11 nowych zasad ortografii. 1 stycznia dużo się zmieni w języku polskim

Zmiany w ortografii zostały już uchwalone w 2024 roku i w międzyczasie z jednej z proponowanych zasad zrezygnowano. Dotyczy ona pisowni wielowyrazowych nazw geograficznych: wyraz gatunkowy stojący przed nazwą w mianowniku dalej piszemy małą literą (czyli np. cieśnina Bosfor). Co z kolei zostanie wprowadzone już 1 stycznia 2026 r.?

Nazwy mieszkańców miast, a także ich dzielnic, osiedli i wsi piszemy wielką literą. Poprawnie jest np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin czy Nowohucianin, Chochołowianin. RJP dopuszcza pisownie z małej i wielkiej litery nieoficjalnych nazw etnicznych np. szkop lub Szkop.

Koniec z dylematem, czy "pod oknem zaparkował samochód marki Ford", czy "czerwony ford". Rada wprowadziła "pisownię wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów". Zatem od 2026 r. poprawnie jest czerwony Ford.

Tutaj następuje "wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami". Poprawnie napiszemy więc: "Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry".

To ogromne ułatwienie. Obowiązywać będzie "ustanowienie pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi" bez względu na interpretację znaczeniową. Zniesiono wyjątek zezwalający na "świadomą pisownię rozdzielną".

Ujednolicono zapis małą literą przymiotników od nazw osobowych, np. dramat szekspirowski, koncert chopinowski. Wyjątkiem są te od imion zakończone na -owy, -in, -ów, które można zapisać małą lub wielką literą, np. Jakubowe dzieci i jakubowe dzieci.

Wprowadzono "łączną pisownię członu pół- w wyrażeniach takich jak półzabawa, półżartem, półserio. Jest jednak wyjątek. Łącznik zostaje tylko w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka, czyli "odniesionym do osoby będącej w połowie Polką, w połowie Francuzką".

W parach typu tuż tuż czy bij zabij dopuszczono aż trzy wersje pisowni: z łącznikiem, z przecinkiem lub rozdzielnie. Przykłady:

Wielką literą napiszemy wszystkie człony w nazwach komet (np. "Kometa Halleya"), nagród (np. "Nagroda Nobla"), lokali oraz obiektów miejskich jak "Aleja Róż", "Plac Zbawiciela" czy "Park Kościuszki". Wyjątkiem pozostaje słowo "ulica", które piszemy małą literą.

Reguła ogólna mówi o pisowni łącznej, ale dopuszczono "rozdzielną pisownię z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek", jeśli mogą one występować jako samodzielne wyrazy. Przykłady:

Wprowadzono ich "jednolitą łączną pisownię" z wyrazami małymi literami, np. nibyartysta, nibynóżki, quasinauka, quasiromantycznie. Łącznik utrzymujemy przy nazwach pisanych wielką literą, np. niby-Polak.

Wprowadzono "łączną pisownię nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia", czyli piszemy niemilszy, nienajmilszy, nienajstaranniej, nieprędzej i nielepiej.

Eksperci uznali w uzasadnieniu, że obecne reguły nie zawsze są logiczne. Dlatego wprowadzenie zmian przyniesie "korzyść w postaci uproszczenia i ujednolicenia zapisu poszczególnych grup wyrazów i połączeń, eliminacji wyjątków, a także likwidacji przepisów, których zastosowanie jest z różnych powodów problematyczne".

Nie trzeba będzie dokonywać "zbyt drobiazgowej analizy znaczeniowej tekstu" nawet przy prostym pisaniu. Nowe zasady mają zmniejszyć liczbę popełnianych przez nas błędów i umożliwić "piszącym skupienie się na innych niż ortograficzne aspektach poprawności tekstu".