Są takie filmy, które nie wychodzą z głowy po seansie i należy do nich "Anatomia upadku". Nominowany do pięciu Oscarów (w tym w tych najważniejszych kategoriach) francuski dramat Justine Triet próbuje odpowiedzieć na dwa pytania. Pierwsze: czy żona zabiła męża? Drugie: czym jest właściwie prawda?
Recenzja bez spoilerów.
Wyobraź sobie, że jesteś dziś Sandrą Hüller. Jesteś nominowana do pierwszego Oscara w karierze, za pierwszoplanową rolę kobiecą, ale na gali w Los Angeles, do której przyjedziesz z ojczystych Niemiec, będziesz kibicowała aż dwóm swoim filmom. Dwóm europejskim filmom.
Tak, ten oscarowy rok może i należy do "Oppenheimera" oraz "Barbie", ale także do Hüller. Zagrała w dwóch filmach, które w tegorocznym sezonie nagród narobiły dużo szumu i uważane są za jedne z najlepszych, jakie powstały w ubiegłym roku (i nie tylko): "Akademii upadku" i "Strefie interesów", polskiej koprodukcji. Ta pierwsza ma szansę na pięć Oscarów, ta druga również na pięć ("Strefę interesów" oceniłam tutaj).
O "Strefie interesów" wciąż nie mogę przestać myśleć i podobnie jest z "Anatomią upadku". Tę zresztą obejrzałam dzień po innym filmie, który nie wyjdzie mi z głowy chyba do końca życia, czyli "Dobrych nieznajomych" (nie wiem, jakim cudem brytyjski dramat nie zgarnął żadnej oscarowej nominacji, mimo że doceniły go i Złote Globy, i BAFTY...).
Słowem, jeśli lubicie filmy, które będziecie maglować w głowie całymi dniami, godzinami i tygodniami, ale które mogą wam nieźle namieszać w głowach i, paradoksalnie, was zirytować, to "Akademia upadku" Justine Triet ("Sybilla", "Age of Panic") będzie doskonałym wyborem. To znakomity film, chociaż wydaje się niepozorny. Przygotujcie się.
Drewniany dom niedaleko alpejskiego Grenoble, dookoła nikogo. To tu mieszka Sandra Voyter (Sandra Hüller), pisarka, która właśnie próbuje udzielić wywiadu młodej studentce. Kobiety rozmawiają w salonie, ale muszą przerwać, gdy mąż Sandry, nauczyciel i niespełniony pisarz Samuel Maleski (Samuel Theis), na cały regulator puszcza z góry muzykę, instrumentalną wersję hitu 50 Centa.
Nie da się już rozmawiać, studentka wychodzi, Sandra idzie na górę. W tym czasie 11-letni Daniel (Milo Machado Graner), niedowidzący syn Sandry i Samuela, wychodzi ze swoim psem przewodnikiem Snoopem na zimowy spacer. Kiedy wraca, psiak wyrywa się mu ze smyczy i podbiega do leżącego na śniegu ciała: to Samuel. Daniel krzyczy, Sandra wzywa pogotowie. Jej mąż nie żyje.
To sam początek "Anatomii upadku", która od razu wkłada nas do środka napiętej akcji. Jak zginął Samuel? Według Sandry wypadł z okna na strychu, który remontował. A może to samobójstwo? Tylko że śledczy prędzej są zdania, że mężczyzna został wypchnięty z balkonu z piętra niżej. Ale w domu była tylko Sandra, nikt niczego nie widział.
Tak pisarka zostaje oskarżona o zabójstwo swojego męża, a udowodnić niewinność – Sandra twierdzi, że jest niewinna – pomaga jej stary przyjaciel, prawnik Vincent Renzi (Swann Arlaud). Rusza proces, w którym będą odkrywane nowe fakty i tajemnice rodziny, a którego kluczowym świadkiem będzie małoletni syn oskarżonej i ofiary. Daniel.
Ale co się właściwie stało? Sandra jest winna? Niewinna? Zabiła? Nie zabiła? Przez 2,5 godziny tego trzymającego w napięciu dramatu (to połączenie dramatu sądowego, dramatu obyczajowego, kryminału i thrillera) widz będzie co chwilę zmieniał zdanie, a w jego głowie będą zapętlały się pytania i szczegóły dotyczącego nie tylko tego feralnego dnia w górskim domu, ale również całego życia bohaterów. Co jest prawdą? I czy istnieje w ogóle coś takiego jak obiektywna prawda?
"Anatomia upadku" to film o tajemniczej śmierci, ale reżyserki i współscenarzystki (wraz z Arthurem Hararim) Justine Triet wcale nie interesuje do końca pytanie, czy Sandra zabiła Samuela. "Anatomia upadku" to anatomia upadku dosłownego, ale i tego metaforycznego: upadku małżeństwa, rodziny, moralności, zaufania do rodzica.
Podczas procesu życie Sandry, Samuela i Daniela rozkładane jest na czynniki pierwsze i szybko przestaje wydawać się idealne, niczym dom w malowniczych Alpach. Wzajemne pretensje po wypadku syna, w którym stracił wzrok, problemy finansowe, niewierność, twórcza stagnacja, zazdrość, manipulacja. Gdy wszystko wychodzi na jaw, łącznie z nagraniem kłótni małżeństwa z dnia przed śmiercią mężczyzny, następuje też inny upadek: Sandry jako szanowanej pisarki z nieposzlakowaną opinią.
Film Triet trwa za długo (spokojnie można by go skrócić), a chwilami traci tempo, ale nie nudzi ani przez chwilę. Rozprawy, które są popisami talentu Sandry Hüller, Swanna Arlaud i Antoine Reinartza w roli zdeterminowanego prokuratora (a także Milo Machado-Granera), wciągają niczym bagno. Są emocjonujące, żywe, pełne napięcia. Siedziałam na brzegu kinowego fotela, co chwilą wydając z siebie (spokojnie, tylko w myślach) dźwięki, jak: "ooo", "co?!", "jak to?" albo "no tak...".
Jedno to doskonały scenariusz, w którym morderstwo jest tylko pretekstem do wszczęcia dyskusji o toksycznych związkach, rodzinnych traumach i pretensjach, braku równowagi partnerskiej, zazdrości twórczej, skomplikowanych relacjach matka-syn oraz społecznych oczekiwaniach wobec kobiet. Ale drugie to znakomita realizacja "Anatomii upadku".
Celowo chybotliwa praca kamery i miejscami nieostre zdjęcia dodają całej historii dramatyzmu, podobnie jak przemyślany montaż. Rzadko się zdarza, żeby to, jak zrobiony jest film, aż tak mistrzowsko komponowało się z fabułą.
Niektóre rzeczy tylko słyszymy, inne tylko widzimy, układamy z kawałków swoją prawdę dotyczącą śmierci Samuela Maleskiego, tak jak radzi nam za kamerą Triet. Nie wierzmy we wszystko i we wszystko nie wątpmy, prawda potrafi być bardziej skomplikowana, zdaje się mówić reżyserka. Zresztą, co to właściwie jest?
Warto dodać, że film jest niesamowicie naturalny i bezpretensjonalny, co jest kolejnym atutem "Anatomii upadku" (i pewnie jedną z rzeczy, które zaskoczyły i zachwyciły Amerykanów). Dialogi łatwo przechodzą z języka francuskiego w angielski, bo Sandra, Niemka z pochodzenia, właśnie w tym języku porozumiewa się z synem i w nim głównie mówi na rozprawach (łącząc go z kulawą francuszczyzną). Ludzie siedzący w domu wyglądają tu jak ludzie siedzący w domu, nie ma niepotrzebnej estetyzacji, jest imponująco realnie. W końcu to nie film made in Hollywood.
I trzeci czynnik, który składa się na świetność "Anatomii upadku": aktorstwo. Doskonała jest cała, wspomniana już, obsada, ale oczywiście film należy do Sandry Hüller. Niemka Oscara w tym roku nie wygra (ten powędruje do Emmy Stone lub Lily Gladstone), ale absolutnie na niego zasługuje. Jest wybitna. Podobnie zresztą jak niesamowity Milo Machado-Graner, który zaserwował nam jedną z najlepszych dziecięcych ról ostatnich lat. Lwią część emocji zawdzięczamy właśnie jemu.
Cała obsada na czele z psem Messim, który wcielił się w psa Snoopa tak imponująco, że dostał nagrodę dla najlepszego psiego aktora na festiwalu w Cannes.
"Właśnie zobaczyłam najwybitniejszy występ aktorski w moim życiu i nie był to występ Sandry Hüller czy dziecięcego aktora (...), ale psa" – napisała w serwisie Letterboxd Ayo Edebiri, gwiazda serialu "The Bear". I trudno się z nią nie zgodzić, bo jedną ze scen, wyjątkowo trudną, Messi zagrał fenomenalnie. Nic dziwnego, że psiak robi teraz furorę na czerwonych dywanach i rozkochał w sobie Ryana Goslinga...
"Anatomia upadku" to przykład autorskiego, wyśmienitego kina, chociaż po seansie nie wszyscy będą usatysfakcjonowani. A to z powodu, którego wyjawić nie mogę. Bo w końcu to nie jest zwykły film o morderstwie, nie o to tutaj chodzi. Czy film zasługuje na pięć nominacji do Oscara? Tak. Czy coś dostanie? Raczej nie, bo to rok "Oppenheimera" i Christophera Nolana. Ale w końcu o to też tutaj nie chodzi. Wybitność pozostanie.
Zobacz także