4 rzeczy z okresu PRL-u, za którymi nigdy nie będziesz tęsknił

Jedna ze słynnych scen:

– Lista kolejkowa – jeżeli towar miał pojawić się nie w ciągu najbliższych godzin, ale w ciągu kilku dni (tyczyło się to zwłaszcza RTV i AGD), tworzono specjalne listy z wymaganą godziną pojawienia się na miejscu. W latach 80. pojawił się nawet swojego rodzaju "zawód" – stacza kolejkowego. Za określone wynagrodzenie, był on w stanie "wystać" nam pożądany towar. Oczywiście, telewizja dbała o zachowanie trwałego rozdwojenia jaźni, pokazując na przykład takie obrazki:

– Komitet kolejkowy – wraz z powstawaniem list kolejkowych, nieodzowni byli jej strażnicy. Komitet odpowiadał za utrzymanie porządku: wpisywał na listę, sprawdzał obecność i informował nowo przybyłych o obowiązku zapisu.

Sterowana odgórnie gospodarka niejednokrotnie dostawała "zadyszki" – rząd wprowadzał więc odpowiedni system reglamentacji wszelkich towarów, a szansą na ich zdobycie były kartki. Niczego nie gwarantowały, ale bez nich, w oficjalnym obiegu, ani rusz. Po stanie wojennym starano się znieść reglamentację, ale ostatecznie udało się to w lipcu 1989 roku.

Jak mawiano, "kto kombinuje, ten ma" – bardzo szybko w "drugim obiegu" pojawiły się praktycznie wszystkie produkty, które były rzekomo dostępne tylko na kartki. Ceny były oczywiście windowane nawet o 200-300 procent, co nie zniechęcało tych najbardziej potrzebujących.

Brak mięsa, cytrusów, papieru toaletowego i, oczywiście!, sznurka do snopowiązałki.

Kolejki i kartki na towary były problemem wtórnym wobec braku towarów. W latach 80. w nomenklaturze ekonomicznej pojawiło się określenie "gospodarki niedoborów", w której braki w zaopatrzeniu były nieodłączną cechą centralnie sterowanej gospodarki. Ale, jak głosi marksistowska teoria, kryzys gospodarczy jest owocem nadprodukcji – należy więc tak wymierzyć dostawy, by towaru przypadkiem nie było za dużo na rynku.

Jak dużym rarytasem było pojawienie się najbardziej brakujących towarów?

Jednak cechą najbardziej irytującą kolejkowych weteranów był brak orientacji w tym, co może w końcu się pojawić. Rodziło to dużą frustrację:

Wbrew temu, jak wyobrażać to sobie mogli co niektórzy wegetarianie, tradycja końca lat 50., a więc wprowadzenie bezmięsnych poniedziałków (przeniesionych później na środy) nie było dyktowane troską o zwierzęta i zdrowe, niskotłuszczowe, odżywianie obywateli.

Jak wspominaliśmy, braki na półkach dotyczyły głównie mięsa, by ograniczyć więc jego spożycie, wprowadzono "postny" poniedziałek. Miał to być pierwszy dzień tygodnia, by przypadkiem nie kojarzył się z chrześcijańską tradycją bezmięsnych piątków. Dokonano także socjologicznej obserwacji, jakoby w niedziele organizowano najbardziej "wystawne" obiady z całego tygodnia i jak sądzono, dzień następny będzie tym, w którym najłatwiej będzie się oswoić z brakiem mięsa w sklepach i restauracjach.

Czasy niezwykle, nomen omen, tłuste, przeżywali natomiast wszelkiej maści prywaciarze, handlujący kaszanką, czarnym salcesonem czy bułczanką. O ile dla restauratorów był to raczej lichy dzień, a szefowie kuchni dwoili się i troili, by zapewnić jakąkolwiek kartę menu, o tyle bary mleczne, serwujące także dania jarskie, przeżywały prawdziwe oblężenie.