Pokazali czarną krasnoludkę w nowym "Władcy Pierścieni" i się zaczęło. Tolkieniści, ogarnijcie się

Zacznijmy od tego, że "Władca Pierścieni: Pierścienie Władzy" to serialowa adaptacja prozy J.R.R. Tolkiena, a adaptacje – jak wiemy – mają to do siebie, że często stanowią pewną wariację podejmowanego przez siebie tematu, co oznacza, iż każdy, kto je tworzy, ma możliwość zinterpretowania wszystkiego po swojemu.

Jak pisałam przy okazji premiery drugiego sezonu "Wiedźmina", przenoszenie historii z książki na ekran zawsze wiąże się z niebezpieczeństwem, że po drodze coś jednak pójdzie nie tak. W końcu z iloma adaptacjami lub ekranizacjami, które w sporej mierze nie spełniały oczekiwań czytelników, mieliśmy do czynienia? Ot, ryzyko wpisane w zawód, bowiem każdy ma dowolność w interpretowaniu materiału źródłowego. Wprowadzanie zmian bywa koniecznością.

Skupmy się. Po niebie suną Wielkie Orły, a cienie ich ogromnych skrzydeł padają na dwóch niziołków, którzy właśnie zniszczyli Jedyny Pierścień w Górze Przeznaczenia. Znamy ten kadr z trylogii "Władcy Pierścieni" Petera Jacksona, choć w książce sama scena uratowania Frodo Bagginsa i Sama Gamgee przez gigantycznych rozmiarów ptaki została opisana w kilku zdaniach.

W "Drużynie pierścienia" Jackson zdobył się jednak na dość ryzykowny ruch (w pozostałych częściach zresztą też), zmieniając poniekąd fabułę ekranizowanej książki. W filmie Arwena przywołuje falę, która napiera na Nazgûle, w powieści zaś robi to jej ojciec Elrond z małą pomocą Gandalfa.

Jackson planował dać elfce jeszcze większą rolę w trylogii, chcąc tym samym zachęcić kobiety do sięgnięcia po twórczość Tolkiena, ale gdy na światło dzienne wyszły zdjęcia z planu filmowego przedstawiające Liv Tyler walczącą w bitwie o Helmowy Jar, fani nie wytrzymali i – jak to się w dzisiejszych czasach mówi – scancelowali produkcję nowozelandzkiego filmowca. Wcześniej też narzekano na Iana McKellena w roli Gandalfa. Dlaczego? Bo aktor jest gejem.

Nie pierwszy raz zatem fandom poczuł się zawiedziony. Pokuśmy się nawet o stwierdzenie, że w kilku przypadkach miał ku temu jakieś uzasadnione powody. W końcu mało kto lubi, gdy treść fabuły jest zmieniana. W kwestii "Władzy Pierścieni: Pierścieni Władzy" sprawa wygląda nieco inaczej, gdyż dotyczy (przynajmniej na etapie pojawienia się materiałów promocyjnych) warstwy wizualnej serialu, a konkretnie tego, jak ucharakteryzowano elfy oraz krasnoludy, i kto je gra.

Dziwny przypadek krasnoludki i elfa

W trailerze poznaliśmy postać krasnoludzkiej księżniczki Disy odgrywanej przez Sophię Nomvete, brytyjską aktorkę o afrykańskim i irańskim pochodzeniu, a także postać szarego elfa Arrondira, w którego wciela się portorykański aktor Ismael Cruz Córdova. "Niekrasnoludzki" wygląd kobiety i uroda elfiego wojownika (zwłaszcza brak długich włosów) okazały się powodem do kpin dla części fanów "LOTR-a". Co poniektórzy Tolkieniści odsłonili przed innymi swoje prawdziwe, rasistowskie "ja".

W kierunku odtwórców Disy i Arrondira posłano serię rasistowskich komentarzy, w których zarzucono aktorom, że nie nadają się do przypisanych im ról, ponieważ elfy i krasnoludy nie byli u Tolkiena czarnoskórzy. Jeżeli czyjś kolor skóry (inny niż biały) jest w stanie wkurzyć kogoś do tego stopnia, że zacznie wyzywać aktorów i resztę obsady od "n-word" oraz "je***ych idiotów", i przy okazji wpłynąć na decyzję o tym, czy w ogóle warto oglądać serial, to wiedzmy, że mamy do czynienia z rasistą. Nazwijmy to po imieniu.

Odpowiednikami osób czarnoskórych w świecie Tolkiena mieli być Haradrimowie, ludzie o ciemnej karnacji pochodzący z Haradu, kraju położonego na południe od Mordoru. W "Silmarillionie" możemy dowiedzieć się, że byli oni "licznym i okrutnym plemieniem".

Pomimo problematycznej charakterystyki Haradrimów powieściopisarz zdawał się być przeciwny wszelkim przejawom rasizmu, choć sam w swojej prozie przemycał niekiedy krzywdzące stereotypy. Na ile świadomie? Ciężko powiedzieć. "Nienawiść do apertheidu mam w kościach, (…) nie znoszę segregacji" – napisał Tolkien w zbiorze zatytułowanym "Potwory i krytycy".

Wracając do Arrondira, Tolkien postrzegał żydowską historię oczami romantyka. W "Hobbicie" opublikowanym w 1937 roku zawarł opowieść o dwunastu krasnoludach, którzy z żałobą i utęsknieniem śpiewają o odebranym im przez smoka Smauga królestwie Erebor. Język Khuzdul, którym posługiwali się bohaterowie, miał być hołdem oddanym językowi hebrajskiemu. W ich przypadku biały kolor skóry również pozostaje jedynie kwestią domysłu. Żadne podobne sformułowanie nigdzie bowiem nie padło.

Twórcę Śródziemia posądzano wielokrotnie o antyseminizm (m.in. za to, że krasnoludy miały duże nosy i pałały miłością do złota), chociaż on sam otwarcie gardził nazizmem. W 1938 roku berlińskie wydawnictwo Rütten & Loening było zainteresowane wypuszczeniem "Hobbita" na niemiecki rynek pod warunkiem, że autor książki udowodni swoje aryjskie pochodzenie. W odpowiedzi Tolkien napisał listownie:

Część fanów uważa, że w myśl ewolucji podziemny i jaskiniowy styl życia krasnoludów nie pozwoliłby tej rasie na rozwój skóry bogatej w ciemny pigment. W systemie RPG "Dungeons & Dragons" ("Lochy i Smoki") rasa drowów żyje w skutych mrokiem jaskiniach i jakimś cudem ma karnacjeę w barwie ciemnej szarości. Zresztą, o czym my mówimy? Przecież to fantastyka, a nie wykład naukowy.

Teraz w komentarzach pod zwiastunem na YouTube znajdziemy setki (o ile nie tysiące) komentarzy cytujących słowa J.R.R. Tolkiena: "Zło nie jest w stanie stworzyć niczego nowego, może jedynie zniekształcać i niszczyć to, co zostało wymyślone lub stworzone przez siły dobra". Chyba złość pozbawiła niektórych fanów zdolności czytania ze zrozumieniem.

Fantasy nie tylko dla białych ludzi

Za nowym tytułem osadzonym w tolkienowskim uniwersum, który w szczególności skupiać się będzie na wydarzeniach opisanych w "Silmarillionie", stoi ekipa filmowców zatrudnionych przez Amazona. Skoro mamy do czynienia z tak potężną korporacją, to możemy zakładać, że musiała ona wpierw oszacować, co się jej opłaca (w końcu Jeff Bezos zapowiedział, że serial ma być drugą "Grą o Tron") i jakie są nastroje wśród widzów, a następnie zestawić to wszystko z przemianami społecznymi oraz kulturowymi, których jesteśmy dziś świadkami.

W zachodniej branży kinowej od ładnych paru lat mówi się o tym, by w produkcjach nie zatrudniano wyłącznie białych aktorów. W kontekście systemowego rasizmu w Stanach Zjednoczonych, który wciąż "ma się dobrze", obsadzanie osób innego koloru skóry stało się dla jednych manifestem i zwiastunem lepszego jutra, dla drugich wyimaginowanym wręcz zagrożeniem podsycanym tzw. poprawnością polityczną.

W fantastyce dominował dotąd przeważnie obraz białego mężczyzny, co jest zwłaszcza zauważalne w przypadku trylogii Jacksona. Wprowadzenie istotnych dla fabuły postaci kobiet, osób czarnoskórych lub pochodzenia azjatyckiego burzy status quo, wedle którego traktowano dotychczas ten gatunek. Reprezentacja ma znaczenie, niezależnie od tego, jakimi intencjami kierował się Amazon.