Czym właściwie jest pokrzywa zwyczajna?

Pokrzywa zwyczajna (łac. urtica dioica) to wiatropylna bylina (wieloletnia roślina zielna) z rodziny pokrzywowatych. Określana także mianem żagajki wielkiej może mieć nawet do 1,5 m wysokości. Z jej sztywnych, wysoko podniesionych łodyg wyrastają ciemnozielone sercowate, ząbkowane liście usłane małymi parzącymi włoskami.

Spośród 68 gatunków pokrzyw to właśnie ta zwyczajna jest najbardziej rozpowszechniona. Naturalnie spotkamy ją w krajach półkuli północnej: od Azji, przez Europę i Afrykę Północną po Amerykę Północną. Jednak szybko pojawiła się jako obcy gatunek także w strefie umiarkowanej półkuli południowej i się tam zadomowiła.

Najbardziej upodobała sobie żyzne gleby i wilgotne otoczenie w gęstych zaroślach i lasach, gdzie nie wadzi zbytnio innym gatunkom roślin. Występuje jednak także jako chwast: na polach, pastwiskach, w ogrodach czy sadach.

Jej pędy możemy ujrzeć od połowy marca, zaś malutkie zebrane w grona kwiatki kwitną od czerwca do połowy września. W październiku nadziemne partie rośliny zaczynają obumierać, a w ziemi zimują korzenie w postaci kłączy.

Pokrzywa: skład chemiczny i lecznicze właściwości

Obecnie w Polsce i na Zachodzie o pokrzywie stosunkowo często myśli się jako o chwaście, który należy tępić. Irytować potrafią też lekkie poparzenia i bąble, które powoduje zawarty we włoskach liści pokrzywy kwas mrówkowy. Jednak gdzieniegdzie właśnie ze względu na takie drażniące działanie roślina ta była i nadal jest wykorzystywana w obrzędach religijnych.

Co więcej, już w starożytności nie tylko uważano pokrzywę za afrodyzjak, ale przede wszystkim odkryto, że jest nie tylko bardzo pożywna dla owadów (szczególnie motyli), ale także pożyteczna dla ludzi – dzięki swoim właściwościom prozdrowotnym.

Dzięki temu od wieków roślina ta stanowi ważny składnik medycyny ludowej, a współcześnie jej dobroczynne działanie zostało potwierdzone badaniami. Posiada wiele cennych składników odżywczych (witamin i soli mineralnych), a także substancji bioaktywnych: polifenoli oraz fitoskładników.

Liście dostarczają dużo witaminy C, karotenoidów (w tym luteiny i prowitaminy A: beta-karotenu), chlorofilu, potasu, żelaza, fosforu i wapnia. Znajdziemy w nich też m.in. witaminy K, B2 i B5, magnez, sód, flawonoidy oraz garbniki, a we włoskach takie związki organiczne jak histamina czy serotonina. W całym zielu są dodatkowo np. kwasy: krzemowy i glikolowy. Korzeń to przede wszystkim źródło flawonoidów, garbinków, fitosteroli i soli mineralnych.

Prozdrowotne działanie pokrzywy zwyczajnej

Wszystkie te składniki wpływają dobrze zarówno na nasz wygląd zewnętrzny, jak na wnętrze ciała. Stosowanie pokrzywy pomaga zwalczyć łupież. Wzmacnia paznokcie oraz włosy, dzięki czemu przeciwdziała ich łamaniu się i wypadaniu.

Posiada właściwości antyoksydacyjne i antynowotworowe. Zwalcza wolne rodniki uszkadzające komórki, oczyszcza i odtruwa organizm. Odciąża wątrobę, spowalnia starzenie się komórek ciała i przyspiesza odbudowę tkanek, co wpływa zbawiennie na narządy wewnętrzne i poprawia stan skóry.

Pokrzywa wzmacnia odporność, ma działanie przeciwbólowe, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Do tego działa moczopędnie: pomaga wydalać mocznik, kwas moczanowy, szkodliwe produkty przemiany materii i nadmiar wody.

Najczęściej stosuje się ją więc pomocniczo w leczeniu zapalenia pęcherza moczowego, przerostu prostaty, chorób nerek (w tym kamicy nerkowej) i zapalenia stawów, w tym reumatyzmu, a także profilaktycznie.

Pomaga ona również zmniejszać obrzęki, opuchliznę, przekrwienia i problemy skórne, takie jak trądzik czy ropnie, oraz przyspiesza gojenie się ran.

Dodatkowo pokrzywa:

• dzięki pochodnym tyrozyny i fitoestrogenom pomaga walczyć odpowiednio: z alergiami oraz zaburzeniami hormonalnymi i nowotworami;
• ułatwia produkcję czerwonych krwinek, rozszerzanie naczyń krwionośnych, obniża cholesterol i może zmniejszać ciśnienie krwi, a więc sprawdza się w leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym anemii i miażdżycy, oraz pomaga ograniczać krwotoki;
• obniża poziom glukozy we krwi i zwiększa produkcję insuliny, dlatego pomaga w profilaktyce cukrzycy. Może w niektórych przypadkach stanowić zastępstwo środków farmakologicznych w leczeniu łagodnej cukrzycy;
• ogranicza nagłe napady głodu i poprawia przemianę materii: pomaga lepiej przyswajać pokarmy oraz trawić, a więc wspomaga odchudzanie.

Oczywiście nadmierne spożywanie ziół może także szkodzić, więc należy skonsultować się z lekarzem, jeśli chcemy stosować pokrzywę w celach leczniczych. I pamiętajmy - zioła to nie panaceum - w większości przypadków nie zastąpią medycyny konwencjonalnej a mogą jedynie ją wspierać.

Zastosowanie pokrzywy. Zbieranie liści i korzeni oraz suszenie

Ze względu na swoje właściwości pokrzywa zwyczajna jest wykorzystywana na wiele różnych sposobów. W rolnictwie i ogrodnictwie produkuje się z niej nawóz (w formie płynnej i sypkiej) dla wymagających roślin. Można z niej też pozyskiwać np. włókna i barwnik.

Pokrzywa znajduje szerokie zastosowanie w kosmetyce. Powszechnie na bazie z ekstraktu z niej tworzy się różnego rodzaju kosmetyki do włosów i skóry. Oczywiście równie często jej liście i korzenie wykorzystuje się do produkcji leków i suplementów diety, np. w formie drażetek i kapsułek. Można też robić z niej okłady i "biczować" się świeżą rośliną po obolałych miejscach.

Jest ona wykorzystywana zarówno do celów leczniczych, jak i spożywczych: robi się z niej soki i napary (nazywane potocznie herbatą z pokrzywy), dodaje także do potraw, np. do sałatek czy zup. Do przygotowywania potraw można użyć liści (świeżych lub ususzonych), całego ziela oraz ususzonych korzeni.

Możemy je kupić w sklepie, ale także przygotować sami. Najlepiej zebrać korzenie wczesną wiosną, zanim liście i kwiaty zaczną się rozwijać, lub jesienią i ususzyć je w piekarniku rozgrzanym do 40 stopni albo w przewiewnym miejscu.

Czytaj także: Czystek – zioło, które leczy i… jest zdrowsze od zielonej herbaty! Sprawdź, na co jeszcze pomaga

Jeśli chcemy dorzucić do jedzenia świeże liście lub zrobić z nich napar, to wybierajmy koniecznie te młode, ale już rozwinięte z dwóch górnych pędów roślin. Najwięcej wartości prozdrowotnych będą miały liście zbierane jeszcze zanim roślina zakwitnie.

Kolejną ważną rzeczą jest zbieranie liści pokrzyw jak najmniej zanieczyszczonych, czyli tych, które rosną z dala od ulic i pól uprawnych. Obcięte liście zbierajmy do przewiewnej siateczki, wiklinowego koszyka lub miski.

Zbierajmy liście w rękawiczkach z racji na drażniące właściwości pokrzywy. Takie działanie roślin zneutralizujemy podczas obróbki termicznej. Wystarczy umieścić pokrzywę w sitku i oblać gorącą wodą. Czasem wystarczy też umyć liście w zimnej wodzie, a potem poszatkować je lub przepuścić przez praskę.

Liście i pędy można ponadto ususzyć, by móc robić z nich napar podczas zimniejszych miesięcy. Po opłukaniu roślin pod bieżącą wodą i osuszeniu ich, umieszczamy je w suchym przewiewnym miejscu na blasze wyłożonej ręcznikiem papierowym. Potem przetrzymujemy je w suchym pudełku lub szklanym słoiku. Pamiętajmy, że taki susz wciąż ma mieć zielony kolor.

Liście pokrzywy: przygotowywanie naparu, soku i płukanki do włosów

Nie powinniśmy pić więcej niż trzy szklanki naparu z pokrzywy dziennie. Możemy go przygotować z korzeni i liści. Na 25 g rośliny używamy 0,5 l wody i całość gotujemy przez 3 minuty. Potem przez 20 minut parzymy pod przykryciem i przecedzamy.

W przypadku samych suszonych liści, do kubka wrzuca się dwie łyżki suszu, zalewa wrzątkiem i parzy do 20 minut pod przykryciem. Świeże liście parzy się znacznie krócej, maksymalnie kilka minut. Zawsze można pomieszać parzone liście pokrzywy np. z liśćmi mięty lub dodać sok z malin lub cytryny.

Czytaj także: Aloes – biostymulator, który sprawia, że organizm... sam się uzdrawia [Kompendium wiedzy]

Czysty napar (najlepiej 30 listków na 1 l wody) z pokrzywy sprawdzi się świetnie również do przemywania ran, robienia kompresów i okładów na bolące lub objęte stanem zapalnym miejsca. Można go wykorzystać jako płukankę/odżywkę do włosów (bez spłukiwania), antybakteryjny płyn do płukania ust. Można nim także przecierać twarz, co stonizuje skórę, oczyści ją, pomoże odżywić i zniwelować przebarwienia.

Do tego ostatniego nada się także sok z pokrzywy. Wystarczy zmiksować w blenderze lub wycisnąć 35 g świeżych łodyg i liści. Nie przekraczać trzech takich porcji na dzień. Jeśli sok ugotujemy z taką samą porcją cukru, możemy też zrobić syrop z pokrzywy. Najlepiej sprawdzi się przy problemach z układem pokarmowym.

Przeciwwskazania do spożywania pokrzywy

Po pierwsze, tak jak ze wszystkim: trzeba pamiętać o spożywaniu pokrzyw z umiarem. Rzadko mogą powodować np. problemy żołądkowo-jelitowe. Oczywiście roślin tych trzeba unikać, jeśli mamy na nie lub na ich składniki alergię, a także jeśli mamy w organizmie nadmiar związków, których bogatym źródłem są pokrzywy, czyli np. żelaza.

Powinniśmy też uważać i skonsultować się z lekarzem w przypadku brania niektórych leków przeciwzakrzepowych, przeciwzapalnych, na nadciśnienie, na cukrzycę i diuretyków (leków moczopędnych). Pokrzywa może rozregulować niektóre procesy poprzez wzmaganie działania takich środków farmakologicznych.

Spożywanie pokrzyw odradza się także kobietom, które chorują na nowotwory macicy, mają krwotoki z dróg rodnych, mięśniaki i polipy, oraz osobom po zabiegach chirurgicznych. Nie ma jednak przeciwwskazań do spożywania pokrzyw przez kobiety w ciąży i karmiące piersią.