednak dużo starsze niż Targowica. Gdy w 1655 roku Szwedzi najechali nasz kraj, niektórzy ślubowali wierność obcemu władcy. Z różnych względów – dla zysku czy bezpieczeństwa; faktem jest jednak, że zdradzili. Przynajmniej rządzącego wówczas Jana Kazimierza.

Tak z kolei pisano o Radziejowskim, podkanclerzym koronnym, który swego czasu uciekł do Szwecji, gdzie knuł intrygi przeciw Rzeczypospolitej, a w chwili obcej agresji, stał twardo po stronie władcy z dynastii Wazów. Później popadł w królewską niełaskę, ale i tak zapamiętano go jako zdrajcę. Był więziony przez Szwedów, po czym... doczekał się rehabilitacji. Przywrócony do łask przez Jana Kazimierza, zmarł najprawdopodobniej wskutek choroby w czasie poselstwa do Turcji. Szczęśliwie uniknął haniebnej śmierci, przewidzianej dla zdrajców.

Inni współpracownicy okupantów unikali sprawiedliwości i jeszcze długo po wojnie żyli dostatnio. Przykładem była Blanka Kaczorowska i jej mąż Ludwik Kalkstein – agenci Gestapo, którzy "sypali" na potęgę, czym przyczyniali się do utraty zdrowia lub życia przez dziesiątki ludzi, członków konspiracji. W czerwcu 1943 roku w ręce Gestapo wpadł też komendant AK gen. Stefan Grot-Rowecki.

Doprawdy zgrana była to para. Do czasu, bowiem w 1945 roku Kaczorowska i Kalkstein wzięli rozwód. Oboje byli przez jakiś czas więźniami w Polsce Ludowej; później Kaczorowska poszła na współpracę z SB. Widocznie miała uległość we krwi. Zmarła we Francji stosunkowo niedawno, bo prawdopodobnie w 2004 roku. Dziesięć lat wcześniej, w Niemczech, ostatnich dni dożył Kalkstein.

– Mój drogi przyjacielu, dwadzieścia lat jęczeliśmy pod polskim panowaniem, a teraz wracamy pod skrzydła wielkiego narodu niemieckiego – mówił Krzeptowski do Hansa Franka, "władcy" Generalnego Gubernatorstwa rezydującego na Wawelu, który w listopadzie 1939 roku przyjechał z wizytą do Zakopanego. Góral miał w tym swój interes.

Współpraca z Niemcami otworzyła Krzeptowskiemu drzwi do kariery urzędniczej. Ale honory przeminęły wraz z postępującą klęską Niemiec w wojnie. Zdrajca musiał ukrywać się w górach, ale długo nie przetrwał. W końcu i do niego dotarła świadomość, że przegrał życie. Chciał nawet wstąpić do słowackiej partyzantki, jednak bezskutecznie. W końcu wpadł w ręce żołnierzy z oddziału AK „Kurniawa”. W styczniu 1945 roku zawisł na jednym ze świerków w Zakopanem. Ku przestrodze.

***

Dziś o zdradzie się mówi ot tak, często bez zastanowienia, zdrajców widzi się w tych, którzy mają odmienne poglądy, nie przystają do pewnej wizji państwa. Najłatwiej nazwać to po prostu Targowicą...