Masa (znowu) powraca. Czułem, że to będzie odgrzewany kotlet, ale i tak nie żałuję

Rozmowy Górskiego i Masy czytam od pierwszej części. Zaczęło się z przytupem, opowieść o "Kobietach polskiej mafii" szybko stała się bestsellerem. Nic dziwnego, było to coś zupełnie nowego, swojego rodzaju spowiedź gangstera, który po tylu latach nie był już tak bardzo obecny publicznie.

Od czasu książek to się zmieniło, Jarosław Masa Sokołowski dostał
"nowe życie", znów zaczęło się go cytować, wspominają o nim tabloidy (niedawno wziął kolejny ślub), a on sam... założył konto na Facebooku, na którym nawet dyskutuje z internautami.

Nieźle czytało się także drugą część "O pieniądzach polskiej mafii". Wgląd w to, w jakie luksusy opływali w latach 90. polscy gangsterzy był czymś, czego wcześniej nie mogliśmy zrobić.

Niestety od trzeciej części jest już trochę słabiej. Jak pisałem w recenzji "Porachunków polskiej mafii", jest to konsekwentne odcinanie kuponów od pierwszego wspólnego sukcesu. I nie można mieć autorom tego za złe, ale mogą zawieść się ci fani, którzy liczyli na porywającą lekturę.

Czytając każdą z tych książek złapałem sie na tym, że przerywam ją kilkadziesiąt razy, by w internecie wyszukać trochę zdjęć i informacji o tym, co właśnie przeczytałem. To swojego rodzaju wehikuł czasu, który przenosi nas w mroczne lata 90., które odeszły i na szczęście pod tym względem nie wrócą. Oby.

N., gangster, związany z Masą: Powiem ci, kto to jest dla mnie boss. To taki, któremu jesteś wierny jak pies, ale jak będzie potrzeba, on stanie po twojej stronie. Boss w gangu to nie jest jakiś pieprzony prezesik, który rządzi tobą od ósmej do szesnastej i generalnie ma cię w dupie, bo jesteś dla niego tylko pozycją na liście płac.

Dzwoni do ciebie o takiej porze, że nie masz pojęcia, jak się nazywasz, i każe ci jechać w miejsce, w które nikt inny by – o tej porze – nie pojechał. A tam musisz pokazać, że jesteś jednoosobowym oddziałem komandosów, i dojechać frajerstwo, które nie rozliczyło się na czas. Albo wisi za prochy, albo zawinęło tira twojego szefa, albo kogoś mu bliskiego. Dla
okupu. Ty nie jedziesz na negocjacje, tylko na akcję zbrojną. I boss wierzy, że wrócisz z tarczą, bo jak z nią nie wrócisz, to wypadasz z obiegu.

***
Kiedy myślimy „boss mafijny”, przeważnie staje nam przed oczami jedna z postaci wykreowanych przez film. Czy to Vito Corleone, genialnie zagrany przez Marlona Brando, czy znakomity Al Pacino jako Michael Corleone. Ewentualnie, choć już z przymrużeniem oka, James Gandolfini, odtwórca roli Tony’ego w serialu Rodzina Soprano. Przypominamy sobie także filmy Martina Scorsese, który miał wyjątkowy dar fascynującego portretowania szefów wielkich organizacji przestępczych działających w Stanach Zjednoczonych. Od Chłopców z ferajny po tych z Infiltracji.

Kiedy zaistniała w mediach polska mafia, również jej szefowie stali się osobami publicznymi. I przedstawiano ich tak samo jak gangsterów z Nowego Jorku, Palermo czy Moskwy – jako bajecznie bogatych, żyjących w kiczowatych pałacach, otaczających się pięknymi kobietami, obracających się i wśród gwiazd filmu, i wśród polityków z pierwszych stron gazet. Ludzi zarabiających wielkie pieniądze w sposób nieuczciwy, ale mających pewną klasę i na swój sposób przyzwoitych (czy raczej – charakternych). Takich jak Pershing czy Nikoś. Czy taka jest prawda o rodzimych mafiosach? To już inna sprawa.

Jarosław Sokołowski „Masa”: Daj spokój. Jeśli chcesz przykładać hollywoodzkie kalki do naszych pruszkowskich urków, to możemy już dalej nie pisać tej książki. Zresztą to samo dotyczy Włochów czy Ruskich. Tacy z nich ojcowie chrzestni, jak z koziej cipy worek kartofli! Bajki są dobre dla dzieci, a poważni ludzie nie powinni w nie wierzyć. Świat polskiej mafii w niczym nie przypominał filmu. A jeśli nawet było coś na rzeczy, to raczej w wydaniu karykaturalnym.

Artur Gorski: Czyli Rodzina Soprano?

J.S.: Nie. Bo jednak to, co działo się w latach 90., nie było zabawne.

A.G.: Kto miał potencjał, aby stanąć na czele grupy, a kto musiał się zadowolić miejscem w szeregu? Gdzie musiał dowieść swego talentu?

J.S.: Za czasów PRL-u najlepszą szkołą przetrwania, a jednocześnie gangsterskim uniwersytetem, były więzienia. Zapewniam cię, że dzisiejsze puszki, przy tych z czasów Gierka czy Jaruzelskiego, to sanatoria, a wręcz hotele spa. I w takich miejscach – od wczesnych lat 70. – hartowały się charaktery Barabasza, Alego, Parasola i innych przyszłych tuzów grupy pruszkowskiej. Żeby zyskać szacunek, trzeba było odpękać swoje za kratkami,
a pudło doskonale weryfikowało ludzi. Jak ktoś był kozak, dawał sobie radę. Jak był miękkim fiutem robiony – odpadał.

Dzisiaj za karę daje się klienta na dźwięki, czyli do celi, w której panuje totalna cisza. Przed laty strażnicy spuszczali mu taki łomot, że rodzona matka nie była w stanie go poznać. Nie bito, tak jak dzisiaj, gumowymi pałkami, ale trzonkami od łopat, co bolało o wiele bardziej i zostawiało na ciele krwawe ślady. Na deser przywiązywano nieszczęśnika do krat i tak sobie wisiał na widoku publicznym przez kilka godzin. Jednemu z pruszkowskich starych, Ryszardowi P. „Krzysiowi”, od tej kary poleciały stawy barkowe.
Oczywiście, nie trafił do szpitala, a do izolatki, żeby przemyślał sobie to i owo.

Najbardziej narażonymi na szykany byli tak zwani grypsujący, czyli więzienna elita. Kto grypsował, mógł się spodziewać najgorszego. Dlatego, wbrew obiegowej opinii, wcale nie było ich tak wielu. Powiedzmy trzech, czterech na dwustu osadzonych. Ale ta grupka była prawdziwą potęgą w sensie moralnym, jakkolwiek dziwnie to brzmi. Bo wszyscy ich szanowali, nawet zaciekli wrogowie. Trzeba pamiętać, że status gita, czyli grypsującego,
było stracić niezwykle łatwo. Wystarczyło, że jakiś osadzony chlapnął cię po ryju szczotką do mycia kibla i już. Stawałeś się zwykłym frajerem, którego się nie szanowało. Szczególnie cięci na grypsujących byli feści – więzienna subkultura największych mend. Łapali gita w dziesięciu i jeśli ten w porę się nie wyswobodził, gnoili go, przecwelowywali i tak dalej. Grypsujący musieli więc tak sobie radzić, żeby nie doszło do upokorzenia. A to nie
było łatwe.

A.G.: Wróćmy do grypsujących. Po wyjściu z więzienia pewnie stanowili obiekt uwielbienia adeptów gangsterskiego rzemiosła?

J.S.: Oczywiście! Niejako z automatu stawali się ikonami miasta i gromadzili wokół siebie potencjalnych współpracowników. Kiedy pod koniec lat 80. zetknąłem się ze starymi, ich wyroki robiły wrażenie: Parasol – dwanaście lat odsiadki, Dzikus – prawie dwadzieścia, a Ali ponad szesnaście. Zachowanie twarzy przez tyle lat to naprawdę było coś! Pucha wyposażyła ich też w liczne umiejętności, wśród których być może najważniejsze były spryt
i intryganctwo. To byli mistrzowie dywersji i knowań, czemu zresztą dali wyraz już w czasach grupy pruszkowskiej. Ich żywiołem było nie budowanie czegoś, a rozpierdalanie.

A.G.: Ale to chyba za mało, żeby stanąć na czele grupy przestępczej? Nie liczyły się choćby zdolności organizacyjne?

J.S.: A niby kto miałby to oceniać? Nie było żadnej komisji, żadnego konkursu na szefa mafii. W puszce walczyło się o swoje, na wolności tak samo. Trzeba było jedynie mieć mir na mieście i wystarczająco dużo chłopaków gotowych na wszystko. Owszem, ludzie o zdolnościach organizacyjnych odgrywali w grupach przestępczych ważne role, ale raczej jako pionki w większej grze, a nie szefowie struktury. Boss nie musiał być intelektualistą – wystarczyło, że dobrze znał się na ludziach i potrafił ocenić, kto w przyszłości będzie z nim, a kto okaże się chorągiewką na wietrze. Kto nie sypnie kumpli, a kto sam poleci na psy z informacjami. I musiał tak manipulować ludźmi, żeby na dole grupy nie zawiązywały się sojusze, mogące zagrozić pozycji najwyższego.