Przeszło 3/4 Polaków leczy się samodzielnie. Niestety większość robi to nieodpowiedzialnie, korzysta z niewłaściwych leków, przypadkowych dawek, źle odczytuje symptomy. To prosta droga do zatruć i poważniejszych chorób. Zebraliśmy kilka zasad, które pozwolą nam zachować podstawy bezpieczeństwa. O rozsądnym i świadomym braniu leków rozmawiamy z magistrem farmacji Radosławem Piestrzyńskim.
Czy niewykorzystany do końca antybiotyk można użyć następnym razem?
mgr Radosław Piestrzyński: Nie zawsze niewykorzystany antybiotyk nadaje się do powtórnego użycia. Niektóre antybiotyki w tabletkach są pakowane w sposób zabezpieczający przed dostępem wilgoci, otwarcie blistra powoduje, że para wodna obecna w powietrzu może spowodować rozkład leku. Podobnie antybiotyki w zawiesinie po przygotowaniu dla dzieci nie mogą być użyte powtórnie. Na opakowaniu producent umieszcza informacje odnośnie trwałości leku i specjalne ostrzeżenia, jeśli otwarcie opakowania zmienia trwałość leku. Zużytych antybiotyków nie wolno wyrzucać do śmieci, trzeba je zanieść do apteki celem zutylizowania, gdyż są one szczególnie niebezpieczne dla środowiska.
Które leki trzeba trzymać w lodówce?
Niektóre leki ze względu na swoją postać lub budowę chemiczną mogą rozkładać się w temperaturze pokojowej lub wyższej, stąd konieczne jest przechowywanie ich w lodówce. Większość maści i kropli bezpieczniej jest przechowywać w lodówce, ale nie wolno ich zamrażać. Szczególną uwagę należy zwracać na szczepionki i insuliny.
Które leki możemy podać dziecku bez konieczności konsultowania tego z lekarzem?
Z leków dostępnych bez recepty dla dzieci można podawać produkty zawierające paracetamol lub ibuprofen w stanach podgorączkowych (większość z nich można używać od 3. miesiąca życia), można też skorzystać z preparatów roślinnych (od 1. roku życia), jednak ponieważ często infekcje u młodych pacjentów rozwijają się bardzo szybko, brak efektów terapii powinien skłonić do jak najszybszej wizyty u lekarza. Zalecam ostrożność w stosowaniu syropów przeciwkaszlowych, nie wszystkie nadają się do stosowania u dzieci, można też zawsze skorzystać z porady farmaceuty w aptece. Pamiętajmy, aby syropy wykrztuśne stosować do godziny 17.00, aby ich działanie nie zakłócało snu.
Czy leki nasenne uzależniają? Jak duże jest ryzyko?
Leki nasenne pochodzenia roślinnego nie powodują uzależnienia i możne je bezpiecznie stosować - są one dostępne bez recepty. Natomiast niektóre leki chemiczne - np. pochodne benzodiazepin mogą powodować uzależnienie, o ich stosowaniu decyduje lekarz i on ocenia, jak długo można je stosować. Ryzyko uzależnienia jest na tyle wysokie, że część leków i recepty wypisywane na te środki lecznicze podlegają w aptece ścisłej ewidencji i są szczegółowo kontrolowane przez Inspekcje Farmaceutyczną.
Czy przyjmując na stałe leki na senne, przeciwbólowe, uspokajające - zaleca się robienie przerw w terapii (żeby uniknąć np. uzależnienia)?
W schorzeniach przewlekłych o przerwach w stosowaniu leków decyduje tylko i wyłącznie lekarz. Samodzielna decyzja pacjenta o przerwaniu terapii może być niebezpieczna dla zdrowia, niektórych leków nie można odstawiać nagle. Długotrwałe przyjmowanie leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty może powodować pojawienie się efektów ubocznych w postaci uszkodzenia wątroby, owrzodzenia błony śluzowej żołądka (niesteroidowe leki p zapalne np. zawierające substancję czynną ibuprofen czy diclofenac). Przewlekłe bóle mogą być wynikiem ukrytych schorzeń, lepiej nie leczyć ich na własną rękę.
Czy można brać leki przeciwbólowe w ciąży i przy karmieniu piersią?
Okres ciąży jest bardzo specyficznym momentem w życiu kobiety, kiedy użycie leku powinno być ograniczone do minimum, aby uniknąć szkodliwego wpływu substancji chemicznych, które mogą nawet uszkodzić płód lub spowodować poronienie. Większość leków nie może być stosowana w ciąży. Z dostępnych leków przeciwbólowych można wtedy używać tylko paracetamol i to w niewielkich ilościach. Ponieważ duża część środków leczniczych przenika do mleka matki, obostrzenia te dotyczą także okresu karmienia piersią i tu lekiem przeciwbólowym z wyboru jest paracetamol. W przypadku migrenowych bólów głowy musi wypowiedzieć się lekarz, który oceni ryzyko stosowania danego leku.
Kobieta w ciąży powinna zawsze informować o tym fakcie farmaceutę w aptece, podczas zakupu jakichkolwiek środków leczniczych.
Czy można prowadzić samochód, jeśli bierzemy antybiotyki, leki nasenne, silne leki alergiczne?
Stosując większość antybiotyków można prowadzić samochód, natomiast leki nasenne zarówno te dostępne bez recepty, jak i na receptę wydłużają okres reakcji, co może być przyczyną wypadku. Podobnie leki przeciwalergiczne, nawet te dostępne bez recepty mogą powodować senność, co może być niebezpieczne dla kierowcy. Jeśli producent na opakowaniu umieszcza trójkąt z wykrzyknikiem, to po użyciu takiego leku nie wolno siadać za kierownicą.
Które leki wymieszane z alkoholem mogą wywołać zapaść?
Alkohol wchodzi w interakcje z większością leków. Szczególnie niebezpieczne jest łączenie leków nasennych z alkoholem, co może prowadzić do śmierci, połączenie alkoholu z lekami przeciwzakrzepowymi może spowodować krwotoki, alkohol osłabia działanie niektórych antybiotyków, co prowadzi od braku skuteczności terapii, nasilenie działania niektórych leków może prowadzić do wystąpienia skutków ubocznych, które mogą być groźne dla życia. Należy przyjąć zasadę, że podczas terapii jakimkolwiek lekiem, nie pijemy alkoholu. Niektóre leki blokują metabolizm alkoholu, co może spowodować ogólne zatrucie organizmu.
Jakich leków nie można brać razem?
Interakcje leków stały się odrębną dziedziną w farmakoterapii, olbrzymia ilość preparatów dostępnych na rynku, sprzyja powstawaniu sytuacji, kiedy pacjent przyjmuje tę samą substancję leczniczą pod różnymi nazwami, co prowadzi do przedawkowania, kupuje bez recepty środki lecznicze, które mogą osłabiać lub nasilać działanie leków zleconych przez lekarza. Klasycznym przykładem jest interakcja aspiryny z lekami przeciwzakrzepowymi, prowadząca do groźnych dla życia krwotoków. Leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych mogą wypierać niektóre leki z połączeń z białkami w organizmie nasilając ich działanie i toksyczność. Dobrze jest poinformować farmaceutę o stosowanych lekach podczas wizyty w aptece, co pozwoli uniknąć kupowania środka leczniczego, który może być groźny dla naszego zdrowia i życia. Ostatnio szczególnie groźne jest łączenie wielu środków przeciwgrypowych zawierających pseudoefedrynę, co nie powoduje lepszego efektu leczniczego, a pojawiają się niebezpieczne efekty uboczne.
Które leki można przyjmować na czczo? Czy leki zawsze musimy popijać wodą przegotowaną? Czy to prawda, że popijanie farmaceutyków sokami, wodą mineralną może wywołać jakieś dodatkowe reakcje w naszym organizmie?
Część leków musi być przyjmowana na czczo, a część po posiłku. Jest to uzależnione od budowy chemicznej leku. Pokarm obecny w żołądku może zakłócić wchłanianie leku, obniżając ich skuteczność. Niektóre produkty spożywcze np. nabiał unieczynniają niektóre leki np. tetracykliny i nie wolno ich łączyć. Większość leków powinniśmy popić wodą, aby tabletka łatwo przedostała się do żołądka nie drażniąc po drodze przewodu pokarmowego. Leków nie wolno popijać herbatą (garbniki obecne w tym smacznym napoju unieczynniaja wiele leków), sokami - szczególnie niebezpieczny jest sok grejpfrutowy (nasila toksyczne działanie wielu leków), wody mineralne (jony wapnia i magnezu zawarte w nich mogą unieczynnić niektóre leki), stąd najlepsza jest przegotowana, letnia woda.