Jak uzyskać pomoc? O co chodzi w awanturze o kandydatów? Wszystko, co musisz wiedzieć o RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. — Co robi Rzecznik Praw Obywatelskich? Wyjaśniamy kompetencje RPO i źródło sporu ws. następcy Adama Bodnara. Fot. Przemek Wierzchowski / Agencja Gazeta

Przez wiele lat instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich nie wzbudzała większego zainteresowania Polaków. To zmieniło się, gdy upłynęła kadencja Adama Bodnara, ale ze względu na brak porozumienia między Sejmem a Senatem, RPO musiał dalej pełnić obowiązki przez wiele miesięcy. Czym zajmuje się Rzecznik i dlaczego tak trudno go wybrać?

Czym zajmuje się Rzecznik Praw Obywatelskich w Polsce?

Kto może otrzymać pomoc RPO i jak się o nią zwrócić?

Kto może zostać Rzecznikiem i dlaczego jego wybór następcy Adama Bodnara jest tak trudny?

Co robi Rzecznik Praw Obywatelskich?

Status osoby pełniącej tę funkcję określa przede wszystkim ustawa z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Stanowi ona, że RPO "stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji RP oraz w innych aktach normatywnych, w tym również na straży realizacji zasady równego traktowania".

Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich

art .1 ust. 3

W sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej... Czytaj więcej

Ustawa o RPO (uRPO) nadaje Rzecznikowi także "funkcje organu wizytującego do spraw zapobiegania torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Dlatego RPO odpowiada za Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur.

RPO może także zajmować się sprawami dzieci we współpracy z Rzecznikiem Praw Dziecka, a także problemami przedsiębiorców w ramach wspólnych działań z Rzecznikiem Małych i Średnich Przedsiębiorców.

Czytaj także:

Jak zwrócić się o pomoc RPO?

Na pomoc RPO może liczyć każdy polski obywatel, cudzoziemiec, grupa obywateli lub organizacja

Złożenie wniosku o pomoc (tzw. skarga do RPO) jest darmowe

Pomoc w sprawie formalności można uzyskać od Biura RPO na bezpłatnej infolinii 800 676 676

Należy pamiętać, że RPO nie zastępuje adwokata, choć są przypadki, w których może pomóc w trakcie postępowania sądowego. Rzecznik angażuje się jednak głównie w sprawy sądowe, których rozstrzygnięcia mogą oddziaływać na życie wielu obywateli.

Tak swoją działalność opisuje samo Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich:

Biuro RPO

o tym, czym zajmuje się Rzecznik Praw Obywatelskich w Polsce

Rzecznik Praw Obywatelskich sprawdza, czy prawa obywateli są szanowane przez instytucje państwowe. Bada, czy działania urzędów i różnych instytucji wobec obywatela były zgodne z prawem. Analizuje też, czy urzędnicy, sądy, szpitale, szkoły i inne służby nie zaniedbali spraw zgłaszanych im przez ludzi.

Jeśli ktoś ma problem na przykład: z emeryturą, mieszkaniem, alimentami, może zwrócić się do Rzecznika. Wtedy sprawdzi on, czy urzędnicy postępowali zgodnie z prawem. Rzecznik zajmuje się też prawami więźniów i mieszkańców domów pomocy, dostępem do służby zdrowia, prawem do nauki czy wolnością słowa... Czytaj więcej

Kto może zostać RPO?

Według art. 2 uRPO, stanowisko Rzecznika może objąć "obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną". Nowego RPO powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.

Czytaj także: Z tego zostanie zapamiętany. 10 najważniejszych momentów kadencji Adama Bodnara

Trudny wybór nowego RPO

Właśnie ta kwestia sprawiła, iż po tym, gdy 9 września 2020 roku upłynęła kadencja Adama Bodnara, musiał on dalej pełnić obowiązki, by prawa obywateli nie były pozbawione ochrony. A przynajmniej taką wykładnię w sprawie kadencji i wyboru nowego RPO przyjmowano do 15 kwietnia, gdy TK Julii Przyłębskiej orzekł, iż przedłużenie kadencji Bodnara ze względu na brak wyboru nowego Rzecznika jest działaniem sprzecznym z Konstytucją.

Próba wyboru następcy Adama Bodnara wielokrotnie kończyła się fiaskiem. Posiadająca sejmową większość koalicja Zjednoczonej Prawicy długo ociągała się z przedstawieniem kandydata. Największe partie opozycyjne kilkukrotnie wysuwały kandydaturę Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz, ale na jej wybór PiS, Solidarna Polska oraz Porozumienie się nie godziły.

Czytaj także:

Pierwszym kandydatem koalicji rządzącej na nowego RPO był wiceminister spraw zagranicznych Piotr Wawrzyk. Został on wybrany przez Sejm 22 stycznia 2021 roku, ale 18 lutego na tę kandydaturę zgody nie wyraził Senat.

Następnie kandydatem na nowego RPO został poseł PiS Bartłomiej Wróblewski. Sejm dokonał jego wyboru na stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich 15 kwietnia, a na 13 maja zaplanowano głosowanie ws. kandydatury Wróblewskiego w Senacie.

Dowiedz się więcej o Rzeczniku Praw Obywatelskich:

Bodnar wie, co stanie się, gdy Senat nie zaakceptuje nowego RPO. "Istnieją zastępcy"

"Nielegalne władze chcą usunąć RPO". Tusk zwraca uwagę, co dziś ma się stać w Trybunale Przyłębskiej

Rudzińska-Bluszcz wstrząśnięta decyzją ws. Bodnara. Dosadnie pokazała, co oznacza decyzja TK