• Od kilkudziesięciu godzin jest niespokojnie na granicy serbsko–kosowskiej
• W internecie pojawiły się nagrania dokumentujące odgłosy wystrzałów i syren alarmowych
• NATO oświadczyło, że jest gotowe do ewentualnej interwencji

Czym jest Kosowo?

Dla Kosowian – ich państwem. Dla Serbów – częścią Serbii.

Kosowo (właściwie Republika Kosowa) to "częściowo uznawane" państwo leżące na południu Bałkanów, od północy i wschodu graniczące z Serbią, od południa z Macedonią Północną i Albanią, a od zachodu z Czarnogórą.

Dlaczego "częściowo uznawane"? Chodzi o to, że część krajów uznaje Kosowo za niepodległe państwo, a część nie. Polska, podobnie jak większość członków Unii Europejskiej, uważa Kosowo za odrębne i suwerenne państwo. Serbia, Rosja, ale też na przykład Ukraina czy Hiszpania, już nie. Według nich jest ono autonomiczną, ale integralną częścią Serbii.

Kiedy Kosowo ogłosiło niepodległość?

Republika Kosowa ogłosiła niepodległość 17 lutego 2018 roku, jest więc najmłodszym państwem w Europie i jednym z najmłodszych na świecie. Serbia nigdy nie uznała niepodległości Kosowa.

Jaka jest stolica Kosowa?

Stolicą Kosowa jest Prisztina, największe miasto tego kraju, liczące ponad 200 tys. mieszkańców.

Kim są Kosowianie?

Kosowo liczy 1,74 mln mieszkańców. Społeczeństwo Kosowa nie jest jednorodne etnicznie. Znacząca większość Kosowian to Albańczycy (88 proc.). Serbowie stanowią 7 proc. populacji. Na pozostałe 5 proc. składają się Bośniacy, Gorańcy, Romowie, Turcy, Aszkali, Bałkańscy Egipcjanie i Kosowcy Chorwaci.

Albańczycy, w przeciwieństwie do Serbów, nie są ludem słowiańskim.

Jaka jest dominująca religia w Kosowie?

Republika Kosowa jest państwem świeckim, zatem nie ma oficjalnej religii państwowej. Konstytucja Kosowa gwarantuje pełną swobodę wyznania – lub jego braku. Kosowo jest uznawane za najbardziej zsekularyzowany kraj w Europie południowo-wschodniej.

95,6 proc. społeczeństwa deklaruje się jako muzułmanie. Katolicy stanowią nieco ponad 2 proc. populacji, zaś prawosławni to ok. 1,5 proc. Warto zaznaczyć, że wielu mieszkających w Kosowie Serbów zbojkotowało spis powszechny, z którego pochodzą te dane. Serbowie to w większości wyznawcy prawosławia.

Konflikt Serbia - Kosowo w 2022 roku. O co chodzi?

Bezpośrednia przyczyna napięcia między Serbami a Kosowianami jest bardzo prozaiczna: Kosowo chce, by osoby wjeżdżające samochodem do kraju posiadały specjalny dokument, coś w stylu lokalnej rejestracji. Nowe przepisy oburzyły Serbów, którzy nie chcą wypełniać tego obowiązku. Stąd protesty na przejściach granicznych i blokady drogowe.

A jaka jest prawdziwa przyczyna konfliktu Serbia – Kosowo?

Najkrócej? To skomplikowane. Nieco dłużej? Między Kosowianami a Serbami jest kilkaset lat trudnej, często krwawej historii, podlanej religijnym i nacjonalistycznym sosem. Przypomnijmy: Kosowianie to w przeważającej części muzułmanie, a Serbowie zazwyczaj wyznają chrześcijaństwo (prawosławie).

W jakim państwie leżało Kosowo do czasu ogłoszenia niepodległości (2018)?

To zależy. W największym skrócie podczas ostatnich 100 lat wyglądało to następująco:

• od 1918 roku Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (nazywane od 1929 roku Królestwem Jugosławii)
• 1945–1991/2 Federacyjna Ludowa Republika Jugosławii (nazywana od 1963 roku Socjalistyczną Federacyjną Republiką Jugosławii)
• 1991/2 – 2003 Federacyjna Republika Jugosławii
• 2003 - 2006 Federacyjna Republika Serbii i Czarnogóry
• 2006- 2018 Republika Serbii

Jak wyglądała sytuacja Kosowa w XIX wieku?

O panowanie nad Kosowem walczyli zarówno Albańczycy, jak i Serbowie. Obie strony uważały, że to część ich państwa.

A jeszcze wcześniej?

Także się kotłowało. Pod panowaniem tureckiego Imperium Osmańskiego muzułmańskim w większości Albańczykom (w tym Kosowianom) żyło się lepiej niż prawosławnym Serbom. Serbowie pałali niechęcią do Albańczyków – uważali ich za przedstawicieli muzułmańskich najeźdźców.

Dlaczego Kosowo jest tak ważne dla Serbów?

Kosowo jest kulturowo niezwykłym miejscem dla serbskich nacjonalistów. W dużym uproszczeniu można je porównać do bałkańskiej Jerozolimy.

W średniowieczu pełniło ono kluczową rolę w formowaniu się państwa serbskiego. To właśnie tu doszło do kluczowych dla serbskiego mitu narodowego bitew z Turkami, które "uświęciły męczeństwem" naród serbski.

Co to jest mit kosowski, który tworzy tożsamość Serbów?

Tak zwany mit kosowski jest jedną z kluczowych narracji tworzących serbską tożsamość narodową. Dlatego nazywają Kosowo "serbską Golgotą".

Według legendy serbski car Lazar w noc przed bitwą został nawiedzony przez anioła, który zaoferował mu wybór: Lazar mógł wygrać bitwę z Turkami i stworzyć wielkie królestwo na ziemi, lub zginąć i utracić serbską państwowość, ale uzyskać status narodu wybranego, który stworzy wieczne królestwo niebieskie.

Lazar bitwę przegrał, poległ, a Serbia upadła siedemdziesiąt lat później, więc nietrudno zgadnąć, co według mitu wybrał jeden z najważniejszych męczenników kościoła serbskiego. Ta legendarna umowa z niebiosami jest jedną z przyczyn, dla których Serbowie przez stulecia mawiali, że prędzej wszyscy zginą, niż opuszczą ziemię kosowską.

To wyjątkowe znaczenie Kosowa dla mitologii ludowej i religijnej Serbii na wieki naznaczyło linie konfliktu etnicznych Serbów z Bośniakami i Albańczykami, czyli ludami walczącymi na Kosowym Polu po przeciwnej stronie. Mit kosowski do dziś jest jednym z kluczowych elementów konfliktu serbsko-kosowskiego.

Najnowsza historia Kosowa: Wojna w Jugosławii

W Kosowie zawrzało w 1989 roku, gdy Slobodan Miloszević, serbski prezydent, zaczął odzierać region z gwarantowanej konstytucyjnie autonomii i dyrygować prześladowaniami albańskich muzułmanów. Kosowianie zareagowali obywatelskim nieposłuszeństwem i zaczęli tworzyć alternatywne instytucje państwowe.

Nacjonalistyczny kurs Miloszevicia spotkał się ze zdecydowaną reakcją Chorwatów i Słoweńców. Po kryzysie w roku 1990 państwa członkowskie Jugosławii zorganizowały otwarte wybory, w których partie komunistyczne poniosły klęskę, przegrywając z nacjonalistami obiecującymi zadbać o interesy każdego z narodów Jugosławii kosztem całego, zdominowanego przez Serbów, państwa.

Zarzewiem wojny w Jugosławii okazał się konflikt chorwacko-serbski. W latach 1990-1991 dochodziło do licznych protestów i starć, często brutalnie tłumionych przez policję lub wojsko.

25 czerwca 1991 roku Słowenia i Chorwacja ogłosiły niepodległość, czego skutkiem był wybuch wojny w Jugosławii, jako że Serbowie nie zamierzali wypuścić secesjonistów bez walki.

Wojny Serbii z Chorwacją i Słowenią były relatywnie krótkie, choć brutalne, zwłaszcza po stronie Chorwacji, która do dziś nie rozliczyła się w pełni ze swoich zbrodni wojennych.

W styczniu 1992 roku, w ruchu wyprzedzającym, bośniaccy Serbowie ogłosili, że na terenie Bośni i Hercegowiny powstała ich niepodległa republika Srpska. Tymczasem formalne (bośniackie) władze regionu ogłosiły referendum niepodległościowe, zbojkotowane przez Serbów, w którym za oderwaniem się od Serbii opowiedziało się 99 proc. głosujących.

3 marca Bośnia ogłosiła niepodległość. Serbia niezwłocznie uznała wówczas republikę Srpską, podczas gdy Chorwacja wsparła Bośniaków. Tym samym rozpętała się główna faza wojny w Jugosławii: wojna bośniacka.

Wojna bośniacka zapisała się w historii jako koszmar masakr i czystek etnicznych, oraz masowych gwałtów prawosławnych Serbów na muzułmańskich Bośniaczkach. Wielu zleceniodawców i sprawców tych zbrodni nie odpowiedziało za nie po dziś dzień – przez "swoich" uważani są za bohaterów. Sam Slobodan Miloszević zmarł w trakcie procesu w międzynarodowym trybunale w Hadze w 2006 roku.

Początkiem końca wojny w Bośni był moment, gdy w 1994 roku Serbowie zestrzelili nad regionem samolot NATO, który egzekwował zakaz lotów ustanowiony przez ONZ. Sojusz Północnoatlantycki odpowiedział masowym bombardowaniem terytorium Serbii, by uniemożliwić jej kontynuację wojny.

Konflikt został zakończony układem w Dayton w roku 1995, choć napięcia, które doprowadziły do wojny, nie zniknęły.

Wojna w Kosowie (1998-1999)

Wbrew nadziejom Kosowian, układ w Dayton nie poruszał kwestii niepodległości Kosowa i nie zapewniał rozwiązania lokalnych konfliktów. W efekcie w 1998 Armia Wyzwolenia Kosowa rozpoczęła powstanie zbrojne, licząc na to, iż zdoła wywalczyć niepodległość.

Działanie militarne nie przynosiły jednak oczekiwanych skutków, zaś serbscy żołnierze odpowiedzieli zbrodniami wojennymi na Kosowianach. Według szacunków Serbowie wysiedlili wówczas 370 tys. Kosowian.

Konflikt zakończył się w 1999 roku, po rozpoczęciu NATO-wskich bombardowań Serbii, które pochłonęły życie 488 serbskich cywilów i nigdy nie zostały zaakceptowane przez ONZ.

Armia Wyzwolenia Kosowa została rozwiązana wkrótce po zakończeniu działań wojennych. Istnieją liczne raporty wskazujące, iż ona także dopuszczała się terroru i mordów na ludności cywilnej, szczególnie serbskiej.

Historia Kosowa. Od wojny do niepodległości (1999-2018)

W czerwcu 1999 roku Kosowo znalazło się pod zarządem ONZ jako autonomiczny region w ramach Federacyjnej Republiki Jugosławii. Doprowadziło to do masowej emigracji kosowskich Serbów.

W roku 2006 na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych rozpoczęto negocjacje dotyczące przyszłości Kosowa, które wciąż dążyło do niepodległości, jednak nie mogło jej uzyskać bez zgody stałego członka Rady bezpieczeństwa ONZ: Rosji, bliskiego sojusznika Serbii.

W roku 2008, mimo rosyjskiego sprzeciwu, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja uznały niepodległość Kosowa, a wkrótce tak samo postąpiła większość państw UE, a także Japonia, Kanada, Australia, Nowa Zelandia i inne.

Serbowie, podobnie jak Rosjanie, nigdy nie uznali niepodległości Kosowa. Dla nich to nadal część Serbii.

Współpraca: Michał Dąbrowski