"A gdzie ja mam się podziać, co robić?". Poszłam na Uniwersytet Trzeciego Wieku i... nie mogę wyjść z podziwu

– Legitymację proszę – słyszę, gdy chcę wejść na wykład o Peterze Rubensie. Kobieta stojąca przy wejściu patrzy na mnie podejrzliwie, bo pasuję tu jak kwiatek do kożucha.
– Nie mam, ale umówiłam się z opiekunką roku – tłumaczę i po chwili mogę już wejść na salę.
– Przygotowuję tekst o starości – nieśmiało zaczynam.
– To my z panią nie będziemy rozmawiać – oznajmia słuchaczka Basia.
– O seniorach lepiej brzmi? – poprawiam się.
– Nie. My po prostu jesteśmy młodzi inaczej – uśmiecha się. Już więcej nie popełnię tego błędu. Bo – jak wielokrotnie potem usłyszę – "tu wraca młodość".

Rubens i cellulit
Sala Kinowa w Muzeum Narodowym. Średnia wieku – na oko 70+. W auli głównie kobiety. Wszystkie elegancko ubrane, starannie uczesane. Płaszczyki, apaszki, natapirowane włosy. 80-letnia Cecylia, żeby przygotować się na wykład na 10:30, wstaje już o 5:00. – Wstyd się przyznać. Muszę być pierwsza, żeby zająć dobre miejsce i dobrze słyszeć – szepcze. Ale trzeba przecież zrobić makijaż, ładnie się ubrać. I nie można Cecylii odmówić – wygląda kwitnąco.

Po wykładzie większość idzie porozmawiać do kawiarenki. Każdy siada w swoim towarzystwie. – Są grupki, ja należę do takiej, w której nie mówi się o polityce, chorobach, bo mamy przecież różne dolegliwości. Uciekamy od ludzi, którzy mówią tylko o tym – promieniście uśmiecha się 80-letnia Cecylia.

Krysia: żeby mi mózg nie uschnął
78-letnia Krysia studentką UTW jest od 16 lat. Ma męża, dzieci i wnuczęta. Ale na uniwersytecie jest raczej wyjątkiem i szczęściarą, która nie wraca do pustego domu. – Tu co druga z koleżanek jest wdową. Dobrze, że one przychodzą. Bo to wchodzi w krew: trzeba wstać, umyć się na większy dekolt – szczerze mówi Krysia. I czy deszcz czy śnieg, trzeba się zebrać. A nie zawsze się chce, bo czasami nogi odmawiają posłuszeństwa. Wiadomo, ze zdrowiem coraz gorzej. – Każda z nas się zmienia. Coś nam zaczyna dolegać przez te lata. Kiedyś ganiało się jak fryga, a teraz co druga z laseczką. Ale te zajęcia mobilizują, żeby przyjść i usłyszeć takiego pana Przemka – mówi z zapałem. Ale Krystyna ma też inną motywację: – Gdybym tu nie przychodziła, to mózg by mi uschnął.

78-latka z zawodu jest geofizyczką. I historią sztuki nigdy szczególnie się nie interesowała. – Jak była wystawa sztuki współczesnej i cała Warszawa o tym mówiła, to też szłam. Ale co ja widziałam? Jak była noga na głowie, a pięta na uchu, to nie za bardzo wiedziałam, dlaczego. Ale obejrzałam, posłuchałam – mówi Krysia.

Krysia to pilna studentka. Na każdym z wykładów zajmuje miejsce w pierwszym rzędzie. I robi staranne notatki. Najpierw zapisuje na brudno, w domu przepisuje i uzupełnia informacje. – Krysia pisze nawet w ciemności – chwali ją Cecylia. I wtem na stoliku ląduje zeszyt z historii z numerem 5. Na twardej okładce Krystyna wypisała tematy wykładów.

Basia: jestem sama, ale nie samotna
Basia ma zawadiacki uśmiech i przystrzyżoną na bok grzywkę. Przebiera pod stołem nogami, bo spieszy się na brydża. Chodziła też na taniec, ale wzeszłym roku zrezygnowała.
– Jak te nasze koleżanki tańczą… – rozpływa się Krysia. – To jest bajka. Nastolatkowie mogą się od nich uczyć. Jesteśmy leciwe, co tu dużo mówić, a kobieta prawie do parteru schodzi w tańcu – obrazuje Krysia.

Basia od dzieciństwa była aktywna. – Jak przez całe życie w czymś się tkwi, to to zostaje w człowieku – mówi. Najpierw przez ćwierć wieku była pracownikiem naukowym, potem wyjechała za granicę, by opiekować się starszymi ludźmi. A na emeryturze od razu zapisała się na uniwersytet. Swoje musiała odczekać. – Dwa lata starałam się – precyzuje. Jak się już dostała, to zakasała rękawy i ruszyła do pracy. – Społecznikowskie echa się odbijają, więc trzeba działać. Poza tym, spotykanie się z ludźmi, poznawanie nowych, zawsze jest dobre – mówi. Basia prowadzi także kronikę uniwersytetu. – Fotografowanie do kroniki odziedziczyłam po śmierci koleżanki – dodaje ze smutkiem.

Bo Basia widzi, że coraz więcej osób przestaje na uniwersytet przychodzić. – Po prostu koleżanki fizycznie nie dają rady. Jedna z nich właśnie dlatego, że nie może chodzić, przestała pojawiać się na uniwersytecie. Była bardzo czynna, bardzo chciałaby dalej działać, ale jak to się mówi: nogi odmówiły jej posłuszeństwa, i to dosłownie – rozkłada ręce.

– Ten rok był taki niefartowny, bo trzy albo cztery koleżanki nam już odeszły na drugą stronę – mówi ze smutkiem. Ale za moment dla równowagi dodaje: – Jak pani widziała, średnia wieku jest tutaj dobrze plus, więc nic dziwnego, że następuje pewnego rodzaju wymiana i zmiana – uśmiecha się. Basia ma zasadę: tematu chorób i śmierci w ogóle się nie podejmuje. No chyba że podczas seminarium zdrowotnego.

Przejście na emeryturę było dla Basi twardym zderzeniem z rzeczywistością. – To bardzo trudne, zwłaszcza, jak ma się zwyczaj kupowania książek. A te drożeją w drastyczny sposób – zauważa. I cieszy się, że księgarnie znikają z centralnych ulic miast i nie rzucają się w oczy. Ale i tak z tego powodu serce ją boli. Choć uśmiech na twarzy pojawia się, gdy pytam o filharmonię, do której Basia załatwia tańsze bilety. – Filharmonia na szczęście jest dla nas łaskawa. I jak nam daje bilety, to z 80 procentową zniżką – precyzuje. Basia często wychodzi z domu i to nie tylko do filharmonii i nie tylko dlatego, że mieszka w nim sama: – Jestem sama, ale nie samotna. Na uniwersytecie mam wielu przyjaciół – mówi pewna swego.

Śmiech i sen
Pomysł terapii śmiechem jako jednej z aktywności dla seniorów na twarzach moich sąsiadek z ławy budzi tylko śmiech i jest pretekstem do żartów. Jestem na UTW Szkoły Głównej Handlowej na wykładzie z medycyny chińskiej, refleksoterapii stóp i toksykologii. – Wiedza praktyczna, czegoś zawsze można się dowiedzieć, jakoś sobie ulżyć – słyszę przed salą. Część zgromadzonych notuje, część przegląda kolorowe gazety, które czekają pod ławką. Niektórzy przysypiają: głowa im leci a to na prawo, a to na lewo. Wysoki mężczyzna przespał prawie cały wykład. – To człowiek powszechnie znany, jest w komisji rewizyjnej, ale trochę nie słyszy, trudno się z nim porozumieć, a że przysypia – bywa – słyszę od jednego ze studentów. I ten dodaje: – Kiedyś na spotkaniach klubu dyskusyjnego zwróciłem uwagę, że on przysypia, to koleżanka, która też zasnęła, powiedziała: "a co to jest, nie możemy sobie spać?".

Tadeusz: za mało czasu na wszystko
Tadeusz zajmuje miejsce w pierwszej ławce. I bardzo irytuje się, że koleżanki siedzące za jego plecami ciągle rozmawiają. Kiedyś wyliczył, że na jednym wykładzie otworzyły do siebie buzie aż 44 razy. Dla niego uniwersytet to świętość , tak jak szacunek do prowadzącego, nawet jeśli wykład jest nudny. Jego życie od siedmiu lat kręci się właściwie wokół Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Tu pracuje na pół etatu (ma umowę zlecenie) i studiuje, choć jest już na emeryturze.

Na uniwersytet wypchnęły go córki. I Tadeusz od razu trafił do samorządu UTW. Chodzi na wszystkie wykłady, trochę z obowiązku, trochę z ciekawości, bo przecież kieruje także Klubem Seniora. – To tak z nazwy, natomiast w rzeczywistości robię, co trzeba, komu trzeba i jak trzeba. Pomagam przy wszystkim – uściśla.

Oddaje się też aktorstwu. Tadeusz potrafi swoją mimiką i głosem wyrazić, co czuł Podkolesin w "Ożenku" czy Pan Twardowski. W obu tych sztukach 78-latek grał pierwsze skrzypce. Spektakle wystawił senioralny Teatr Kurtyna. Mimo że Tadeusz to skromny człowiek, to duma go aż rozpiera. Ale ostatnio uznał, że z pamięcią nie jest już tak dobrze, a opanowanie kilkudziesięciominutowej roli coraz gorzej mu przychodzi. Wyliczył sobie, że na próby poświęca zbyt dużo czasu, a grafik i tak ma bardzo napięty. Dlatego poprosił reżysera, by teraz dawał mu jakieś krótsze role.

Na koniec pytam go o marzenia. Pauza, długa pauza. Obawiam się, że nikogo już nie ma po drugiej stronie. Ale po chwili namysłu Tadeusz wraca do rozmowy: – Chciałbym, aby się jeszcze jakiś wnuk pojawił, to na pewno. Ja tak kocham dzieci, uwielbiałem te moje wnuki. Jak były małe, to robiłem dla nich wszystko. Na przykład pociąg z rampą, jak dziecko chciało zobaczyć, jak rampa opada – słyszę uśmiech w jego głosie. Ale szybko Tadeusz przypomina sobie, że już musi kończyć, bo spieszy mu się na uniwersytet.

Maria: dla zabicia czasu
Na wykładzie z medycyny chińskiej niedaleko Tadeusza siedzi elegancka blondynka. Ma na sobie białą bluzkę z kołnierzykiem, granatową marynarkę. Ta została jej z czasów, gdy była nauczycielką. Uśmiecha się i odsłania przy tym zęby, które podobnie, jak usta pociągnęła pomarańczową pomadką. Na blacie położyła notatnik, obok długopis z logo PiS, a pod drewnianą deską – kolorową gazetkę. Zagląda do niej czasem, gdy zaczyna się nudzić. Bo Maria jest "głucha jak pień", więc jak ktoś mówi za cicho, to 77-latka nie ma co robić.

Przerwa. Zaczepiam Marię i pytam, dlaczego zapisała się na UTW. – Dla zabicia czasu. Samotność to najgorsza rzecz, dlatego ja wychodzę z domu nawet na te wykłady, bo gdzie pójdę, no gdzie? Co by mi pani innego zaproponowała? – pyta Maria. 20 lat temu pochowała męża, a jej dorosła córka ma już swoje życie. Od czterech lat nie opuściła żadnego wykładu. Zresztą budynek uniwersytetu ma pod blokiem.

Słabo słyszy, czasami w ogóle nic. Dlatego zawsze zajmuje miejsce w pierwszej ławce. – Jak jest dobry wykładowca i głośno mówi, to słyszę – zaznacza. A jeśli nie, to przeczyta coś ze slajdów, choćby jedno zdanie i zapamięta. – To dla mnie duża sprawa. I ja to sobie bardzo cenię. A jak czasami nie rozumiem jakiegoś wyrazu, to zanotuję i w domu zajrzę do encyklopedii czy do internetu – mówi. Dla niej siedzenie na wykładzie to wypoczynek. A trzy godziny zajęć, to rozrywka.

Z każdego wykładu Maria wyciągnie coś dla siebie, ale nie wszystkie jej się podobają. Na przykład ten o Japonii był beznadziejny. – Ona nawet w szkole nie powinna uczyć, bo nie umiała ładnie zdania zbudować. Była w Japonii, a nawet nie potrafiła opowiedzieć, jak kwiaty tam wyglądają – skarży się Maria. Ale rozpływa się nad innymi zajęciami. – Młody człowiek opowiadał o opiece nad starymi ludźmi i był genialny. Sypał zdaniami jak z rękawa. Z przyjemnością się go słuchało, a temat przecież taki beznadziejny – ocenia. Była żywo zainteresowana, chłonęła, bo pomyślała, że jak będzie przywiązana do łóżka, to jej się ta wiedza przyda. – Wtedy komuś podpowiem, jak mnie trzeba umyć – rzuca.

Po zajęciach zdobyła się na komplement. "Nie mógł pan z tym wykładem przyjechać 20 lat temu, kiedy miałam kłopoty z mężem? I czaiłam się, jak zabrać się za mycie głowy?" – mówi Maria. To szorstkie, ale w ustach Marii "piękne". Nabrała sobie przeróżnych gazetek, z jednej już skorzystała koleżanka. Maria żyje z dnia na dzień, bo wie, że w przypadku cukrzycy śmierć może przyjść w każdej chwili. – To może być nawet jutro – mówi bez emocji. – To się dzieje naokoło mnie. Mam sąsiadki, które myją się w brodzikach, mnie to jeszcze nie odpowiada. Ale pewnie niedługo i ja wannę na brodzik będę musiała przerobić – mówi.

Maria nie narzeka na finanse i wie, że jest szczęściarą. Bo ma koleżanki, które muszą liczyć każdy grosz i wtedy nie mają nawet czasu, by myśleć o jakichś tam uniwersytetach. Muszą walczyć o przetrwanie.