W wieku 91 lat zmarł Philip Zimbardo, emerytowany profesor psychologii na Uniwersytecie Stanforda, którego nazwisko na zawsze pozostanie związane z jednym z najbardziej kontrowersyjnych eksperymentów w historii psychologii – Stanfordzkim Eksperymentem Więziennym.

O jego śmierci poinformowano na oficjalnej stronie internetowej oraz w mediach społecznościowych organizacji Heroic Imagination Project, z którą współpracował.

Zimbardo nie żyje

Philip Zimbardo zmarł 14 października 2024 w swoim domu w San Francisco. Był nie tylko badaczem, ale również orędownikiem idei codziennego bohaterstwa, którego uczył swoich studentów i współpracowników. "Pokazał, że odwaga, empatia i działanie są w zasięgu każdego z nas. Jego wizja rzucała nam wyzwanie, abyśmy pokonali strach, wstali i zmienili nasze społeczności na lepsze" – napisali jego współpracownicy w emocjonalnym poście na Instagramie.

Wiadomość o śmierci profesora pojawiła się również na stronie Centrum Zimbardo w Nikiszowcu, którego naukowiec był patronem. Gdy Zimbardo osobiście poznał działalność fundacji oraz specyfikę Nikiszowca – górniczej dzielnicy Katowic, zdecydował o powierzeniu centrum swojego nazwiska. Miejsce działa nieprzerwanie od 2014 roku, wdrażając różne inicjatywy kulturalne i społeczne takie jak: warsztaty, spotkania z ciekawymi ludźmi, pokazy filmowe, minifestiwale i koncerty.

Stanfordzki eksperyment więzienny Zimbardo

W 1971 roku Zimbardo i jego zespół zrealizowali eksperyment, który miał na celu zbadanie psychologicznych efektów symulacji życia więziennego. Wybór 24 studentów, którzy mieli odegrać role "więźniów" i "strażników", okazał się kluczowy. Eksperymentalne więzienie zostało zbudowane w piwnicy wydziału psychologii Uniwersytetu Stanforda, a uczestnicy zostali poddani rygorystycznym procedurom, które miały na celu maksymalne odizolowanie ich od rzeczywistości.

Zimbardo, który pełnił rolę dyrektora więzienia, nie zdawał sobie sprawy z potencjalnych konsekwencji psychologicznych, jakie może wywołać jego eksperyment. W pierwszych dniach uczestnicy doświadczali niewielkich, ale stopniowo narastających form przemocy i upokorzeń. Niespodziewanie "strażnicy" zaczęli przejawiać cechy sadystyczne, co skłoniło niektórych "więźniów" do buntu. Sytuacja szybko wymknęła się spod kontroli.

Ekstremalne warunki i brutalne zachowania

Na początku drugiego dnia eksperymentu, więźniowie zorganizowali bunt, co doprowadziło do brutalnej reakcji ze strony strażników, którzy użyli gazu pieprzowego w celu stłumienia oporu. Zjawisko to pokazało, jak łatwo w ekstremalnych warunkach mogą wystąpić sytuacje dehumanizacyjne. W kolejnych dniach brutalność wzrosła, a strażnicy stosowali coraz bardziej drastyczne metody karania więźniów, w tym zmuszanie ich do poniżających ćwiczeń fizycznych.

Jednym z najbardziej niepokojących wydarzeń była sytuacja więźnia nr 8612, który po 36 godzinach przestał panować nad swoimi emocjami i zaczął przejawiać oznaki głębokiego stresu psychicznego. Jego przypadek wymusił na badaczach podjęcie decyzji o zwolnieniu go z eksperymentu, co jeszcze bardziej unaoczniło trudne warunki, w jakich znajdowali się uczestnicy.

Krytyka i zakończenie eksperymentu Zimbardo

Eksperyment zakończył się po sześciu dniach, mimo że pierwotnie planowano jego trwanie na dwa tygodnie. Krytyczne uwagi ze strony psychologów, w tym późniejszej żony Zimbardo, Christiny Maslach, zmusiły go do zastanowienia się nad moralnymi implikacjami badania. Jej interwencja była kluczowa, ponieważ przekonała Zimbardo, że eksperyment przerósł jego możliwości jako badacza i w pewnym sensie stał się zbyt realny.

"Zacząłem się zachowywać bardziej jak dyrektor więzienia, niż jak badacz" – przyznał Zimbardo w retrospektywie, podkreślając, że jego empatia wobec uczestników została w znacznym stopniu osłabiona przez role, które przyjęli w trakcie badań.

Dziedzictwo Zimbardo

10 lat temu profesor Philip Zimbardo udzielił naTemat bardzo poruszającego wywiadu. Jego eksperyment więzienny zrewolucjonizował psychologię. Naukowiec najpierw badał zło, potem prowadził badania nad bohaterstwem.

– Liczą się małe gesty, bo to one zmieniają świat – mówił w rozmowie z naTemat prof. Philip Zimbardo.

Philip Zimbardo pozostawił po sobie kontrowersyjne, ale także niezwykle ważne dziedzictwo. Jego badania nad psychologią władzy i dehumanizacji zainspirowały pokolenia psychologów i socjologów, a jego prace pozostaną aktualne w kontekście współczesnych debat na temat etyki badań naukowych i walki dobra ze złem.