Ogólnopolski Strajk Kobiet wyklucza możliwość gwałtu na mężczyźnie? "To wersja robocza"

Te ostatnie były następstwem decyzji Trybunału Konstytucyjnego z 22 października, uznającej aborcję z przyczyn embriopatologicznych za niezgodną z prawem. Już 1 listopada OSK powołał Radę Konsultacyjną mającą za zadanie pomagać w tworzeniu postulatów Strajku.

Po niespełna dwóch miesiącach postulaty nieco się zmieniły. Ogólnopolski Strajk Kobiet wycofał się nawet z żądania swobodnego dostępu do aborcji, tłumacząc, że "zajmuje się problemami, które już teraz można rozwiązać", co nie znaczy, że liberalizacji ustawy aborcyjnej nie popiera.

Nie trzeba być magistrem prawa, żeby zauważyć, że definicja wyklucza możliwość przymuszenia do stosunku mężczyzny przez kobietę (no chyba, że mowa o "penetracji przedmiotem").

Obecnie w polskim prawie definicja gwałtu nie istnieje. Kodeks karny mówi o "obcowaniu płciowym lub innej czynności seksualnej" do której dochodzi w wyniku przemocy, groźby karalnej bądź podstępu. To jedynie przesłanki służące do stwierdzenia gwałtu. Co ciekawe, przesłanki znacznie szersze niż w przypadku definicji proponowanej przez OSK.

O to, czy w ogóle potrzebujemy definicji gwałtu pytam Kamilę Ferenc – prawniczkę z fundacją Przeciw Kulturze Gwałtu.

– Jako że w kodeksie mowa o przemocy, groźbie karalnej lub podstępie, organy ścigania szukają dowodu na to, czy któraś z tych trzech okoliczności miała miejsce. Aż nazbyt często skupiają na ustaleniu, czy osoba, która doświadczyła przemocy seksualnej się opierała, a czasem nawet, czy opierała się "wystarczająco stanowczo".

Tymczasem w wielu przypadkach tego zewnętrznego oporu nie ma, już choćby dlatego, że ofiara boi się, że zostanie zamordowana przez swojego oprawcę. Przyczyn jest jednak znacznie więcej.

Kamila Ferenc: Kilka tygodni temu w sądzie apelacyjnym we Wrocławiu zapadł wyrok, w którego uzasadnieniu sąd stwierdził, że gwałtu nie było, bo ofiara nie krzyczała, mimo że w pobliżu byli ludzie. Z doniesień medialnych wynika, że zaatakował ją nie obcy człowiek, ale własny kuzyn. Nie miała pojęcia, co robić, była sparaliżowana, niezdolna do reakcji. Nie znaczy to, że do zgwałcenia nie doszło. Akta sprawy bada obecnie Rzecznik Praw Obywatelskich. Podobnych sytuacji jest wiele.

– W sprawach o gwałt powinno się w pierwszej kolejności ustalać, czy dana osoba miała możliwość wyrażenia świadomej zgody, a nie "czy wierzgała i jak mocno". Jeśli ktoś jest nieprzytomny lub np. bardzo pijany, oczywistym jest, że zgody wyrazić nie jest w stanie. Konwencja Stambulska skupia się w tej kwestii właśnie na świadomej zgodzie. Co prawda Polska ratyfikowała Konwencję w 2015, ale w naszym prawodawstwie wciąż brakuje stosownego przepisu. Zamiast skupiać się na konsensualności zbliżenia, w sądach szuka się przejawów oporu, jak gdyby to gwałciciel był potencjalną ofiarą osoby, którą wykorzystał – wyjaśnia prawniczka.

Jak ma się do tego postulat Ogólnopolskiego Strajku Kobiet? Proponowana definicja gwałtu podkreśla co prawda brak zgody, ale jednocześnie ogranicza go wyłącznie do penetracji.

Tymczasem w Konwencji o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, na którą powołuje się na Loomio OSK, mowa także o "innych czynnościach o charakterze seksualnym", jak również o doprowadzaniu drugiej osoby do podjęcia czynności seksualnej wobec osoby trzeciej. Mianownikiem wspólnym dla wszystkich trzech punktów z Konwencji Stambulskiej jest tu brak zgody.

Trudno przypuszczać, żeby Ogólnopolski Strajk Kobiet świadomie zawęził przesłanki do stwierdzenia gwałtu. Co zatem poszło nie tak?

Kamila Ferenc: Postulat to fragment artykułu 36. Konwencji Stambulskiej w tłumaczeniu zleconym przez KPRM. Tyle że z punktów a, b i c definiujących gwałt przytoczono wyłącznie ten pierwszy mówiący o penetracji.

Beata Pożarycka-Pamuła, z wykształcenia prawniczka, działa w Radzie Konsultacyjnej OSK w zespole ds. praw kobiet i wskazuje na ten sam problem, co Ferenc. Przesłanki dotyczące gwałtu obecne w polskim kodeksie karnym są często krzywdzące dla poszkodowanych.

– Powinniśmy używać raczej tego pierwszego określenia, choćby dlatego, żeby uświadamiać społeczeństwo, co jest czynem karalnym. "Gwałt" jest kojarzony z nagłą, niespodziewaną napaścią, tymczasem w bardzo wielu przypadkach oprawcą jest znajomy, partner lub członek rodziny. Dynamika tego typu aktu przemocy często przebiega zupełnie inaczej niż w przypadku napaści przez obcą osobę. Nie znaczy to, że nie mamy do czynienia z przestępstwem. Konwencja Stambulska słusznie wskazuje, że gwałt jest brakiem zgody na czynności seksualne, a nie zbliżeniem poprzedzonym walką z oprawcą –wyjaśnia Pożarycka-Pamuła.

Dopytuję, dlaczego proponowana przez OSK definicja gwałtu, poddana konsultacjom na Loomio, ogranicza się wyłącznie do penetracji, bez wzmianki o tzw. innych czynnościach seksualnych.

Pożarycka-Pamuła jest trochę zdziwiona, po czym wyjaśnia, że to dopiero robocza faza projektu poddana dyskusji. Zapewnia, że Rada Konsultacyjna OSK wciąż pracuje nad ostateczną wersją tej definicji. Ma zostać rozszerzona, zgodnie ze zgłoszonymi uwagami, na podstawie zapisów Konwencji Stambulskiej.

Wychodzi więc na to, że całe zamieszanie wokół domniemanej mizoandrii Ogólnopolskiego Strajku Kobiet to tylko klasyczne, szekspirowskie "Wiele hałasu o nic". Ot, ktoś nie dopilnował prawidłowej publikacji postulatu na Loomio.

Morały w tej historii są co najmniej dwa. Przede wszystkim to okazja do uświadomienia sobie, jak wygląda (poszlakowa) definicja gwałtu w polskim prawie. Żeby dojść ewentualnej sprawiedliwości w sądzie, trzeba gwałciciela poranić, nawet gdy przystawia nam nóż do gardła. Koniec końców może powiedzieć, że nie przystawiał. Ślady walki to co innego.

Z drugiej strony może oduczymy się pochopnego oceniania działań oddolnych ruchów społecznych, do których należy Ogólnopolski Strajk Kobiet. Od zrywu społecznego nad którym trzeba jakoś zapanować do wejścia w politykę wiedzie droga może niekoniecznie długa, ale z pewnością wyboista. Wybrakowana propozycja definicji gwałtu to po prostu jedno z nieuniknionych w tego typu procesie potknięć.