Szczepienia przeciw grypie. Jak, gdzie, po co i dla kogo? Oto wszystko, co chciałeś wiedzieć

• Liczba zachorowań na grypę wzrosła dramatycznie w ostatnich tygodniach
• Przychodnie, ale także oddziały pediatryczne są oblężone przez pacjentów z grypą
• W związku z tym w ostatnich dniach farmaceuci odnotowują wzrost zainteresowania szczepieniami przeciw grypie
• Oto przydatne informacje o szczepieniach przeciw grypie, czyli kto, gdzie i jak może się zaszczepić?

Po tym, jak dramatycznie wzrosła liczba zachorowań na grypę w ostatnich tygodniach, a media obiegły informacje o przepełnionych przychodniach, a także oddziałach pediatrycznych z powodu ciężkiego przebiegu grypy, wzrosło nagle także zainteresowanie szczepieniami przeciw tej chorobie.

Przed świętami Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH odnotował w Polsce pierwszy zgon z powodu grypy - mowa o mieszkańcu województwa śląskiego, w wieku powyżej 65 lat. W kolejnym tygodniu Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi poinformował o śmierci 10-letniego chłopca, który trafił do szpitala z powodu ciężkiego przebiegu grypy. Niestety, lekarzom nie udało się go uratować.

Profilaktyka w formie szczepienia

O ile do tej pory od września, gdy rozpoczął się sezon szczepień przeciw grypie, po tę formę profilaktyki sięgnęło stosunkowo niewielu z nas, to zainteresowanie właśnie gwałtownie wzrosło. Do 2 grudnia - według danych NIZP-PZH - przeciw grypie zaszczepiło się w Polsce ok. 650 tys. osób.

Teraz nagle - w obawie przed zachorowaniem - wiele osób przypomniało sobie o tej formie zapobiegania zakażeniu, a farmaceuci mówią o zwiększonym zainteresowaniu szczepionkami.

Farmaceuta Maciej Birecki na Twitterze napisał tuż przed końcem roku: "W ciągu 2 dni sprzedaliśmy więcej szczepionek niż przez pierwsze 3 tygodnie grudnia. Zainteresowanie pacjentów znacznie wzrosło, jednak problemem nadal okazuje się konieczność posiadania recepty lekarskiej".

Co istotne, na szczepienie nie jest jeszcze za późno, choć faktycznie trudniej obecnie dostać się do lekarza po receptę.

Przypominamy więc: kto powinien się zaszczepić? Jakie szczepionki są dostępne? Gdzie można się zaszczepić? Dla kogo szczepionki są refundowane?

Dlaczego warto się zaszczepić?

Do zakażenia grypą dochodzi drogą kropelkową. Wbrew obiegowym opiniom grypa to nie jest tylko cięższe przeziębienie. Grypa jest bardzo zaraźliwa i co sezon wywołuje epidemie, dotykające znaczną część społeczeństwa. Pomimo tego, że u zdrowych osób rzadko dochodzi do poważnych powikłań, osoby w grupach ryzyka mogą bardzo ciężko chorować, a nawet umrzeć.

Dlatego grypy nie powinno się lekceważyć.

Grypa sezonowa jest wywołana przez typowe wirusy grypy typów A i B krążące wśród ludzi. Typ A dzieli się na podtypy. Grypę sezonową najczęściej wywołują wirusy podtypów H1N1 i H3N2 (w niektórych sezonach H1N2), w mniejszym stopniu wirusy grypy B. Na półkuli północnej sezon grypowy zwykle trwa 3 miesiące i przypada na okres od października do kwietnia. Lekarze zalecają uwagę, by w ramach profilaktyki szczepić się przeciwko grypie. Szczepienia te zaleca się wszystkim powyżej szóstego miesiąca życia, u których nie stwierdza się przeciwwskazań do szczepienia.

Szczepionka przeciw grypie może wywołać grypę - MIT

Na temat szczepień, także przeciwko grypie, krąży wiele mitów, np. że szczepienie może wywołać chorobę.

Inaktywowana szczepionka przeciw grypie podawana w postaci wstrzyknięcia nie może wywołać grypy, bo zawiera martwe, rozbite na fragmenty wirusy grypy, które nie mogą wywołać infekcji.

Skąd ten mit? Najczęstsze reakcje poszczepienne na szczepionkę przeciwko grypie mogą jednak imitować objawy grypy i sugerować zachorowanie. Do najczęstszych należą objawy miejscowe: bolesność, zaczerwienienie, obrzęk w miejscu podania szczepionki. Rzadziej występują krótkotrwałe objawy ogólne: bóle głowy, gorączka, bóle mięśni, które mogą utrzymać się maksymalnie do 3 dni.

Dlaczego trzeba szczepić się co roku?

Wirusy grypy są nieprzewidywalne i stale się zmieniają. Z tego powodu skład szczepionki przeciwko grypie, również co roku się zmienia, jest "aktualizowany", a coroczne szczepienie na początku sezonu grypowego jest najlepszym sposobem ochrony przeciwko grypie.

Eksperci WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) co roku - na podstawie danych z wielu państw - decydują o składzie szczepionki i wybierają szczepy, które z największym prawdopodobieństwem wywołają epidemię grypy w aktualnym sezonie grypowym. Monitoring wirusologiczny jest dokładny więc z dużym prawdopodobieństwem można określić jak będą rozprzestrzeniać się wirusy grypy i który wirus wywoła większość zachorowań w nadchodzącym sezonie grypowym. Na tej podstawie WHO dobiera skład szczepionki na aktualny sezon grypowy - osobno na półkuli północnej i południowej.

Nawet jeżeli szczepionka nie będzie idealnie dopasowana do aktualnie krążącego wirusa, może w pewnym stopniu chronić przed spokrewnionymi szczepami, które mogą wywoływać zachorowania. Dla osoby szczepionej może to oznaczać łagodniejszy przebieg choroby lub uniknięcie groźnych powikłań pogrypowych.

Gdy szczepy w szczepionce są dobrze dopasowane do szczepów wirusa krążących w środowisku, szczepionka zapobiega grypie u 7 na 10 szczepionych osób (70 proc. skuteczność).

Szczepienie się przez kilka lat nie daje wieloletniej odporności

Ponieważ wirusy grypy stale mutują i odporność na wirusy grypy znacznie słabnie, szczepienie przeciwko grypie trzeba powtarzać co roku.

To, że szczepiliśmy się przez kilka lat z rzędu, nie daje nam odporności przeciw grypie w kolejnym sezonie grypowym. Szczepienie należy powtarzać co roku, bo szczepionka jest "aktualizowana" w zależności od dominujących w danym sezonie szczepów wirusa grypy.

Kto i kiedy powinien się szczepić?

Szczepienie jest zalecane wszystkim powyżej 6. miesiąca życia, którzy nie mają przeciwwskazań. To szczepienie jest zalecane także kobietom w ciąży.

Jako szczególne grupy ryzyka zachorowania i ciężkiego przebiegu wskazuje się na dzieci, osoby starsze, osoby z chorobami przewlekłymi typu astma, cukrzyca, schorzenia układu krążenia lub zaburzenia odporności.

Jeżeli jeszcze się nie zaszczepiłeś, nie ma co zwlekać. Nawet drobne infekcje typu przeziębienie lub infekcje dróg moczowych, nie są przeszkodą, aby zrealizować szczepienie. Wstrzymać się ze szczepieniem trzeba w przypadku ostrej infekcji czy gorączki.

Najlepszy czas na szczepienie przypada od września do listopada, jednak szczepionka przyjęta w grudniu czy w styczniu nadal będzie chronić cię przed grypą w danym sezonie grypowym.

Co istotne, wytworzenie ochronnych przeciwciał przez układ odpornościowy trwa około dwóch tygodni.

Jakie szczepionki są dostępne w Polsce?

Stosowane w Polsce i Europie obecnie szczepionki przeciwko wirusom grypy zalicza się do szczepionek inaktywowanych (split) lub podjednostkowych (subunit - zawierające powierzchniowe białka wirusa grypy). Dostępna jest też żywa szczepionka donosowa, do stosowania tylko u dzieci i młodzieży.

W sezonie 2022/2023 dostępne są następujące szczepionki przeciw grypie:

Szczepionki inaktywowane podawane we wstrzyknięciu:

• Vaxigrip Tetra, inaktywowana 4-walentna szczepionka zawierająca rozszczepione wirusy grypy (typu split).
• InfluvacTetra, inaktywowana 4-walentna szczepionka podjednostkowa zawierająca powierzchniowe białka wirusa grypy: hemaglutyninę i neuraminidazę.

Szczepionka "żywa" podawana donosowo:

• FluenzTetra, żywa (atenuowana) szczepionka, donosowa zawierająca reasortanty wirusa grypy.

Kto nie powinien być zaszczepiony przeciw grypie?

Inaktywowane szczepionki przeciw grypie nie powinny być podawane w przypadku:

• potwierdzonej anafilaksji na białko jaja kurzego lub inne składniki szczepionki,
• ostrych chorób przebiegających z gorączką,
• zaostrzenia przebiegu choroby podstawowej,
• zespołu Guillain-Barré stwierdzonego w ciągu 6 tygodni od poprzedniego szczepienia przeciw grypie.

Żywa szczepionka przeciw grypie donosowa nie powinna być podawana w przypadku:

• potwierdzonej anafilaksji na białko jaja kurzego lub inne składniki szczepionki (żelatyna gentamycyna)
• ostrych chorób przebiegających z gorączką,
• kobiet w ciąży,
• osób z ciężkimi niedoborami odporności spowodowanymi przez: ostre i przewlekłe białaczki, chłoniak, objawowe zakażenie HIV, niedobory odporności komórkowej lub leczenie dużymi dawkami kortykosteroidów,
• osób przyjmującym salicylany, ze względu na związek zespołu Reye’a z salicylanami i infekcją grypy.

Każdorazowo o szczepieniu przeciw grypie decyduje osoba kwalifikująca do szczepienia, która określa, czy dane okoliczności stanowią faktyczne przeciwwskazanie do szczepienia.

W wielu przypadkach - jak podkreśla NIZP-PZH - osoba znajdująca się w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia powikłań pogrypowych może odnieść korzyść ze szczepienia przeciw grypie, mimo istniejących "pozornych" przeciwwskazań.

Co w przypadku alergii na białko jaja kurzego?

Dostępne na rynku szczepionki przeciw grypie (inaktywowana oraz żywa donosowa) są produkowane z wykorzystaniem wirusów grypy namnażanych w zarodkach kurzych zagnieżdżonych w jajach. Stąd też w ich składzie może występować białko jaja kurzego, głównie owoalbumina.

Instytut wyjaśnia jednak, że szczepionki przeciw grypie, dzięki nowoczesnemu procesowi ich produkcji "zawierają tak niewielkie ilości białka jaja kurzego, że mogą być bezpiecznie podawane nawet osobom z alergią na białko jaja kurzego".

"Przyjęte zalecenia podają, że szczepionka przeciw grypie jest bezpieczna dla pacjentów z alergią na białko jaja kurzego" - przekonuje NIZP-PZH na stronie poświęconej szczepieniom.

Jak wyjaśnia PZH, podjęcie decyzji w sprawie szczepienia przeciw grypie w przypadku osób z alergią na białko jaja kurzego ułatwia schemat postępowania opracowany przez Amerykański Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP).

Szczepionkę przeciw grypie można podać dziecku lub osobie dorosłej, u których po zjedzeniu potrawy z jaj (np. jajecznicy) występuje jedynie pokrzywka. Nie ma konieczności ich obserwacji przez 30 min pod kątem występowania reakcji alergicznej.

Z kolei osoby, u których w przeszłości występowała ciężka reakcja alergiczna na białko jaja kurzego (jakikolwiek inny objaw niż pokrzywka, tj. spadek ciśnienia, niewydolność oddechowa, zawroty głowy, nudności, wymioty, którym podano epinefrynę), powinny zostać zaszczepione w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych.

Z kolei uogólniona reakcja anafilaktyczna, która wystąpiła po podaniu szczepionki przeciw grypie, lub jakiejkolwiek innej szczepionki, jest przeciwwskazaniem do szczepienia.

Gdzie i jak się zaszczepić?

W Polsce część osób może skorzystać z bezpłatnych lub częściowo refundowanych szczepień "na NFZ". Pozostali zapłacą pełną cenę szczepionki, a NFZ finansuje kwalifikację oraz wykonanie szczepienia.

Refundowane szczepienia przeciw grypie przysługują:

• Osobom w wieku 75 lat + – bezpłatnie
• Kobietom w ciąży - bezpłatnie
• Osobom w wieku 65 lat – 50 proc. refundacji (pacjent płaci 25,78 zł; cena detaliczna szczepionki to 51,56 zł)
• Osobom w wieku 18 – 65 lat, o zwiększonym ryzyku wystąpienia powikłań pogrypowych tj.: 1) po transplantacji narządów, 2) chorujących na schorzenia układu oddechowego, w tym astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, schorzenia układu krążenia, chorobę wieńcową, niewydolność nerek, nawracający zespół nerczycowy, choroby wątroby, choroby metaboliczne (w tym cukrzycę), choroby neurologiczne i neurorozwojowe; 3) w stanach obniżonej odporności (w tym po przeszczepie tkanek i chorujących na nowotwory układu krwiotwórczego)
• Dzieciom od 3 do ukończenia 5 roku – 50 proc. refundacji

Podstawą jest uzyskanie recepty na szczepionkę oraz pozytywne przejście kwalifikacji do szczepienia. Receptę wystawiają głównie lekarze POZ. Kwalifikować do szczepień przeciw grypie mogą zaś lekarze, ale też pielęgniarki czy ratownicy medyczni.

Szczepienia wykonywane są głównie w przychodniach i gabinetach lekarskich. Realizuje je także część farmaceutów w aptekach.

Minister zdrowia, Adam Niedzielski zapowiedział podjęcie tematu wprowadzenia recepty farmaceutycznej na szczepienie przeciw grypie na najbliższym posiedzeniu sejmowym 12 stycznia br. Takie rozwiązanie - jak przekonuje środowisko farmaceutów - ułatwiłoby szczepienia przeciw grypie i zmniejszyło liczbę wizyt w przychodniach wyłącznie po receptę. 

Co jeszcze chroni przed zakażeniem?

Szczepienia są najskuteczniejszą formą profilaktyki, ale nie chronią przed zachorowaniem w 100 proc.

Szczepienie nie zwalnia więc z przestrzegania podstawowych zasad higieny jak mycie i dezynfekcja rąk oraz unikanie dużych skupisk ludzi. Przed zakażeniem chronią także maseczki ochronne na nos i usta, bo wirus roznosi się drogą kropelkową.