Cukrzycę już dawno uznano za epidemię XXI wieku. Jak rozpoznać pierwsze objawy choroby? [WYJAŚNIAMY]
Czytaj także: Zrozumcie, to nie są skryci ciastkożercy. Cukrzyca to poważna choroba
Według najnowszego raportu Międzynarodowej Federacji Cukrzycy (International Diabetes Federation, IDF) na świecie z cukrzycą walczy już około 425 mln ludzi. Choroba ta diagnozowana jest statystycznie tylko u co 11. osoby.
Niestety od lat 80. liczba osób zmagających się z cukrzycą powiększyła się aż czterokrotnie. W samej Europie choruje na nią około 60 mln osób, a od 25 do 30 proc. społeczeństwa nadal nie jest świadomych tego, że ma cukrzycę.
Jak potwierdza Polskie Stowarzyszenie Diabetyków, Polska należy do krajów z jednym z najwyższych współczynników amputacji z powodu cukrzycy. Nadal choroba ta zabija po cichu, bo zwykle nie boli, a jej objawy łatwo zbagatelizować. WHO ostrzega, że cukrzyca może być wykrywana nawet do 12 lat od momentu jej wystąpienia.
Co to jest cukrzyca? Podstawowe typy choroby
Najprostsza definicja cukrzycy, którą propaguje Światowa Organizacja Zdrowia, opisuje ją jako grupę chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (czyli podwyższonym poziomem cukru we krwi), do której dochodzi z powodu nieprawidłowego wydzielania insuliny.Według klasycznego podziału cukrzycę dzielimy na 2 typy (wrodzoną i nabytą). Pierwszy z nich to tzw. cukrzyca insulinozależna, która dotyczy około 20 proc. chorych i jest spowodowana tym, że organizm wytwarza przeciwciała systematycznie uszkadzające komórki beta trzustki, co uniemożliwia prawidłowe wydzielanie insuliny, zaburza gospodarkę węglowodanową i prowadzi do wysokiej glikemii.
Drugi najpopularniejszy typ cukrzycy, na który cierpi największa liczba chorych, to tzw. cukrzyca insulinoniezależna. Na jej rozwój w dużym stopniu ma wpływ nasz styl życia, sposób odżywiania i aktywność fizyczna (a właściwie jej brak), a także wiele czynników genetycznych.
Szacuje się, że ten typ choroby skraca życie przeciętnego człowieka aż o 10 lat. Niestety wielu ludzi zupełnie nie jest świadomych, tego, że zmaga się z cukrzycą, która powoli może doprowadzać do wielu poważnych i śmiertelnie niebezpiecznych powikłań.
⦁ CUKRZYCA TYPU I — rozwija się już w dzieciństwie, choć pojawia się nagle i może się bardzo szybko nasilać, to zazwyczaj rozpoznawana jest dopiero wtedy, gdy dochodzi do uszkodzenia około 80 proc. komórek beta trzustki przestaje być aktywnych i niezbędne jest podawanie insuliny.CIEKAWOSTKA Łacińska nazwa cukrzycy (diabetes melitus) powstała z połączenia dwóch słów — wywodzącego się z greki czasownika oznaczającego oddawanie moczu (diabetes) oraz pochodzącego z łaciny słowa melitus używanego jako rzeczownik "miód" lub przymiotnik "słodki".
Od zarania dziejów uważano bowiem, że mocz osób cierpiących na tę tajemniczą chorobę przyciąga więcej insektów. Dopiero w XVIII wieku udało się potwierdzić, że charakterystyczna "słodycz" w tym przypadku jest efektem nieprawidłowego poziomu cukru we krwi i moczu diabetyków.
Chorzy mają silne pragnienie i są w stanie wypić kilka litrów płynów dziennie, skarżą się na częstomocz (muszą wielokrotnie oddawać mocz w ciągu dnia), zwykle bardzo łatwo się męczą i są senni oraz mogą szybko tracić masę ciała.
Może u nich dojść do tzw. śpiączki cukrzycowej (hiperglikemicznej) w konsekwencji kwasicy ketonowej, czyli wysokiej hiperglikemii spowodowanej znacznym niedoborem lub całkowitym brakiem insuliny.
⦁ CUKRZYCA TYPU II — do jej rozwoju przyczynia się zarówno nasz styl życia (za dużo jedzenia i za mało ruchu), jak i predyspozycje genetyczne (na ten typ cukrzycy częściej cierpią osoby, których rodzice lub dziadkowie też chorowali).
Coraz częściej cukrzycę typu 2 traktuje się jak powikłanie otyłości. W tym przypadku organizm chorych wykazuje się niewielką wrażliwością na insulinę. W początkowej fazie trzustka wydziela jej coraz więcej, ale po pewnym czasie dochodzi do stopniowego wyniszczenia nadmiernie obciążonych komórek beta (tzw. wysepek Langerhansa), co przyspiesza rozwój choroby.
Cukrzyca tego typu może rozwijać się latami a jej pierwszymi zauważalnymi objawami mogą być m.in. tzw. mikroangiopatie, czyli uszkodzenia małych naczyń tętniczych w wyniku powikłań cukrzycowych.
⦁ CUKRZYCA CIĄŻOWA — występuje u około 18 proc. kobiet w ciąży, charakteryzuje się insulinoopornością i wysokim poziomem cukru we krwi, który wywołują m.in. zmiany hormonalne pojawiające się najczęściej w trzecim trymestrze ciąży.
Zwykle diagnozuje się ją pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży poprzez doustny test obciążenia glukozą lub wcześniej, w przypadku osób z grupy ryzyka (badania przesiewowe w kierunku cukrzycy wykonuje się u każdej ciężarnej w II i III trymestrze ciąży, a na pierwszych wizytach kontrolnych zlecana jest glikemia na czczo).
Na cukrzycę ciążową bardziej narażone są kobiety powyżej 25. roku życia z nadwagą oraz panie, które podczas poprzedniej ciąży też miały cukrzycę (albo urodziły dziecko ważące powyżej 4,5 kg) lub pojawił się u nich stan przedcukrzycowy.
Cukrzyca ciążowa może zwiększać ryzyko wystąpienia tzw. stanu przedrzucawkowego oraz przedwczesnego porodu, a także zwiększa prawdopodobieństwo konieczności wykonania tzw. cesarskiego cięcia.
Niezdiagnozowana i nieleczona cukrzyca ciążowa może wpłynąć na stan zdrowia dziecka. Zwykle jej leczenie sprowadza się do monitorowania poziomu glukozy, dobrania odpowiedniej diety oraz ćwiczeń a także leków dobieranych indywidualnie przez lekarza.
Po urodzeniu dziecka poziom cukru powinien wrócić do normy, ale w przyszłości istnieje ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. Kobiety, które przeszły cukrzycę ciążową zgodnie z rekomendacją Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego powinny co 3 lata profilaktycznie wykonywać badania przesiewowe w kierunku cukrzycy.
⦁ INNE TYPY CUKRZYCY:
⦁ cukrzyca typu LADA — (z ang. Latent Autoimmune Diabetes in Adults) to tzw. autoimmunologiczna cukrzyca dorosłych, która w odróżnieniu od cukrzycy typu I nie pojawia się nagle, tylko rozwija się powoli całymi latami doprowadzając do stopniowego zwiększenia stężenia glukozy we krwi.
Szacuje się, że ten typ cukrzycy dotyczy od 5 do 10 proc. pacjentów, u których choroba została rozpoznana po 35. roku życia (uznaje się, że najczęściej cukrzyca typu LADA pojawia się u osób w wieku od 30 do 70 lat).
Osoby cierpiące na ten typ choroby zwykle są bardzo szczupłe, ale dochodzi u nich do postępującego, autoimmunologicznego procesu destrukcji komórek beta trzustki (które są odpowiedzialne za wydzielanie insuliny), co prowadzi do uszkodzenia tzw. wysp trzustkowych (dotąd nie poznano przyczyny tego zjawiska).
⦁ cukrzyca monogenowa (MODY z ang. Maturity Onset Diabetes of the Young)— dotyczy głównie młodych, szczupłych i aktywnych fizycznie ludzi. Zwykle (choć nie zawsze) jest dziedziczona i powstaje z powodu mutacji genetycznych prowadzących do zaburzeń w wydzielaniu insuliny przez trzustkę. Dotyczy około poniżej 10 proc. wszystkich osób chorujących na cukrzycę.
Występuje niezależnie od płci. Uznaje się ją za tzw. postać graniczną, która może występować u młodych ludzi, poniżej 30. roku życia (podobnie jak cukrzyca typu 1), ale jej przebieg jest bardzo zbliżony do cukrzycy typu 2.
Choć obecnie wyróżnia się 6 typów samej cukrzycy MODY, to wśród nich najczęstsza jest postać tzw. MODY 2, która zazwyczaj ma łagodny przebieg (bez kwasicy ketonowej i innych ostrych powikłań). Powoduje ją mutacja genu dla glukokinazy (enzymu przekształcającego glukozę w glukozo-6-fosforan). Można ją leczyć zarówno poprzez odpowiednio dobraną dietę jak i za pomocą leków doustnych.
JAK ROZPOZNAĆ CUKRZYCĘ?CIEKAWOSTKA: ISTNIEJE AŻ 5 RÓŻNYCH TYPÓW CUKRZYCY?
Skandynawscy naukowcy z Uniwersytetu Lund w Szwecji oraz Instytutu Medycyny Molekularnej w Helsinkach na łamach "The Lancet Diabetes & Endocrinology" przedstawili zupełnie nową klasyfikację typów cukrzycy, która wywraca do góry nogami dotychczasowe standardy w rozpoznawaniu tej choroby.
Według nich większość ludzi cierpiących na cukrzycę nie jest prawidłowo diagnozowanych ze względu na to, że dotychczasowy podział na 2 standardowe typy choroby jest niewystarczający. Ich zdaniem cukrzyca jest na tyle skomplikowana, że należy dzielić ją aż na 5 różnych typów, by jej leczenie mogło być dużo bardziej spersonalizowane i skuteczne.
cukrzyca typu 1 (SAID z ang. severe autoimmune diabetes) — jest najbardziej zbliżona do insulinozależnej cukrzycy młodzieńczej, ma podłoże autoimmunologiczne i dotyczy osób, których układ odporności uszkadza komórki wytwarzające insulinę.
cukrzyca typu 2 (SIDD z ang. severe insulin-deficient diabetes) — występuje u osób z prawidłową masą ciała (może ujawnić się już w młodości) i wymaga zażywania insuliny, ale nie ma związku z autoagresją własnego układu odporności, choć wywołuje podobny efekt (sprawia, że trzustka nie jest w stanie wytwarzać insuliny). Ta postać choroby wiązana jest z wyższym ryzykiem utraty wzroku przez pacjentów (w przypadku powikłań).
cukrzyca typu 3 (SIRD z ang. severe insulin-resistant diabetes) — dotyczy osób otyłych (zarówno dzieci, jak i dorosłych) i sprawia, że organizm zaczyna wytwarzać nadmierne ilości insuliny w takim tempie, że szybko wyczerpuje zdolność do jej dalszego wytwarzania i staje się na nią odporny. W powikłaniach może doprowadzić do niewydolności nerek.
cukrzyca typu 4 (MOD z ang. mild obesity-related diabetes) — w mniejszym stopniu wiąże się z otyłością i może występować także u ludzi, którzy mają prawidłową masę ciała.
cukrzyca typu 5 (MARD z ang. mild age-related diabetes) — jest nabywana z wiekiem i dotyczy seniorów, zwykle ma łagodny przebieg, nie wymaga podawania insuliny i może być sprawnie leczona za pomocą dobrze dobranych leków.
Według WHO do zdiagnozowania cukrzycy wystarczy wystąpienie jednego z poniższych kryteriów:
1. Objawy hiperglikemii i glikemie przygodne ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).
2. Dwukrotnie glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l).
3. Glikemia w 120 minucie testu doustnego obciążenia glukozą ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).
Prawidłowe stężenie glukozy we krwi żylnej na czczo powinno wynosić 100 mg/dl (5,6 mmol/l).
Osoby cierpiące na cukrzycę oprócz regularnej kontroli glikemii za pomocą glukometru powinny także wykonywać przynajmniej raz w roku badanie dna oka oraz ogólne badanie moczu (by określić poziom wydalania albumin i wskaźnik przesączania kłębuszkowego GFR), a podczas każdej wizyty u diabetologa zmierzyć ciśnienie i wykonać badanie stóp.JAKIE BADANIA WYKONAĆ, BY SPRAWDZIĆ, CZY MAMY CUKRZYCĘ?
⦁ Cukrzycę rozpoznaje się na podstawie wyników pomiaru glikemii z krwi żylnej
Jeżeli wynik jest na poziomie powyżej 200 mg/dl a pacjent ma objawy hiperglikemii, to może to wskazywać na cukrzycę, przy braku objawów hiperglikemii (tj. spadek masy ciała, częstomocz, wzmożone pragnienie, senność itd.) diagnozę należy potwierdzić po wykonaniu glikemii na czczo.
— na cukrzycę może wskazywać dwukrotny wynik powyżej 126 mg/dl
— na stan przedcukrzycowy wskazuje zaś wynik pomiędzy 100 a 125 mg/dl
— prawidłowa glikemia na czczo wynosi od 70 do 99 mg/dl
Wszelkie odstępstwa od normy wymagają dalszej diagnostyki poprzez:
⦁ OGTT, czyli doustny test obciążenia glukozą (tzw. krzywa cukrzycowa) na czczo, od 8 do 14 godzin od ostatniego posiłku.
Badanie jest trzyetapowe. Na początku należy pobrać krew żylną do oznaczenia glikemii na czczo, potem wypić 75 g glukozy rozpuszczonej w wodzie a po 2 godzinach (spędzonych w pozycji siedzącej, przy celowym unikaniu wysiłku) należy pobrać powtórnie krew do oznaczenia glikemii. Na cukrzycę może wskazywać wynik powyżej 200 mg/dl.
Dodatkowo można wykonać pomiar stężenia insuliny (polecany m.in. w diagnostyce insulinooporności) oraz tzw. C-peptyd, czyli oznaczenie pomocne w rozpoznawaniu przyczyn hipoglikemii na czczo czy aktywności komórek beta trzustki czy ocenie insulinooporności.
Podstawowe objawy cukrzycy
Wśród klasycznych symptomów cukrzycy pojawia się przede wszystkim:⦁ wzmożone uczucie pragnienia (chorzy są w stanie wypić kilka litrów płynów dziennie)
⦁ częste oddawanie moczu (poliuria)
⦁ pobudzony apetyt (odczuwanie głodu nawet po posiłku)
⦁ suchość w ustach
⦁ zajady w kącikach ust oraz zapach acetonu z jamy ustnej (przy cukrzycy typu 1)
⦁ spadek masy ciała (przy cukrzycy typu 1)
⦁ apatia / senność (przez to, że organizm nie produkuje wystarczającej ilości energii)
⦁ silne uczucie zmęczenia
⦁ infekcje intymne (przy cukrzycy typu 2)
⦁ problemy z koncentracją
⦁ powolne gojenie się ran i siniaków
⦁ zaburzenia widzenia
NIETYPOWE OBJAWY CUKRZYCY:
PLAMKI NA POWIEKACH — pojawiające się symetrycznie w wewnętrznych kącikach na obu powiekach. Spowodowane są zaburzeniami stężenia lipidów i podwyższonym poziomem cholesterolu (LDL), które można łączyć zarówno z chorobami układu krążenia i otyłością, jak i z cukrzycą.
CIENIE POD OCZAMI — ze względu na to, że skóra w tym miejscu jest bardzo cienka, łatwo widać na niej wszelkie zmiany. Choć najczęściej pojawiają się z powodu niewyspania i przemęczenia organizmu, to mogą także sygnalizować zaburzenia hormonalne, anemię oraz... cukrzycę.
RZADKIE WŁOSY — u mężczyzn cukrzyca w niektórych fazach może przyspieszać łysienie, zaś u kobiet rozwój tej choroby częściej sygnalizują mocno przerzedzone włosy (zwłaszcza na czubku głowy).
SZORSTKA SKÓRA — łuszcząca się, sucha skóra pojawia się bez względu na płeć statystycznie u co piątego diabetyka. Objaw ten może wskazywać m.in. na nieprawidłowy poziom cukru we krwi.
PRZESUSZONE STOPY — w początkowej fazie choroby suche, popękane pięty często mylone są ze zmianami łuszczycowymi lub grzybicą, jednak tzw. zespół stopy cukrzycowej (któremu towarzyszy pieczenie, kłujący ból, skurcze mięśni, zaburzenia czucia oraz nadmierne marznięcie stóp) może być jednym z najgroźniejszych powikłań cukrzycy i grozi nawet amputacją.
ZAŻÓŁCONE PAZNOKCIE — choć objaw ten może pojawić się m.in. z powodu stosowania lakierów do paznokci, to może także wskazywać na cukrzycą, zwłaszcza jeśli skóra zaczyna się łuszczyć i pojawiają się na niej pęcherze.
Powikłania cukrzycy
⦁ udar mózgu⦁ retinopatia cukrzycowa / utrata wzroku
⦁ zawał / niewydolność serca
⦁ niewydolność nerek (nefropatia)
⦁ neuropatie
⦁ stopa cukrzycowa / owrzodzenia / amputacje
⦁ choroby naczyń obwodowych
Co może zwiększać ryzyko cukrzycy typu 2?
⦁ siedzenie przed komputerem lub oglądanie telewizji przez ponad 4 godziny dziennie może zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 o 20 proc. — dowodzą naukowcy z Uniwersytetu Harvarda.Dr James Levine ze słynnej Mayo Clinic w Rochester od lat w wielu komentarzach na tamat przyczyn cukrzycy i różnych chorób cywilizacyjnych ostrzega, że:
Siedzenie jest gorsze niż palenie, zabija więcej ludzi niż HIV i jest bardziej niebezpieczne niż skoki na spadochronie. Zasiedzimy się na śmierć!
⦁ brak ruchu — aktywność fizyczna pomaga zapanować nad wahaniami cukru we krwi. To właśnie dlatego unikanie tej czynnośći ma fundamentalne znaczenie w zapobieganiu cukrzycy typu 2. Wcale nie chodzi o żadne forsowne ćwiczenia. Wystarczy zwykły spacer, by wyraźnie obniżyć poziom cukru (zbadano, że w przypadku seniorów doskonałe efekty może dać nawet spokojna przechadzka trwająca zaledwie 15 minut po każdym posiłku) — potwierdza na łamach "Diabetes Care" Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne.
⦁ wskaźnik BMI powyżej 30 (nadwaga i otyłość) — o ile zarówno kobiety, jak i mężczyźni mający problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała mogą być w podobnym stopniu narażeni na cukrzycę (choć choroba ta jest statystycznie częściej diagnozowana u kobiet), to zupełnie inaczej wygląda ta zależność w przypadku małżeństw i związków partnerskich. Dlaczego? (wyjaśnienie można znaleźć w poniższym podpunkcie)
⦁ związek z osobą z BMI powyżej 30 — choć brzmi to całkiem absurdalnie, to jednak wbrew pozorom cukrzycą można się... zarazić. Nie chodzi jednak o dosłowne zakażenie, ale o przejmowanie "złych" nawyków żywieniowych i niehigienicznego stylu życia.
Skandynawskim naukowcom udało się udowodnić, że w gorszej sytuacji są mężczyźni, których żony lub partnerki są otyłe (ich BMI jest powyżej 30). Okazuje się, że bez względu na to ile sami ważą, statystycznie są oni aż o 21 proc. bardziej narażeni na rozwój cukrzycy od partnerów kobiet z nadwagą (z BMI pomiędzy 25 a 30). Co ciekawe zależność ta obserwowana jest wyłącznie u panów. Wśród pań nie dało się wykazać takiej korelacji.
Naukowcy z Waszyngtonu we współpracy z ekspertami NASA na łamach "The Lancet Planetary Health" wykazali bezpośredni związek pomiędzy zanieczyszczeniami powietrza a wzrostem zachorowalności na cukrzycę. Tylko w 2016 roku smog odpowiadał za 14 proc. wszystkich przypadków cukrzycy w skali całego świata i doprowadził do 3,2 mln zachorowań na cukrzycę.
⦁ paradontoza / choroby przyzębia — trwające ponad 20 lat badania naukowców z Uniwersytetu Columbia w USA potwierdzają, że osoby cierpiące na problemy z dziąsłami są bardziej narażone na cukrzycę (dotyczy to nawet najmłodszej grupy pacjentów)
⦁ nadciśnienie tętnicze — 80 proc. pacjentów z cukrzycą typu 2 ma problem z utrzymaniem prawidłowego ciśnienia krwi.
⦁ brak wystarczającej ilości snu — niewyspany organizm nie jest w stanie w odpowiedni sposób kontrolować poziomu glukozy, co prowadzi do zaburzeń hormonalnych (w tym problemów z wydzielaniem insuliny), co może doprowadzić do rozwoju cukrzycy
⦁ spanie przy zapalonym świetle może zwiększać insulinooporność — Amerykańska Akademia Medycyny Snu ostrzega, że już po jednej nocy przespanej przy zapalonym świetle zwiększa się oporność organizmu na insulinę. Okazuje się, że sen przy włączonej lampie może zakłócać metabolizm i obniżać wrażliwość komórek na insulinę przez co wychwytują one z krwi mniej glukozy przyczyniając się do rozwoju cukrzycy typu 2.
⦁ pomijanie śniadań w ciągu dnia lub nieregularne spożywanie posiłków może doprowadzić do wahań poziomu insuliny, co może w konsekwencji zwiększać ryzyko cukrzycy typu 2
⦁ palenie papierosów — przez to, że palacze są bardziej narażeni m.in. na nadciśnienie i problemy z cholesterolem, szybciej może się u nich rozwinąć także cukrzyca
⦁ otyłość brzuszna charakterystyczna dla osób z figurą typu jabłko (oponka wokół talii, której obwód przekracza 80 cm)
⦁ spożywanie nadmiernych ilości czerwonego mięsa
⦁ zaburzenia rytmu okołodobowego np. poprzez nocne dyżury — ryzyko cukrzycy typu 2 wzrasta, jeśli w ciągu miesiąca mamy co najmniej 3 nocne zmiany w pracy. Osoby, które pracują w takim systemie są bardziej narażone na rozwój tej choroby.
Czytaj także: Przygotuj plan na wypadek zakażenia koronawirusem — radzą lekarze chorym na cukrzycęCUKRZYCA A KORONAWIRUS
Czy diabetycy są bardziej narażeni na zakażenie wirusem SARS-CoV-2?
Najnowsze wyniki badań opublikowanych na łamach "The Lancet Diabetes & Endocrinology" wskazują, że istnieje związek pomiędzy zwiększonym prawdopodobieństwem zgonu z powodu covid-19 u osób hospitalizowanych z powodu zakażenia koronawirusem, u których cukrzyca typu 1 lub cukrzyca typu 2 występowała jako choroba współistniejąca.
Lekarze podkreślają jednak, że jeżeli osoby chore na cukrzycę są prawidłowo leczone, to samo ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 może być u nich podobne, jak w przypadku pozostałej populacji. Zwiększone ryzyko zgonu może dotyczyć głównie pacjentów ze źle prowadzoną cukrzycą (z glikemią powyżej 180mg/dl).
Diabetykom zaleca się jednak zachowanie wszelkich środków ostrożności, które mogą zminimalizować możliwość ewentualnej infekcji koronawirusem.
Nowoczesne metody leczenia cukrzycy
W przypadku osób chorych na cukrzycę typu 1 oprócz standardowych metod leczenia (insulinoterapii / pomp insulinowych) coraz częściej ratunkiem dla pacjentów może być:⦁ przeszczep wysepek trzustkowych (dzięki któremu nie trzeba stosować insuliny, a do końca życia należy jedynie przyjmować specjalne leki),
⦁ analogi insuliny zapobiegające niedocukrzeniu,
⦁ doustne leki hipoglikemizujące stumulujące wydzielanie insuliny i hamujące nadmierne wydzielanie glukozy (m.in. liraglutyd, eksendine, inhibitory dipeptydazy IV, sitagliptyna, wildagliptyna),
⦁ innowacyjna metoda TREG zwana także potocznie nową “szczepionką dla diabetyków "(którą jako pierwsi na świecie opracowali naukowcy z Gdańska),
⦁ biosensoryczne tatuaże dla diabetyków, które zmieniają kolor, gdy poziom cukru we krwi jest nieprawidłowy
Dowiedz się więcej o cukrzycy:
⦁ Mam cukrzycę i koronawirusa — co robić?⦁ Czym jest cukrzyca? Poznaj typy cukrzycy
⦁ Cukrzyca typu 1 u dzieci. Matka opowiada historię choroby syna