Mężczyźni też przychodzą do Centrum Praw Kobiet. Te wizyty pamięta się na długo

O tym, jak wiele kobiet potrzebuje pomocy oraz jakiej pomocy potrzebuje samo CPK, rozmawiam z założycielką i dyrektorką Fundacji Centrum Praw Kobiet, Urszulą Nowakowską.

Czasem mężczyźni tu przychodzą, ale zdecydowanie to nie są tacy, których dopadła refleksja nad swoim postępowaniem i chcieliby je zmienić.

Jeśli jacyś mężczyźni się u nas pojawiają to tacy, którzy na przykład próbują siebie tłumaczyć albo szukają żony, która miała dość i od nich odeszła. Czasem tylko przedstawiają swoją wersję wydarzeń, czasem straszą żonę lub nas, że jeśli nie wróci, a my nie przestaniemy jej wspierać, to stanie się coś złego – na przykład nigdy więcej nie ujrzy swoich dzieci.

Reagują. I to tak, że niejednokrotnie musiałyśmy wzywać policję, aby jakiegoś pana wyprowadzono z lokalu.

Parę lat temu miała miejsce taka sytuacja, kiedy mieliśmy do czynienia wręcz z grupą mężczyzn, którzy urządzili nam blokadę, aby nie wpuścić na spotkanie pani z kilkumiesięcznym dzieckiem, która umówiła się na rozmowę z nami.

Ta pani zadzwoniła do nas w trakcie awantury, że mąż nie chce jej wypuścić z domu. Udało się jej w końcu wyjść, koleżanka poszła, aby odebrać ją ze stacji metra. Okazało się, że za panią podąża cała grupa mężczyzn, których musiał skrzyknąć jej mąż i którzy próbowali nie dopuścić do spotkania. Mało tego – oni wezwali policję, że pani uprowadza dziecko. My też wezwałyśmy policję, że panowie blokują jej wejście do naszej siedziby.

Policjanci zachowali się bardzo w porządku. Nie tylko umożliwili tej pani wejście na rozmowę, ale potem przyszli odebrać od niej zeznania i wyprowadzili ją bezpiecznie z Centrum, bo ta grupa mężczyzn cały czas w pobliżu na nią czekała.

Policjanci stanęli na wysokości zadania. Przewieźli ją najpierw do siebie, a potem z komisariatu ją do naszego Ośrodka Wsparcia (ze względu na bezpieczeństwo mieszkających tam kobiet i dzieci, adres ośrodka pozostaje utajony – przyp. red.).

Takie zastraszanie jest dość częste. Także nasze wolontariuszki są zastraszane, składane są na nie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa itp. Adwokaci tych panów czasem grożą nam, że jak się nie wycofamy z pomocy, to oni zaszkodzą fundacji. My oczywiście się nie wycofamy, ale...

Bardzo częste. Kobiety z tych tzw. lepszych domów mają więcej do stracenia. Żony takich wpływowych mężczyzn są od nich w pełni uzależnione. Ci sprawcy to na przykład szanowani adwokaci, osoby na wysokich stanowiskach z kręgów bankowych, bardzo popularne osoby ze świata kultury i sztuki, dość często są to policjanci lub wojskowi...

No, bo naprawdę nie ma politycznych barw. Wiemy o tym niestety z naszej codziennej praktyki. Wśród naszych klientek były żony, córki, synowe dość znanych postaci politycznych z każdej strony sceny politycznej.

Więc jeśli ktoś przemoc w domu kojarzy wyłącznie z patologią i w Warszawie tylko ze Szmulkami, to jest w błędzie.

Często nie widzimy, bo nie jesteśmy wyczuleni na różne sygnały – choćby odgłosy, jakie mogą dochodzić zza ściany. Często też ta przemoc nie ma takiego charakteru, że to wszyscy wokół widzą i słyszą.

Bite kobiety nieraz wstydzą się tego, że są bite. Nie wzywają pomocy. Jak płaczą, to po cichu. O pomoc zwracają się często po wielu latach doświadczania przemocy.

I jednej, i drugiej osobie należy pokazać, że się to dostrzega. Pokrzywdzonej kobiecie dobrze jest zaoferować wsparcie, powiedzieć, że może na nas liczyć, jeśli będzie potrzebna pomoc, np. schronienie, zawiadomienie policji, złożenie zeznań. Dla sprawcy z kolei będzie to sygnał sprzeciwu wobec jego postępowania. Owszem, bywają sytuacje, że sprawca jest postrachem całego bloku i wszyscy zdają sobie sprawę, że jest agresywny. Ale to nie jest regułą.

Dość często mamy do czynienia z obustronnymi oskarżeniami, co rozmywa odpowiedzialność sprawcy.

Takie zdarzenie - mąż policjant. Żona zgłosiła pobicie, mąż został przez policję zatrzymany, ale na krótko. Niedługo potem ona została zatrzymana. Zarzut wobec niej był taki, że sprawując opiekę nad dzieckiem, była pod wpływem alkoholu. Ona przyznała, że owszem, wypiła w domu jedno piwo. Na szczęście po naszej interwencji formalnie żaden zarzut nie został jej postawiony.

Oczywiście. Kiedyś w rozmawiałam telefonicznie z kobietą, która zamknęła się w łazience, aby uchronić się przed swoim agresorem. W tle było słychać odgłosy awantury i groźby, jakie wobec niej kierował. Dzwoniła z małej miejscowości. Jedyne co mogłam zrobić, to zadzwonić z drugiego telefonu do tamtejszej policji.

W wielu krajach policja dysponuje odpowiednimi narzędziami, aby ustalić faktycznego sprawcę i to jego, a nie ofiarę, pociągnąć do odpowiedzialności. W USA 20 lat temu – co dla mnie było przerażające – policja po interwencji domowej na wszelki wypadek zatrzymywała za kratami obie osoby, zanim ustalono, kto jest poszkodowanym, a kto przestępcą. Potem tę niewłaściwą praktykę skorygowano, wprowadzając procedury, które mają policji pomóc w szybkiej ocenie, kto tu jest sprawcą, a kto ofiarą.

W Polsce niestety policja nie dysponuje taką ankietą, co często prowadzi do podwójnych, wzajemnych oskarżeń i na przykład do zakładania "Niebieskich Kart" zarówno ofierze, jak i sprawcy.

Ofiara często traktowana jest z podejrzliwością, oceniana stereotypowo, po wyglądzie...

Bardzo często nasze obserwatorki, które chodzą na rozprawy naszych klientek, opowiadają, jak sąd zwraca się do osób poszkodowanych. Gdy kobieta jest dobrze ubrana, to często pada komentarz: "Pani jest tak zadbana, że to niemożliwe, aby była pani ofiarą przemocy".

Poza tym często sąd, prokuratura czy policja lepiej postrzega tę ofiarę, która na przemoc nie reaguje. Jeśli próbuje reagować, to znaczy, że nie jest taka bezbronna.

Później orzeczenia są takie, że to właściwie była bójka dwojga osób, więc trudno określić, kto jest winny. A zatem nie ma mowy o przemocy. Tymczasem ofiara przecież też się może bronić. Czasem nawet w obronie zabija. I to wcale nie znaczy, że tej przemocy nie było.

Popołudniu i wieczorem to dopiero jest tu ruch! Zdecydowana większość osób niosących pomoc w naszej fundacji to wolontariuszki, które w ciągu dnia normalnie pracują. Do nas przychodzą po pracy.

Wtedy bywa tak, że jednocześnie zajętych jest wszystkich naszych sześć pokoi, wszędzie toczą się spotkania.

Tu przy Wilczej zazwyczaj kilkanaście, dziesięć do dwudziestu. Do tego mamy jeszcze placówki w Gdańsku, Łodzi i Wrocławiu oraz Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia, w którym zapewniamy kobietom z dziećmi bezpieczne schronienie.

Kobiety bardzo często nie dzwonią na policję, bo nie mają do niej zaufania. A nie mają go często dlatego, że za pierwszym razem zostały potraktowane tak, że więcej tam nie pójdą.

Całkiem niedawno zgłosiła się do nas dziewczyna, która przyjechała do Warszawy z niedużej miejscowości ze swoim chłopakiem. Kiedy on po jakiejś awanturze wyrzucił ją z domu, ona nie miała odwagi, żeby zadzwonić na policję. Powiedziała nam, że policja u nich już wcześniej była i powiedziano jej, że jak kolejny raz zadzwoni, to ją ukarzą za bezpodstawne wezwanie.

Oczywiście, że na początku nieśliśmy pomoc mniejszej liczbie kobiet, bo byliśmy mniejszą organizacją. Ten wzrost liczby klientek na pewno wynika też ze wzrostu świadomości.

Mimo że o problemie przemocy w rodzinach mówi się od lat, wciąż jest całkiem duża grupa kobiet, które dopiero wtedy, gdy jakiś konkretny przypadek staje się głośny, uświadamia sobie, że nie jest sama z tym dramatem, że inne kobiety też to spotyka. Na brak klientek jednak - że tak powiem - nigdy nie narzekamy.

Czasem tak. Teraz robimy nabór i szkolenie takich osób, które by nas wsparły przy tak zwanym pierwszym bezpośrednim kontakcie, czyli przy odbieraniu telefonów. Tych osób, które przeprowadzałby taki wstępny wywiad, na pewno przydałoby się więcej.

Niestety, mamy dość przestarzałą centralkę, która nie pozwala na prowadzenie wielu rozmów jednocześnie. Często dzwoniące kobiety się skarżą, że długo nie mogą się dodzwonić. Czasem nawet sygnał wskazuje, że linia nie jest zajęta, ale w rzeczywistości jest tak, że nasze wolontariuszki prowadzą rozmowy.

Zdecydowanie wolałabym, żeby było tak, jak się wpisuje w statutach różnych organizacji, że działają one do momentu osiągnięcia celu. Tutaj ten cel niestety jest dość odległy.

Z perspektywy tych prawie 25. lat muszę przyznać, że więcej optymizmu miałam w drugiej połowie lat 90. niż teraz. Wtedy nam się wydawało, że np. wraz z wejściem Polski do Unii przepisy i procedury w naszym kraju zmienią się tak, iż ofiara przemocy będzie większe prawa i będzie mogła liczyć na lepsze traktowanie.

Niedawno byłam na konferencji w Lublinie i byłam przerażona tym, co głosiło wielu prelegentów - że kobiety są często odpowiedzialne za to, iż dochodzi do przemocy, że prawdziwe ofiary stanowią tylko niewielki procent, że zdecydowana większość to takie, które zgłaszają przemoc tylko po to, by coś ugrać w sprawie rozwodowej czy wywalczyć wyższe alimenty...

Ci prelegenci to w większości specjaliści, którzy powinni nieść pomoc kobietom. Tymczasem one raczej od nich tej pomocy nie uzyskają, bo najpierw zostaną potraktowane podejrzliwie, skoro tylko niewielki procent to prawdziwe ofiary.

Z żalem dostrzegam, iż zaczyna dominować pogląd, że przemoc domowa jest problemem rodziny, a nie kwestia praw człowieka, które są łamane. Prawo jednostki do wolności, bezpieczeństwa - to schodzi na dalszy plan.