Dlaczego najlepsi maratończycy są z Afryki? Biegowy fenomen niezwykłego ludu z Kenii
Na długich dystansach nie masz statystycznie żadnych szans z Afrykaninem - takie są fakty, które spędzają sen z powiek trenerów i ekspertów z reszty świata, a rasistom dają pretekst do żartów. I mało tego - najwięcej mistrzów maratonu pochodzi z maleńkiego ludu w Kenii. Dlaczego?
Tymczasem pierwszy oficjalny rekord pochodzi z 1908 roku, wynosi 2:55:18.4 i należy do Amerykanina Johnny'ego Hayesa. Tak więc sto lat temu nawet najlepsi sportowcy na Ziemi przebiegali maraton o godzinę dłużej niż współcześni mistrzowie.
Kenia stała się ojczyzną najszybszych biegaczy długodystansowych. W ostatnich latach reprezentanci tego nieco liczebniejszego od Polski kraju (w tym roku szacuje się, że populacja wynosi niespełna 50 mln), nieprawdopodobnie często wchodzili na najwyższe stopnie podium na igrzyskach i mistrzostwach - od biegu na 800 metrów po maraton.
Przykład? Najstarszy nowożytny maraton w Bostonie. Od 1988 do 2019 roku aż 22 na 32 zwycięzców urodziło się w Kenii, a niektórzy bronili tytułu kilka lat z rzędu jak Robert Kipkoech Cheruiyot i Cosmas Ndeti. Kilku też pochodzi z sąsiadującej z nią Etiopii.
Zwycięzcy prestiżowego maratonu bostońskiego•Screen z Wikipedii
Wystarczy rzucić okiem na wyniki. "Zauważysz, że mniej więcej 70-80 proc. zwycięzców od końcówki lat 80., kiedy poziom technologii i odżywiania Wschodniej Afryki zaczął doganiać Zachód, pochodzi z Kenii" - czytamy w artykule serwisu "The Atlantic".
U sportsmenek rankingi prezentują się podobnie, ale rzecz jasna, w zależności od dystansu, kobiety są wolniejsze od kilkunastu sekund do kilkudziesięciu minut od mężczyzn. Nie sposób jednak nie zauważyć flagi Kenii na poniższej, choć zawodniczki z tego kraju zaczęły startować nieco później (to kwestia dyskryminacji i przymusu zamążpójścia dla dziewczynek, który został częściowo zniesiony w latach 90.).
Kobiece rekordy z różnych maratonów na świecie•Screen z Wikipedii
Zagadka staje się odrobinę prostsza, jeśli przyjrzymy się skąd dokładnie pochodzi najwięcej mistrzów (w tym również Eliud Kipchoge). W 2011 roku wśród 100 najlepszych biegaczy maratońskich 60 było z Kenii i prawie wszyscy należeli do ludu Kalendżin (teraz już wiecie skąd pochodzi nazwa popularnej marki odzieży sportowej). Plemię to stanowi zaledwie 0,0006% populacji globu - szacuje się, że w Kenii żyje niecałe 6 milionów Kalendżin. Na czym polega ich fenomen?
Wyjaśnienia tego stanu rzeczy są przeróżne - jedne opierają się na środowisku, drugie na genach, a jeszcze inne na stereotypach dotyczących biedy i zacofania. W książce "Dogonić Kenijczyków" Adharanand Finn wyjaśnia, że Kenijczycy wszędzie biegają: do szkoły, za autobusem, do sklepu w innej wiosce.
"To dla nich tak naturalne jak dla nas zatrzymanie się na czerwonym świetle. Samo bieganie i możliwość wygrania nagrody w jakiś zawodach (nie mówiąc o wyjeździe do Europy czy USA) stanowi po prostu gigantyczna okazję na poprawę życia nie tylko swojego, ale także swojej rodziny. Więc biegają. A jak się uda wygrać pieniądze, to pierwszą rzeczą jaką należy uczynić to zakup krowy – bo to ilość krów, a nie medal, stanowi o lokalnym statusie społecznym" – czytamy w recenzji książki na stronie BiegamBoLubię.
Nadludzkie zdolności Kalendżin są też tłumaczone innymi uwarunkowaniami niż społeczno-gospodarcze. W 2000 roku przeprowadzono też wielomiesięczne, kontrowersyjne badania dowodzące przewagi kenijskiego plemienia nad Duńczykami.
Jedną z zaskakujących obserwacji była wyraźna różnica w tętnie - u Kalendżin jest bardzo niskie nawet na długich dystansach. Powiązano to z otoczeniem - lud żyje na płaskowyżu na wysokości 2130 metrów nad poziomem morza. Ich ciała produkują więcej czerwonych krwinek do transportu tlenu po organizmie. Dlatego na "normalnych" wysokościach są bardziej wydajni.
Naukowcy zwrócili też uwagę na ich "ptasie nogi". "Odkryto, że najlepsi biegacze z plemienia Kalendżin, podobnie jak nietrenowani chłopcy z tego plemienia, mają znacznie lepszą ekonomikę biegu niż Duńczycy. Przyczyną są prawdopodobnie smuklejsze nogi Kenijczyków, które zużywają w czasie biegu mniej energii" – czytamy w książce "Bieganie bez wysiłku" autorstwa Danny Dreyera i Katherine Dreyera.
Bengt Saltin z Duńskiego Instytutu Nauk Sportowych (Danish Sports Science Institute) stwierdził, że Kalendżin mają przewagę genetyczną nad innymi lekkoatletami. Potwierdził to Mike Boit, medalista olimpijski z Kenii z 1972 roku. Jego rodak, dwukrotny medalista olimpijski Kip Keino, nazwał to badanie rasistowskim i uznał, że "na tym świecie nic nie osiągniesz bez ciężkiej pracy".Badacze mieli rację - Kalendżin zużywają stosunkowo mniej energii, ale nie dlatego, że ich nogi są szczuplejsze. Jest dokładnie odwrotnie: nogi są szczupłe dzięki doskonałej ekonomii biegu. Kalendżin są tak wydajni, że nie potrzebują dużych mięśni.