Współcześni potomkowie arystokratów. Łączą ich: patriotyczne wychowanie, wspólne biznesy i śluby

Historia rodu polskich Habsburgów, którego ostatnia potomkini księżna Maria Krystyna Habsburg zmarła w Żywcu, wywołała ogromne zainteresowanie naszych czytelników.

Marcin K. Schirmer: Współcześnie nie ma arystokracji jako stanu, grupy społecznej, tak jak to było kiedyś. Ale oczywiście nadal żyją przedstawiciele rodzin arystokratycznych. Mieszkają w Polsce i poza jej granicami. Nadal mają poczucie wspólnoty, utrzymują kontakty, znają historie swoich przodków. Co ciekawe, jak spotka się dwóch przedstawicieli rodów arystokratycznych i nawet się nie znają, to mogą na podstawie znajomości historii genealogii danej rodziny ustalić, kim był czyjś dziadek i ojciec i w ten sposób dojść do tego, jaki jest ich stopień spowinowacenia.

Polska arystokracja żyje w większości na emigracji?

Potoccy, Radziwiłłowie, Czartoryscy i Zamoyscy.

W Polsce za ośrodek skupiający najwięcej arystokratów uchodzi Kraków.

Tak się potocznie uważa i tak rzeczywiście jest. Kraków nie był w czasie II wojny światowej zniszczony tak, jak Warszawa. Nie było tam też nacjonalizacji mienia, nie obowiązywał dekret Bieruta, tak jak w stolicy, na podstawie którego znacjonalizowano nieruchomości miejskie należące do arystokracji. Jeśli nawet znacjonalizowano nieruchomości rodzin galicyjskich i małopolskich w Krakowie, to było to tylko czasowe. Później je odzyskiwali, więc Kraków automatycznie stał się taką bazą do powrotów.

Wielu przedstawicieli tych rodzin walczy o odzyskanie utraconych majątków, ale bez większego powodzenia.

To rzeczywiście spory problem. W 1945 roku wydano dekret, na podstawie którego znacjonalizowano majątki. Dekret Bieruta objął nieruchomości warszawskie. Rodziny potraciły również udziały w fabrykach, lub całe fabryki, jeśli byli ich właścicielami. Po 1989 roku nie udało się przeprowadzić ustawy reprywatyzacyjnej, tak jak zrobiono to w innych krajach. U nas odzyskanie tej własności możliwe jest tylko na drodze sądowej. Trzeba udowodnić, że przejęcie było niezgodne z dekretem. To bardzo trudne. To w końcu procesowanie się z państwem.

Ile majątków udało się odzyskać?

Można policzyć na palcach jednej ręki nieruchomości, które zostały zwrócone. Zabierano nie tylko siedzibę –€“ dwór, pałac, kamienicę, ale również ziemię. Nie ma szansy na odzyskanie ziemi, chyba, że ktoś ją odkupi od państwa. Niektórzy decydują się również na odkupienie np. od gmin pałaców i dworów należących kiedyś do rodzin. 

Czy to prawda, że do Polski wraca szczególnie młode pokolenie arystokracji?

Czytaj również: W poszukiwaniu przodków. Polacy coraz chętniej budują internetowe drzewa genealogiczne

O tego ducha historycznego arystokraci szczególnie zabiegają.

Jeśli możemy mówić, że coś wyróżnia tych młodych Polaków, to właśnie przywiązanie do tradycji i rodzinnej historii. Doskonale orientują się w historii rodu. Nawet bardzo młode osoby mają świetne pojęcie o koligacjach rodzinnych. Dla nas znajomość historii pradziadków jest godna pochwały, dla nich odnoszenie się do XV-XVI wieku jest zupełnie normalne. Faktem jest, że mają łatwiejsze badanie historyczne z uwagi na nazwisko pojawiające się w historii, ale jest to również siła tradycji. Są dumni, że przynależą do elitarnej grupy.

O tej elitarności przypominają podczas Balu Debiutantów?

Czasy się nieco zmieniły. Bal Debiutantów jest kontynuacją tradycji i ma charakter elitarny, ale zmienił nieco charakter. Oprócz arystokracji biorą w nim udział również przedstawiciele świata biznesu, administracji. To próba połączenia historii ze współczesnością.

To wszystkie uroczystości o charakterze rodzinnym –€“ rodowe śluby, ale również pogrzeby i chrzty. Przede wszystkim huczne są śluby. To cecha charakterystyczna arystokracji. Na ślub zaprasza się kilkuset gości, wśród nich oczywiście większość stanowią rodziny arystokratyczne. Są też bardziej formalne imprezy. Co roku w Warszawie odbywa się karnawałowy bal rodziny Czartoryskich, w którym nie uczestniczą oczywiście jedynie Czartoryscy, ale też znajomi znajomych.

Jest kilka organizacji, które historycznie grupują arystokrację i szlachtę. Wspomniany przez panią Związek Szlachty Polskiej jest jednym z największych. Trzeba mieć udowodnione korzenie szlacheckie, żeby do niego należeć. Drugim jest Polskie Towarzystwo Ziemiańskie, w którym działam. W tym przypadku przodkowie musieli posiadać majątki ziemskie. Jest jeszcze Stowarzyszenie Potomków Sejmu Wielkiego i Kawalerowie Maltańscy.

Kiedyś za ślub z osobą spoza rodzin arystokratycznych groził ostracyzm. Dziś już tak oczywiście nie jest. Sporo jest związków, gdzie jeden z małżonków jest spoza arystokracji, ale często słyszy się również o małżeństwie, które łączą dwa rody. Te rodziny znają się bardzo często od dziecka, dorastają często razem, więc czasem znajomość i przyjaźń przeradza się w miłość. Dla mnie ciekawe jest, jak arystokracja ma przetrwać, skoro coraz częściej zawierane są śluby z osobami spoza tego kręgu. Z drugiej strony, osoby, które wchodzą do rodziny bardzo szybko się z nią utożsamiają.

W swojej książce opisał pan kilkanaście rodów m.in. Branicckich, Czartoryskich, Lubomirskich, Radziwiłłów, Zamoyskich i Tyszkiewiczów. To te, które odegrały najważniejszą rolę w naszej historii?