"Zapominamy o bohaterach, bo byli Ukraińcami". Szabłowski odsłania nieznaną stronę rzezi wołyńskiej

Oczywiście, że nie, nie zamierzam nic panu wmawiać. Przypadkiem jest, że ja i Smarzowski w tym samym czasie zaczęliśmy pracować nad Wołyniem. Natomiast premierę książki wybraliśmy z wydawcą celowo, kilka tygodni przed premierą. Tą książką chciałem pokazać drugą stronę tych strasznych wydarzeń. Nie tylko Polaków - ofiary, ale też Ukraińców im pomagających. Było ich dużo więcej, niż się powszechnie wydaje.

Proszę Pana… W piekle Wołynia i Galicji zginęło 100 tys. Polaków. Ale kilkanaście tysięcy zostało ocalonych przez dobrych sąsiadów. To mało? Moim zdaniem bardzo dużo, bo za pomaganie Polakom UPA karała śmiercią. I wcale nie trzeba było kogoś ukrywać, choć i takich sytuacji były setki, jeśli nie tysiące. Przykładem niech będzie historia batiuszki z Kaszówki. Odmówił on udzielenia mszy i błogosławieństwa oddziałom idącym wyrzynać polskie wioski. Zginął zastrzelony. Teść Jerzego Krasowskiego został zamęczony, bo uratował swojego zięcia. Mogę tak wyliczać bardzo długo.

Znając filmy Smarzowskiego będzie tam mnóstwo krwi (rozmowa odbyła się przed oficjalną premierą filmu. Nasz dziennikarz był na premierze – przyp red.) Boję się, że po filmie jedyne, co można będzie zrobić, to chwycić za broń i ruszyć z odwetem. A sztuka - kino, literatura - powinna jednak szukać takich dojść do człowieka, żeby czynić go lepszym. Nie przekłamywać, ja też w swojej książce nie przekłamuję, jest w niej całe okrucieństwo tamtych czasów. Ale nie ma epatowania krwią.

A przecież tam wylano morze krwi. Wystarczy tylko sucha relacja. 11 lipca 1943, "Krwawa niedziela", apogeum bestialstwa. W kościele w Kisielinie zginęło 80 Polaków. Dobito ich bagnetami. Pewnie słyszał Pan o rozcinaniu piłą?

W Kisielinie dzieje się jeden z rozdziałów mojej książki. I proszę posłuchać takiej opowieści. Mama słynnego kompozytora Krzesimira Dębskiego, pani Aniela, była z rodziny Sławińskich. Sławińscy mieszkali przez płot z Ukraińcami Maciukami. Ukraińcy już wiedzieli, że szykuje się antypolska akcja. Polacy - nie. I którejś nocy stary dziadek Maciuk przybiegł w tajemnicy przerażony do Sławińskich, żeby ich ostrzec, że jego dzieci i wnuki szykują się ich mordować. Podobnie zresztą było z rodziną Hermaszewskich, rodziców naszego kosmonauty, którą ostrzegł Taras Nowaczok, przyjaciel jego dziadka. Został zabity za to. Nie kłamię, nie manipuluję, niczego nie umniejszam. Dziadek Maciuk jest prawdziwym bohaterem, a nie jego dzieci i wnuki, którzy poszli zabijać i szabrować. I to o nim chciałem w swojej książce opowiedzieć.

Chyba Pan żartuje… Każde podziękowanie to czysto prywatna inicjatywa. W mojej książce opisuję historię Lecha Popka. Odnalazł on Ukraińca, który uratował jego babcię. Popek chciał podziękować, ale nie miał nic przy sobie. W aucie znalazł dwie pomarańcze i czekoladę. To wymowne, symboliczne, bezcenne, ale oficjalnie ze strony państwa jest milczenie. Ukraińcom nie chodzi o prezenty. Najbardziej chcieliby wiedzieć, czy ci uratowani przeżyli. Po prostu dostać wieści, tak jak czekał na nią dziadek Iriny, mojej bohaterki. Nie doczekał się.

Hmmm. Nad książką pracowałem trzy lata. Jeździłem do świadków zbrodni. Opowiadali mi straszne rzecz, płakali, czasem długo milczeli, a mi nie poleciła ani łza. Włączył się taki mechanizm obronny. I był taki moment... Kiedy wysłałem książkę wydawcy, usiadłem w aucie i ryczałem.

Nasza klasa rządząca zrobiła gwałtowny zwrot w rozmowach z Ukraińcami o Wołyniu. Co gorsza, posłowie przyjmując ją nie mają pomysłu, co dalej. Jak poukładać stosunki z Ukrainą? Sejm nie przygotował Ukraińców do takiego zwrotu. Oni dostali z bańki i pół obrotu. Są zaskoczeni.

Jeżdżę na Ukrainę i nie ma problemu z mówieniem o ludobójstwem. Mnie też boli, gdy przejeżdżam przez Równe ulicą Kłyma Sawura, psychopatycznego mordercy Polaków. Boli mnie, że odradzają się banderowskie symbole. I my musimy mówić co nas boli. Tylko na litość boską, rozmawiajmy, a nie krzyczmy.

Jak się ostatnio widzieliśmy, to jak zwykle zbierała w lesie jagody, grzyby, zioła. Pomagała gospodarzom w pracy. I modliła się. Za Ukraińców i Polaków.

A za tych ostatnich, dlaczego?

Ona mówi, że bez Polaków czuje się, jak bez ręki. Jej ojciec ratował Polaków, za co później spotkał go lokalny ostracyzm. Był chodzącym wyrzutem sumienia. Wyprowadzili się. Dziś ojciec nie żyje, a Babcia Szura słucha Radia Maryja. Zmawia z jego radiosłuchaczami „Koronkę do Miłosierdzia”. Pytała swojego baituszkę, czy może ją zmawiać. Duchowny powiedział, że skoro Polacy się modlą, to i ona może. Będę się z nią widział za kilka dni. Zawiozę jej książkę.

Nie wiem… Mam nadzieję, że tak. Choć u nas teraz dominuje myślenie - „Hajda na rezunów!” i hejt na Ukraińców. To, co rosyjscy trolle uprawiali przez lata, my skutecznie przejęliśmy. Jeśli ktoś zapyta mnie, ilu Ukraińców pomogło Polakom, odpowiem, że dużo. I to nie chodzi o liczby, które wcale nie są małe. W obliczu takiej groźby, okrutnej śmierci, Polakom pomagało bardzo wielu Ukraińców. Niestety, teraz wśród polityków dominuje nastawienie na konflikt, kłótnie z Ukrainą. Skutecznie punktują na Kremlu. Ja naszym politykom daję swoją książką narzędzie do ręki. Proszę, macie. Zróbcie coś dobrego. Podziękujcie tym ludziom, a przy okazji rozmawiajcie z Ukraińcami bez krzyków.