Porażenie słoneczne może zagrażać życiu. Objawy udaru słonecznego. Jak reagować, jeśli wystąpi?

Co to jest udar słoneczny? Czym porażenie słoneczne różni się od udaru cieplnego?

Zacznijmy od tego, czym jest udar cieplny. Nazywany inaczej porażeniem cieplnym stanowi odpowiedź organizmu (w postaci szeregu objawów psychofizycznych) na bardzo silne przegrzanie, do którego dochodzi, gdy długo przebywamy w miejscu o zbyt wysokiej temperaturze (często też bezwietrznym i o wysokiej wilgotności powietrza), a ciało nie ma już możliwości oddać nadmiaru ciepła.

Jeśli temperatura wnętrza ciała człowieka osiąga ponad 41 stopni Celsjusza, rozpoczyna się proces denaturacji białek, czyli ich ścinania. Zaczynają one tracić swoją aktywność biologiczną. Uszkodzeniu ulegają też fosfolipidy chroniące komórki ciała. Prowadzi to do degeneracji tkanek. Jeśli szybko temu nie zaradzimy i nie zbijemy temperatury, może dojść do poważnych nieodwracalnych zmian, a potem nawet do śmierci człowieka.

Czytaj także: Jak odróżnić wyczerpanie od udaru? To wiedza obowiązkowa przed falą upałów

Można powiedzieć, że udar słoneczny (też: porażenie słoneczne) jest z kolei jednym z rodzajów udaru cieplnego. Nie są one ze sobą tożsame, bowiem do tego pierwszego dochodzi wyłącznie przy długiej ekspozycji ciała człowieka – szczególnie głowy, karku, ramion i dekoltu – na bezpośrednie silne promieniowanie słoneczne.

Wówczas naczynia krwionośne się rozkurczają, co skutkuje m.in. przekrwieniem i obrzękiem mózgu oraz opon mózgowych. Wtedy praca ośrodka termoregulacji w układzie nerwowym zostaje zaburzona, a ciepło w organizmie przestaje być skutecznie rozprowadzane i nie ma możliwości usunięcia jego nadmiaru na zewnątrz lub jest to znacznie utrudnione. Może to dalej prowadzić do odwodnienia i utraty elektrolitów.

Przyczyny udaru słonecznego. Kiedy występuje porażenie słoneczne? Kto jest na nie szczególnie narażony?

Po to, by wiedzieć, jak zapobiegać udarowi słonecznemu, musimy pamiętać, jaka jest przyczyna występowania porażenia słonecznego. Jak już wspominaliśmy, bezpośrednią przyczyną jest długotrwałe i zbyt mocne działanie promieni UV na człowieka i późniejsza niemożność oddania przez organizm nadmiaru ciepła i ochłodzenia się.

Tak więc do porażenia słonecznego może dojść w gorące, bardzo słoneczne dni: szczególnie te wilgotne i bezwietrzne. Najbardziej niebezpieczna, ze względu na największe nasłonecznienie, jest pora między godz. 10 a 14.

Najłatwiej doprowadzić do udaru słonecznego, jeśli:

• nie zakrywamy głowy;
• nie chowamy się do cienia;
• chodzimy w mało przewiewnych, grubszych i ciemnych ubraniach;
• zbyt długo przebywamy na zewnątrz w miejscu, gdzie nie ma przewiewu;
• długo plażujemy i opalamy się;
• intensywnie ćwiczymy na dworze podczas upału;
• zbyt długo maszerujemy;
• nie nawadniamy się i nie chłodzimy ciała.

Każdy inaczej znosi wysokie temperatury. Najbardziej narażone na wystąpienie udaru słonecznego są:

• osoby pracujące fizycznie na zewnątrz na roli/w ciężkiej odzieży roboczej;
• sportowcy lub inne osoby poddające się mocnemu wysiłkowi fizycznemu;
• osoby starsze (powyżej 65 roku życia) i małe dzieci (z powodu mniej efektywnych mechanizmów termoregulacji);
• osoby cierpiące na choroby układu krążenia (sercowo-naczyniowego) i cukrzycę;
• ludzie z nadwagą, szczególnie otyli;
• osoby przyjmujące leki przeciwhistaminowe (na alergię), neuroleptyczne (na zaburzenia psychiczne) i niektóre diuretyki (leki moczopędne);
• kobiety w ciąży.

Jakie są objawy udaru? Powikłania przy udarze

Wśród głównych objawów psychofizycznych udaru słonecznego (z których część może wystąpić dopiero po 3-4 godzinach!) są:

• ból głowy i karku oraz zawroty głowy;
• zaburzenia koncentracji;
• poczucie zmęczenia i osłabienia;
• jednoczesne odczuwanie wewnętrznego niepokoju;
• przyspieszenie oddechu i tętna;
• spadki ciśnienia;
• nudności lub wymioty;
• sztywność mięśni;
• zaczerwienienia i oparzenia skóry (czasem silne: II stopnia);
• gorączka;
• uczucie pragnienia.

Nasilenie objawów może być różne w zależności od stopnia przegrzania i dodatkowych przypadłości lub chorób. W lżejszych przypadkach wystąpi duża potliwość, zaś przy silnym odwodnieniu skóra będzie sucha.

W poważnych przypadkach mogą też pojawić się większe zaburzenia układu nerwowego prowadzące do omdleń, drgawek, majaczenia czy nawet śpiączki. Jeśli bardzo wysoka gorączka będzie się długo utrzymywała, mogą pojawić się zaburzenia krzepliwości krwi, niewydolność narządów wewnętrznych, w tym szczególnie wątroby i nerek. To stan bezpośrednio zagrażający życiu. Dalej może dojść nawet do rozległego, nieodwracalnego uszkodzenia tkanek w ciele, niewydolności wielonarządowej i śmierci.

Jak postępować w przypadku wystąpienia udaru słonecznego? Pierwsza pomoc

Jeśli zauważymy, że u kogoś doszło do porażenia słonecznego, trzeba reagować jak najszybciej. Postępowanie w przypadku wystąpienia udaru słonecznego wygląda następująco:

• w pierwszej kolejności powinniśmy, jeśli istnieje taka możliwość, przenieść poszkodowanego w zacienione, chłodniejsze miejsce;
• zdejmijmy z niego zbędne elementy garderoby i rozluźnijmy pozostałą odzież;
• udrożnijmy górne drogi oddechowe: jeśli osoba jest nieprzytomna, ale oddycha i można wyczuć puls, należy ją ułożyć w pozycji bocznej bezpiecznej i wezwać pogotowie (oczywiście w przypadku braku oddechu, trzeba do przyjazdu karetki wykonywać resuscytację krążeniowo-oddechową);
• jeśli poszkodowany jest przytomny i zaczerwieniony na twarzy, umieśćmy go w pozycji półsiedzącej, jeśli zaś blady: oprzeć go tak, by głowę miał nieco niżej niż tułów;
• zacznijmy stopniowo schładzać poszkodowanego: najpierw skrapiając go wodą o temperaturze pokojowej, potem lekko polewając wodą o ok. 15 stopniach Celsjusza (absolutnie nie używajmy mocno zimnej ani lodowatej wody, a tym bardziej nie zanurzajmy chorego w niej, bo wywołamy niebezpieczny dla zdrowia i życia szok termiczny);
• przykładajmy potem wilgotne chłodniejsze okłady do głowy, szyi i pach poszkodowanego;
• można skierować na poszkodowanego delikatny strumień powietrza z wentylatora (temperaturę powinniśmy zbić poniżej 39 stopni);
• jeżeli osoba nie straciła świadomości, możemy podawać jej niewielkie łyki schłodzonych: wody z solą; soku lub herbaty.

Leczenie w przypadku porażenia słonecznego

Jeśli udar słoneczny był lżejszy, wówczas chory może powrócić do siebie i normalnego funkcjonowania jeszcze tego samego dnia; jeśli nieco poważniejszy: kilka dni. Czasem jednak powrót do zdrowia może zająć długie miesiące: zależnie od tego, jak silny był udar i jakie były jego skutki (mówimy tu oczywiście o najostrzejszych przypadkach prowadzących do przeszczepów narządów).

Najczęściej poza dostarczaniem płynów dożylnych, w leczeniu udaru słonecznego wprowadza się leki wazopresyjne stosowane przy wstrząsie naczynioruchowym, a w przypadku większych zaburzeń neurologicznych: leki przeciwdrgawkowe (pochodne hydantoiny).

Nie podaje się jednak leków przeciwgorączkowych (w tym paracetamolu czy niesterydowych leków przeciwzapalnych), które nie tylko nie są skuteczne, ale mogą bardzo obciążyć osłabioną udarem wątrobę, a nawet doprowadzić do jej niewydolności.