Nic dziwnego, że polscy himalaiści wciąż się kłócą. Ta wojna zaczęła się już dawno temu

"Himalaistki. Opowieść o kobietach, które pokonują każdą górę". Fascynująca książka Mariusza Sepioły o kobietach, które niegdyś rozsławiły polski himalaizm i o tych, które sławią go dziś. Na zdjęciu (od lewej) Halina Krüger - Syrokomska i Wanda Rutkiewicz Fot. materiały wydawnictwa Znak

Ostra wymiana słownych ciosów w środowisku polskich himalaistów zelektryzowała niedawno wiele osób. Poszło o seksistowski tekst "Jedna na dziesięciu chłopa to mało" rzucony w kierunku Agnieszki Bieleckiej. Ale takich szowinistycznych bon motów polskie himalaistki w historii usłyszały sporo. I niejednokrotnie zawstydziły himalaistów - mężczyzn. W księgarniach ukazała się właśnie fascynująca opowieść o Polkach, które niegdyś wyznaczały szlaki w najwyższych górach i tych, które przejęły pałeczkę i dziś nadal sławią polski himalaizm.

Z jedną z bohaterek książki, Alicją Bednarz, autor Mariusz Sepioło spotyka się w jej mieszkaniu w Krakowie. Niegdyś zdobywała szczyty w Himalajach. Dziś, choć mieszka na parterze, jest niemal uwięziona w czterech ścianach. Porusza się z trudem, oparta na balkoniku. Ale optymizmu nie traci ani trochę. Żartuje, że teoretycznie nie powinna już żyć, bo wróżka jej powiedziała, że dotrwa do 80. A ona ma już 83. I chętnie by jeszcze w góry wróciła. Lekarze parę lat temu obiecywali, że jeszcze będzie biegać po górach, ale mimo wszczepienia endoprotezy ciężko jej dziś stanąć na nogach.

"Zazdrościli głównie mężczyźni"
W latach 60. ciężko było ją w górach dogonić. Pasję łączyła z pracą likwidatorki szkód w PZU. Każdą wolną chwilę spędzała wysoko. Gdy zaczęła odnosić poważne sukcesy, w krakowskim Klubie Wysokogórskim przyjęto to niezbyt przyjaźnie.

Alicja Bednarz

himalaistka

Kiedy zdobyłam pierwszy siedmiotysięcznik, nie pamiętam już jaki, to nastawiono się przeciwko mnie, zazdroszczono mi. Zazdrościli głównie mężczyźni, tak wtedy było.

Wówczas już znała się z Wandą Rutkiewicz, spotkały się nad Morskim Okiem. "To była kobieta twarda. Znała swoją wartość, potrafiła dążyć do celu" – wspomina Alicja Bednarz w rozmowie z Mariuszem Sepiołą. I to Rutkiewicz w pewnym momencie przekreśliła jej marzenia na zdobycie Gasherbruma III. Zresztą ta wyprawa z 1975 r. przeszła do historii jako moment, gdy tarcia między wspinaczami nabrały na sile. A skutki tamtego sporu właściwie ciągną się do dziś.

"Wyprawa zostawiła niesmak"
Pod Gasherbrumami działały dwa zespoły: męski i żeński. Na miejscu bezskuteczne próby zdobycia szczytu trwały parę tygodni i w obu ekipach coraz głośniej mówiło się o powrocie do Warszawy. Spór osiągnął zenit, gdy cała ekipa w namiocie podjęła dyskusję o tym, co dalej. "Wszyscy, poza tobą, mają już tego wszystkiego dość" – oświadczył stanowczo Wandzie Rutkiewicz młody wówczas himalaista, późniejszy pierwszy polski zdobywca Korony Ziemi, Leszek Cichy. Rutkiewicz jednak zdecydowała inaczej.

"Wyprawa na Gasherbrumy, mimo ogromnych sukcesów, u wielu jej członków zostawiła niesmak. Tarcia między uczestnikami, między grupą kobiecą a męską i wewnątrz tych grup, taktyczne gierki prowadzone przez Wandę Rutkiewicz sprawiły, że większość uczestników była w opozycji w stosunku do kierowniczki" – odnotowuje autor "Himalaistek", cytując słowa kronikarza polskiego himalaizmu Janusza Kurczaba.

Wanda Rutkiewicz podczas jednej ze swoich pierwszych wspinaczek, wczesne lata 60. Fot. Bogdan Jankowski / Forum, mat. wydawnictwa Znak

Alicja Bednarz ma prawo czuć się jedną z ofiar owych "gierek". Tuż po tym, jak poczuła się słabo, Rutkiewicz zawyrokowała, iż Bednarz nie weźmie udziału w ataku szczytowym. Miała pozostać w obozie niżej.

"Żeby mnie zgnoić"
W filmie "Temperatura wrzenia" Andrzeja Zajączkowskiego zachowały się nagrania z rozmowy obu kobiet prowadzonej przez radiotelefon, gdy kierowniczka wyprawy była już obóz wyżej. Kiedy Rutkiewicz konsekwentnie podtrzymuje swoją decyzję, Bednarz reaguje emocjonalnie.

– (...) Byłaś u mnie kiedyś w namiocie i zupełnie co innego mówiłaś, a zupełnie inaczej postąpiłaś. Nie wiem, dlaczego zależało ci na tym, żeby mnie zgnoić, powiedz.

– Mnie zależało tylko na realizacji celów wyprawy. Jeżeli to robiłam tak, że gnoiłam niektórych, to będziecie mnie bić i oskarżać później, odbiór.

– Wiesz co, pieprzę twoje bicie i oskarżanie. To była moja ostatnia szansa i tyś mi ją przekreśliła. A w namiocie mówiłaś zupełnie co innego, inaczej wszystko poprowadziłaś. To robiłaś z premedytacją według mnie.

Mariuszowi Sepiole Alicja Bednarz mówi w "Himalaistkach", jak po tych ponad 40 latach ocenia tamtą decyzję Wandy Rutkiewicz. A takich historii w tej książce jest w sumie 14.

"Wczoraj" i "Dziś"
7 historii to opowieści o kobietach już z himalaizmem się rozstały: czy z racji wieku, czy też po prostu – zostały w górach na zawsze. W ich imieniu mówią ich bliscy, choćby siostra Wandy Rutkiewicz, syn Dobrosławy Miodowicz - Wolf czy córka oraz mąż Haliny Krüger - Syrokomskiej. Historia tej ostatniej himalaistki otwiera całą książkę. – Ona często na jakimś szczycie była pierwsza. Zdobywała go dużo wcześniej niż inne kobiety – wyjaśnia Mariusz Sepioło w rozmowie z naTemat.

Mariusz Sepioło

reporter, publikuje m.in. w Tygodniku Powszechnym", "Polityce", "Gazecie Wyborczej" i "Wysokich Obcasach Extra"

Halina Krüger - Syrokomska była pionierką wspinania. Niestety, jej przygoda z górami skończyła się tragicznie. Zmarła pod K2 w trakcie wyprawy w 1982 r. Zasnęła w namiocie i już się nie obudziła. Prawdopodobnie przyczyną śmierci był udar mózgu wywołany przez chorobę wysokościową.

Halina Krüger - Syrokomska nie bardzo chciała jechać na tę wyprawę. Zdecydowała się tylko dlatego, że Wanda Rutkiewicz złamała wtedy nogę i postanowiła ją zastąpić. Przed wyjazdem obiecywała rodzinie, że to będzie jej ostatnia wyprawa. Z pewnością nie przypuszczała, w jaki sposób spełnią się jej słowa. Miała wówczas 44 lata.

"Żeby żyć, a nie umierać"
W tej nieudanej wyprawie brała wówczas udział Alicja Bednarz, ona miała wtedy 46 lat. Wraz z koleżankami pochowały Halinę na cmentarzyku himalaistów na zboczu góry. Dla niej też ta próba wejścia na K2 była ostatnią wyprawą w tak wysokie góry. Sama zdecydowała, że to koniec. I generalnie w "Himalaistkach" te, które przeżyły mówią, że "góry są po to, żeby w nich żyć, a nie umierać". Z drugiej jednak strony dzieci, mężowie czy rodzeństwo tych, które zginęły w górach, nie mają do nich żalu o to, że wybrały przygodę w Himalajach a nie kuchnię i opiekę nad dzieckiem.

"Himalaistki" to 14 opowieści o Polkach, które – nomen omen – zaszły wysoko. Fot. materiały wydawnictwa Znak

Historia dzieje się dziś
Ale po części "Wczoraj" jest w tej książce także druga, równie obszerna i nie mniej fascynująca, część "Dziś". To także 7 opowieści o kobietach, które obecnie zdobywają najwyższe na świecie szczyty, choćby o Katarzynie Skłodowskiej, Sylwii Bukowieckiej, Małgorzacie Jurewicz czy Agnieszce Bieleckiej, która pierwsza głośno upomniała się o to, by kobiet - himalaistek nie traktować jak marionetki. Tu także jest wiele historii, w których kobiety stają przed dramatycznymi wyborami. Często są to wybory dotyczące osób najbliższych. A później konsekwencje tych decyzji też są poważne. Tę część książki otwiera opowieść o Kindze Baranowskiej.

Mariusz Sepioło

reporter, publikuje m.in. w Tygodniku Powszechnym", "Polityce", "Gazecie Wyborczej" i "Wysokich Obcasach Extra"

Kinga Baranowska zrobiła na mnie ogromne wrażenie: jej postawa, jej podejście do gór, które łączy w sobie i pasję połączoną z miłością, i taki chłodny dystans. I taka mądrość życiowa zbudowana na doświadczeniu.

Sepioło wyobraża sobie, że to właśnie Baranowska mogłaby stanąć na czele nowej kobiecej wyprawy wspinaczy.

Kinga Baranowska, zdobywczyni dziewięciu ośmiotysięczników, jedna z bohaterek książki "Himalaistki". Fot. Kuba Atys / Agencja Gazeta

Tego typu wypraw właściwie nikt nie organizuje od 1992 r., czyli od śmierci Wandy Rutkiewicz ("to znaczy od jej zaginięcia" – precyzuje reporter). Od tego czasu podjęto tylko jedną próbę – w 2011 r. Danuta Wach zorganizowała kobiecą wyprawę, której celem były sześciotysięczniki w rejonie doliny Sosbun w Karakorum Centralnym, ale skończyło się to bez sukcesu. – Wydaje mi się, że wciąż taka potrzeba jest i przynajmniej niektóre himalaistki tęsknią za wyprawą wyłącznie w kobiecym zespole – uważa Mariusz Sepioło.

Napięcia buzują po cichu
Z drugiej jednak strony kilkadziesiąt lat temu kobiece wyprawy górskie były organizowane po to, by udowodnić mężczyznom, że panie też dadzą radę. I po to, aby nie wysłuchiwać tekstów, że ktoś je musiał wciągać na szczyt. Dziś kobiety niczego udowadniać nie muszą – biorą udział w wyprawach mieszanych i zazwyczaj są traktowane w nich po partnersku, choć nie zawsze. Szum, jaki powstał po seksistowskiej wypowiedzi szefa programu "Polskie Himalaje", przypomniał o tym, jak wiele podziałów jest w tym środowisku. I że ciągną się one od naprawdę wielu lat.

Mariusz Sepioło

reporter

Nie chciałbym mówić, że to środowisko jest skłócone. Jednak bez wątpienia te napięcia wśród polskich himalaistów są mocne i takie, powiedziałbym, podskórne. Zazwyczaj buzują gdzieś po cichu. Tylko czasem wybuchają i są zauważalne na zewnątrz, jak jak to było przy sprawie Aggny Bieleckiej. Raczej te napięcia nie ścierały się gdzieś pod ścianą ośmiotysięcznika, bo gdy zespół razem jedzie na wyprawę, to jest przygotowany do tego, że wszyscy muszą ze sobą współpracować. Wtedy nie ma miejsca na takie spory – wtedy trzeba działać.

Ale między wyprawami czasu na owe spory jest bardzo dużo. A większość himalaistek przyznaje, że gdy nie są w górach, zwyczajnie duszą się miastem i codziennością. Oddychają dopiero tam, wysoko. To dlatego często zostawiają rodziców, mężów, dzieci i gonią (a może uciekają?) tam, gdzie jest ich powietrze.