Jak i kiedy Ukraińcy obchodzą Wielkanoc? Poznaj ich ulubione potrawy i zwyczaje

Jakiej religii są Ukraińcy?

Zacznijmy od tego, jaką religię wyznają Ukraińcy. Ostatni spis powszechny w Ukrainie odbył się w 2001 roku. Kolejny zaplanowano na 2023 rok, ale jak wiemy – najprawdopodobniej do niego nie dojdzie. Najnowsze dane na temat religijności Ukraińców zebrała organizacja Operation World.

Według sondażu przeprowadzonego w 2011 roku 61,1 proc. Ukraińców to wyznawcy prawosławia. 44,2 proc. naszych sąsiadów przynależy do autokefalicznego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego, a 20 proc. do Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego podległego patriarchatowi moskiewskiemu. Oba są obrzędowo podobne.

Najliczniejszymi mniejszościami religijnymi w Ukrainie są grekokatolicy (8,5 proc.), protestanci (2,5 proc.) oraz Świadkowie Jehowy (2,5 proc.). Najmniej w Ukrainie jest katolików obrządku rzymskiego (1 proc.), muzułmanów (1 proc.) i judaistów (0,1 proc.).

Ukraińcy mieszkający w Polsce w większości podlegają dwóm kościołom: Kościołowi Grekokatolickiemu w Polsce oraz Polskiemu Autokefalicznemu Kościołowi Prawosławnemu. Językiem liturgicznym w parafiach prawosławnych jest cerkiewnosłowiański. Najważniejsze nabożeństwa odbywają się z tłumaczeniem na język polski a także ukraiński.

Kościół Grekokatolicki w Polsce ma swoją siedzibę w Przemyślu i zrzesza przede wszystkim osoby pochodzenia ukraińskiego oraz Łemków. Wspólnota wydaje w języku ukraińskim gazetę „Błahowist” informującą o aktualnej sytuacji i historii grekokatolików w Polsce.

Kiedy wypada Wielkanoc w Ukrainie?

Katolicy obrządku rzymskiego świętują Wielkanoc w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca. W 2022 roku katolicka Wielkanoc wypada 17 kwietnia.

U prawosławnych i grekokatolików Wielkanoc też wyznacza pełnia księżyca oraz żydowska Pascha, która również jest świętem ruchomym. Ukraińcy świętują Wielkanoc dopiero po zakończeniu żydowskiej Paschy.

W tym roku Wielkanoc dla grekokatolików i prawosławnych wypada 24 kwietnia, czyli tydzień po Wielkanocy rzymskokatolickiej. Różnica między świętami może wynosić nawet 5 tygodni. Zdarza się, że Wielkanoc rzymskokatolicka i prawosławna wypadają w tym samym terminie.

Za rok Wielkanoc w Ukrainie wypadnie 16 kwietnia (w Polsce 9 kwietnia), a 2024 roku 5 maja (w Polsce 31 marca). W 2025 roku chrzejścijanie i prawosławni będą wspólnie obchodzić Wielkanoc, której termin dla obu religii wypada 20 kwietnia.

Przyczyną rozbieżności między terminami Wielkanocy są różne kalendarze. Grekokatolicy i prawosławni posługują się kalendarzem juliańskim, a katolicy obrządku rzymskiego (przeważający w Polsce) kalendarzem gregoriańskim.

Jakie zwyczaje wielkanocne panują w Ukrainie?

Wyznawcy prawosławia i katolicy obrządku wschodniego mają kilka określeń na Wielkanoc. Inaczej nazywają ją Paschą, Zmartwychwstaniem Chrystusowym i Zmartwychwstaniem Pańskim. Podobnie jak katolicy obrządku rzymskiego traktują Wielkanoc jako najważniejsze święto liturgiczne w całym roku.

40 dni przed Wielkanocą rozpoczyna się post. To czas pokuty przygotowujący do świętowania zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. W trakcie postu niewskazane jest jedzenie mięsa, picie alkoholu, muzyka, śpiewy.

Początek Wielkiego Postu wyznacza Niedziela Przebaczenia Win. Ideą święta jest darowanie wszelkich przewinień i wybaczenie swoim wrogom. W kościele prawosławnym Wielki Post kończy się w piątek przed Niedzielą Palmową, a w kościele grekokatolickim w Niedzielę Palmową.

Ukraińcy, podobnie do Polaków, w Niedzielę Palmową święcą palmy. Najczęściej są to zerwane dwa tygodnie wcześniej gałązki wierzby. Włożone do wody rozkwitają i puszczają bazie. Ukraińcy raczej nie kupują "gotowych palm".

Prawosławni i grekokatolicy w Wielki Poniedziałek (6 dni przed Wielkanocą) rozpoczynają Wielki Tydzień Męki Pańskiej. W tym czasie czytają teksty o niezasłużonym cierpieniu Józefa, dobrym sercu Jezusa Chrystusa, ustanowieniu Eucharystii.

W Wielki Piątek w cerkwiach nie są odprawiane nabożeństwa, a nieszpory. Na środek świątyni zostaje wystawiona płaszczenica – tkanina z wizerunkiem Jezusa Chrystusa leżącego w grobie. W tym dniu obowiązuje ścisły post. Można jeść tylko wodę i chleb.

W Wielką Sobotę wierni ruszają do cerkwi ze święconkami. Do wielkanocnych koszyczków wkładają pieczywo, kiełbasę, sery, jajka, bakalie. Mile widziane jest święcenie koszyczków całą rodziną. Na wsi poświęcone jajka zakopuje się w polu i odkopuje dopiero na żniwa.

Wielkanoc rozpoczyna się o północy między Wielką Sobotą a Niedzielą Paschalną. Inauguracją święta jest uroczysta procesja z udziałem duchownych i wiernych. Wierni idą do zamkniętej cerkwi symbolizującej Grób Pański. Główny celebrans dokonuje uroczystego otwarcia świątyni i zaprasza wiernych do środka.

Wewnątrz cerkwi odbywa się misterium paschalne. Po jego zakończeniu wierni wymieniają się pocałunkiem paschalnym, a po powrocie do domu zasiadają do ucztowania w gronie najbliższych. Z okazji Wielkanocy nie wręczają sobie prezentów.

Ukraińcy wyznania grekokatolickiego i prawosławnego nie celebrują też Lanego Poniedziałku, czyli Śmingusa-Dyngusa. Zamiast tego w Poniedziałek Wielkanocny spotykają się ze swoimi chrześniakami, by wręczyć im pisanki, a także odwiedzają cerkwie, w której zapalają świece i cmentarz. Na grobach kładą pisanki i poświęcone pieczywo.

Jakie potrawy Ukraińcy jedzą na Wielkanoc?

Najpopularniejsze potrawy wielkanocne w Ukrainie to kulicza (wysokie babki drożdżowe), kulebiaki z nadzieniem z grzybów i kapusty, barszcz ukraiński, pierogi. Na wielkanocnym stole pojawiają się również wędzone mięsa, wędliny i kiełbasy.

Na wielkanocnej uczcie nie może zabraknąć serowej słodkiej paschy. To deser przygotowany z twarogu, żółtek i masła. Ciasto jest podawane na zimno po zjedzeniu dań wytrawnych. Ukraińcy nie jedzą go raczej poza okresem świat Wielkiej Nocy.

Nieodłącznym elementem śniadania wielkanocnego w Ukrainie są święcone potrawy. Zgodnie ze wschodnią tradycją wszystkie dania znajdujące się w święconce należy zjeść, a okruszki rozsypać pod drzewami owocowymi lub dać kurom, by znosiły smaczniejsze jajka.

Dla Ukraińców Wielkanoc to czas nadziei, dobrej nowiny, a także sposób na upamiętnienie męki Jezusa Chrystusa i jego zmartwychwstania. W tym roku święta Wielkiej Nocy mają dla Ukraińców wyjątkowe znaczenie, bo wielu z nich pierwszy raz w życiu spędzi je poza domem. Z okazji świąt warto życzyć im nadziei, odrodzenia Ukrainy i po prostu — szczęścia.