20 książek, które polecam jako kulturoznawczyni. Wchodzą pod skórę

To nie jest lista "najlepszych książek wszech czasów" ani "lektur obowiązkowych przed śmiercią". To bardzo subiektywny wybór – 20 tytułów, które noszę w sobie jako kulturoznawczyni, dziennikarka kultury i przede wszystkim jako czytelniczka.Część z nich ma status klasyki, inne to bardziej współczesne głosy. Łączy je jedno: wszystkie w jakiś sposób dotykają tematów, które są dla mnie ważne – tożsamości, kobiecości, samotności, potrzeby bliskości, pamięci czy podziałów społecznych.

Nie wszystkie z tych książek będą dla każdego – część wymaga cierpliwości, inne mogą wywoływać czytelniczy opór, a jeszcze inne zwyczajnie mogą nie być w czyimś guście. Ale każdej z nich warto dać szansę. Bo czytając je, nie tylko chłonęłam opowieści – widziałam też, jak opowiada się świat i jak można rozkładać go na czynniki pierwsze.

Zachwycająca saga rodzinna, ale też opowieść o poszukiwaniu siebie w ciele, które nie pasuje do żadnej normy. Eugenides z niezwykłą empatią pisze o płci, dziedziczeniu traumy, migracji i Ameryce, w której wszystko ma być możliwe, ale nie dla każdego. Kultowa książka o granicach i ich przekraczaniu – także kulturowych.

Lektura, do której wracam. Nie tylko dlatego, że to klasyka feministycznej myśli, ale też z powodu stylu Woolf: spokojnego, celnego, złośliwie błyskotliwego. To nie manifest, to intymny esej, który pokazuje, że przestrzeń do tworzenia – fizyczna i społeczna – to nie luksus, to warunek istnienia.

Nie trzeba być dzieckiem, żeby ta książka poruszyła tobą do głębi (czy "Muminki" w ogóle są dla dzieci?). Najbardziej melancholijna, egzystencjalna i literacko dojrzała część cyklu Tove Jansson. O samotności, przemijaniu i czekaniu na kogoś, kto może już nigdy nie wrócić. Piękna, mądra, czuła. Jak plaster na tęskniącą duszę i nie tylko dla jesieniar.

Nie da się czytać tej książki bez emocji. Baldwin pisze o miłości, samotności, winie i wstydzie w sposób absolutnie przejmujący – z jednej strony liryczny, z drugiej brutalnie szczery. Choć powieść opowiada historię miłości dwóch mężczyzn w powojennym Paryżu, to tak naprawdę mówi o tym, jak trudno być sobą w świecie, który nie daje na to przestrzeni. Książka porażająca, wyprzedzająca swoje czasy i niestety wciąż bardzo aktualna.

Jedna z tych książek, które przypominają, że najważniejsze rzeczy mówi się między wierszami. Monolog prostego człowieka, który przy łuskaniu fasoli opowiada swoje życie, i nagle okazuje się, że dotyka tego, co najbardziej uniwersalne. O pamięci, losie, tożsamości, Polsce. Niespieszna, a hipnotyzująca. Mistrzostwo w snuciu opowieści.

Krótka forma, ogromne emocje. Nad malowniczym jeziorem rozgrywa się dramat trojga ludzi uwięzionych w czasie, miejscu, sobie. Iwaszkiewicz jak zawsze pisze o miłości i śmierci ze szczerością i czułością. Mało znane arcydzieło, o którym zwyczajnie nie da się zapomnieć.

Komiks? Tak. Ale jaki! Satrapi opowiada o dorastaniu w Iranie pod rządami islamistów – z humorem, goryczą i siłą. Osobista historia wplata się w historię kraju, a prosta kreska niesie ogromny ciężar. Dla mnie obowiązkowa lektura, jeśli chce się rozumieć świat poza Zachodem.

Dumna, niezależna, zbuntowana – Jane wyprzedzała swoją epokę. Gotycki klimat, mroczny pan Rochester i wewnętrzna siła kobiety, która wybiera siebie. Klasyk, który nie zestarzał się ani trochę. Wracam do niego jak do starej przyjaciółki.

To nie tylko igrzyska, bunt i Katniss z łukiem. To opowieść o władzy, traumie i mediach jako narzędziu opresji. Podczas lektury nie da się nie myśleć, jak blisko, coraz bliżej dystopii jesteśmy naprawdę. Arcyważna i aktualna literatura młodzieżowa, która nie traktuje czytelnika z góry i naprawdę powinna być szkolną lekturą.

Literacka alchemia, w której codzienność zmienia się w sen. Schulz zamyka w prozie dziecięce wspomnienia, miejskie obrazy i mity własnego wszechświata. Hipnotyzujący język, po którym nie chce się wracać do zwykłej prozy.

Żałoba opisana bez patosu, za to z chirurgiczną precyzją emocji. Didion nie moralizuje, nie romantyzuje straty. Pisze, jak umiera miłość i jak człowiek próbuje się jej trzymać, choć wszystko się rozpada. Wielka, surowa książka o pamięci i życiu po końcu.

London calling – ale nie ten z pocztówek. Wielokulturowy, postkolonialny tygiel, absurdalne (dosłownie) losy dwóch rodzin i język, który tańczy. Smith pokazała, że można pisać o tożsamości, rasie, religii i klasie bez ciężaru, ale błyskotliwie i z "jajem". Do dziś zachwyca.

Niby szkolna lektura (a dziś znów na czasie dzięki dwóm nowym ekranizacjom), ale tak naprawdę – o wiele więcej. To gorzki portret rozczarowania światem. Wokulski – rozdarty między romantyzmem a kapitalizmem, Izabela – widmo klasy próżniaczej. A Warszawa? Nie wzniosła, tylko pełna pozorów. Wciąż aktualna, wciąż bolesna, wciąż arcydzieło.

Epos opowiedziany na nowo – z czułością, zmysłowością i poetyckim językiem. Historia Achillesa i Patroklosa zyskuje intymny wymiar, a Troja przestaje być tylko tłem wojny, ale wielkiej miłości i straty. Niezwykle intymna, poruszająca opowieść, nawet jeśli zna się "Iliadę" na pamięć.

Niezwykle współczesna opowieść o relacji, której nie da się zamknąć w prostym "razem" lub "osobno". Rooney pisze o bliskości, wstydzie, klasowości i dojrzewaniu – chłodno, bez patosu, ale z wielką przenikliwością. To książka, która zostawia wiele między wierszami i jeszcze więcej w sercu, choć jej bohaterowie potrafią irytować, a momentami chce się rzucić ją w kąt ze złości. I to właśnie jest w "Normalnych ludziach" fantastyczne.

Miłość i emigracja, Nigeria i Stany Zjednoczone, rasa i przynależność. Adichie pisze z humorem, czułością i ikrą o tym, co znaczy być sobą w świecie, który nieustannie próbuje cię zdefiniować. Wciągająca, mądra, ważna i absolutnie aktualna.

Eksperymentalna i wzruszająca opowieść o żałobie, śmierci i ojcowskiej miłości. Abraham Lincoln opłakujący zmarłego syna staje się punktem wyjścia do opowieści o życiu po życiu i o tym, jak trudno pozwolić odejść. Zaskakujące, trudne, niesamowite.

Wstrząsający i piekielnie rzetelny raport o tym, jak świat ignoruje potrzeby połowy ludzkości. Od bezpieczeństwa po opiekę zdrowotną – dane są zbierane pod mężczyzn, a kobiety stają się… niewidzialne. Książka, po której inaczej spojrzysz na otaczającą cię codzienność.

Współczesna reinterpretacja "Davida Copperfielda" Charlesa Dickensa, osadzona w zubożałym regionie południowych Appalachów. Poruszająca, czasem brutalna, ale pełna życia historia chłopca, który musi przeżyć w świecie bez litości. O uzależnieniach, systemie i sile, która pozwala przetrwać.

To nie tylko metafora. W tej powieści kolej naprawdę jeździ pod ziemią, a każda stacja to inny stan Ameryki i inny stan umysłu. Literatury o niewolnictwie jest wiele, ale o tej książce nie da się zapomnieć. Przejmująca, brutalna i pełna nadziei – literacka perła.