Nic za darmo. "Czas wreszcie zrozumieć, że za studia i lekarza płacimy w podatkach"

Za darmo
Jeden z dziennikarzy naTemat przeprowadził niedawno wywiad z Ewą, absolwentką uczelni artystycznej. Ewa po obronie pracy dyplomowej schowała ambicję w kieszeń i wyjechała do Norwegii malować domy. Po kilku latach kupiła z mężem własny dom. Bez kredytu. Pod tekstem rozpętała się burza. Pojawiły się głosy, że młoda kobieta "jest złodziejką", bo wykształciła się za państwowe i "uciekła z kraju".

Postanowiliśmy więc zastanowić się szerzej, czy absolwenci, którzy wyjeżdżają z Polski są nielojalni wobec ojczyzny? A pod tekstem wywiązała się kolejna dyskusja. Tym razem o tym, czy studia, które ukończyła Ewa faktycznie są tak bardzo "darmowe", jak chcieli by tego ludzie oskarżający malarkę.

Relikt
– Przez całe dziesięciolecia Polakom wmawiano, że wszystko daje rząd. On zapewniał pracę, mieszkanie, talony na samochód. Próbowano pozbawić obywateli przekonania, że to co mają zależy od ich przedsiębiorczości – ocenia Andrzej Sadowski, ekspert Centrum im. Adama Smitha. – Rząd nie jest jednak świętym Mikołajem, czy Dziadkiem Mrozem. Nie ma własnych pieniędzy. Mówienie, że coś da nam za darmo, to błąd. To myślenie wręcz magiczne – przekonuje i dodaje, że wystarczy spojrzeć, jak wysokie podatki płacimy, by zastanowić się nad sensem takiego stwierdzenia.

Miliardy
Dopiero zestawienie wpływów i wydatków do budżetu może jednak pokazać, jak bardzo mylimy się myśląc o "darmowej" wizycie u lekarza, czy lekcjach polskiego. Dość łopatologicznie przedstawiła to niedawno Fundacja Republikańska, która na swojej stronie opublikowała mapę wydatków państwa. Olbrzymia grafika bazuje na danych ze "Sprawozdania z Wykonania Budżetu Państwa" za 2011 rok oraz z raportu Najwyższej Izby Kontroli, która sprawdzała wykonanie budżetu, a także analizach statystycznych GUS.

Według tych wyliczeń, na studia na 95 uczelniach publicznych państwo wydaje 7,1 mld zł rocznie. A to tylko wierzchołek góry lodowej, bo z podatków państwo opłaca też stypendia, pożyczki studenckie, badania naukowe. Łącznie szkolnictwo wyższe pochłania z państwowej kasy ponad 17 mld zł. To i tak niewiele, bo edukacja na niższych poziomach kosztuje nas z budżetu aż 58 mld zł.

Nic dziwnego. Jak wyliczyli stołeczni urzędnicy, utrzymanie tylko jednego miejsca w przedszkolu rocznie to kwota rzędu 5,5 tys. zł.

Jak jednak ocenia Andrzej Sadowski, Polak za wszystkie te usługi zaczyna de facto płacić dwa razy. – Płacimy o wiele więcej. Pierwszy z brzegu przykład: w teorii bezpłatna służba zdrowia. Sposób jej funkcjonowania generuje ogromne kolejki. A więc stracony czas, który też przecież jest wartością. W dodatku często ta inwestycja się nie opłaca. Moja znajoma ma problemy z sercem. Wyznaczono jej termin badania na styczeń przyszłego roku. A więc musi albo iść do prywatnego lekarza, albo po prostu dać łapówkę. Tak czy inaczej, to kolejne koszty – mówi i dodaje: – Rząd jest bardzo nieefektywnym i drogim pośrednikiem, który za wszelką cenę próbuje świadczyć usługi edukacyjne, zdrowotne. Ale, jak widać na przykład po rankingach uczelni, nie bardzo mu to wychodzi. Tylko kilka z ponad 90 placówek, które utrzymuje rząd, znalazły się na liście 500 najlepszych. A i tak na szarym końcu.

Wielka gra
Jak bardzo kosztowne jest to, o czym zwykle myślimy w kategoriach "darmowych" usług państwowych widać na przykładzie stołecznej komunikacji miejskiej. Od 1 stycznia jednorazowy bilet na przejazd komunikacją miejską w Warszawie zdrożał z 3,60 zł do 4,40 zł (kilka miesięcy wcześniej kosztował 2,60 zł). Kolejne podwyżki planowane są zaś na 2014 rok. Wszystko dlatego, że magistrat postanowił nie dokładać już do komunikacji miejskiej z podatków, więc mieszkańcy stolicy muszą dołożyć resztę ze swojej kieszeni. Z kolei po drugiej stronie medalu są Żory, gdzie samorządowcy postanowili udowodnić, że komunikację miejską da się sfinansować tylko i wyłącznie z podatków.

Hasła "darmowego dostępu" do edukacji, służby zdrowia, czy właśnie komunikacji są chwytliwą kartą przetargową dla polityków. Tak było w estońskim Tallinie, który jako jedno z niewielu miast zdecydował się zwolnić mieszkańców z dodatkowych opłat za komunikację. "Nie ma nic za darmo" – przypominał wtedy nasz bloger Kazimierz Popławski.

Opinię potwierdza Andrzej Sadowski: – Politykom zależy na tym, by utrzymywać wrażenie, że to oni są sprawcami dobrobytu, bo rosną im wtedy słupki poparcia. Czas więc przestać myśleć o "darmowym" wykształceniu i "darmowej służbie zdrowia". Warto za to poczuć się jak klient i domagać jakości usługi takiej, za jaką się płaci.